Matematиka жалпы орто билим берүүчү мектептердин 2-классы үчүн окуу китеби

120
2.
 
Маселелерди чыгар жана аларды салыштыр:
1) 12 лимон 4 тарелкагa 
барабар  бөлүп  коюлду. 
Ар бир тарелкагa канча-
дан лимон коюлган?
Чыгарылышы: 12 : 4 = 3
Жообу: Ар бир тарел-
кага 3 төн лимон коюл-
ган.
2)  12  лимон  тарелкагa 
3  төн  кылып  коюлду. 
Канча  тарелка  керек 
болгон?
Чыгарылышы: 12 : 3 = 4
Жообу: 4 тарелка 
 керек.
3.  10  : 5 =   
9 : 3 =   
12 : 6 = 
 
    8 : 2 =   
6 : 2 =   
14 : 7 = 
4.
  Майрамга  20  шар  сатып  алышты.  Шарлар  2  ба-
рабар  бөлүккө  бөлүп  байланды.  Ар  бир  байлам-
да  канчадан  шар  бар?
5.  Мисалдарды  түшүндүрүү  менен  чыгар:
 
3
· 
4
: 
2
: 
3
· 
5
=?
6.
  Aрча  дарагынын  бийиктиги  9  м,  ал  эми  теректин 
бийиктиги андан 5 м ге бийик. Теректин бийиктигин 
тап.
7.
 
Мисалдарды чыгар:
 70 – (79 – 70) 40 + (11 + 9) (24 + 34) – 8
 21 + (34 – 30) 35 – (7 + 6) (28 – 18) + 9

121
1.
 
1)  14  кг  лимон  бар  болчу.  Аларды  2  себетчеге 
барабардан  салышты.  Ар  бир  себетчеге  канча 
килограммдан  лимон  салынган?
  2)  18  шоколадды  тарелкаларга  6  дан  кылып 
тең  салып  чыгышты.  Канча  тарелкага  шоколад 
салынган?
2.  10 : 2 =   
14 : 2 =   
6 : 3 = 
 
10 : 5 =   
14 : 7 =   
6 : 2 = 
3.
 
Бардык  атыргүлдөр  канча?  Чыгарууну  көбөйтүү 
жана  бөлүү  менен  аткар:
 
    
4.
 
Теңдемелерди  чыгар:
 
27 – x = 15 
x – 15 = 25 
17 + x = 39
5.
  Жадыбалдан жообу бирдей болгон мисалдарды 
тап:
6•3
8 : 4
21 : 3
12 : 4
12 : 3
2•2
18 : 3
15 : 5
2•3
14 : 7
14 : 2
9•2
6.
 
Бир  үйдө  15  күрпү  бар  болчу.  Аларды  3  клеткага 
бирдейден бөлүп коюшту. Ар бир клеткага канчадан 
күрпү коюлган? 
7.
 
Мисалдарды мамыча түрүндө жаз жана чыгар:
 
32 + 29 
40 – 14 
57 + 23
 
42 – 15 
54 + 26 
42 – 24

122
КӨБӨЙТҮҮНҮН  OРУН 
AЛМАШТЫРУУ КАСИЕТИ
1.  Түшүндүрүү менен чыгар:
 
 
 
 
 
          
2•4 
= 
8         3•4 
= 
12
           4•2 = 8                  4•3 = 12
 
Көбөйтүүчүлөрдүн  oрду  алмашканы  менен  кө-
бөйтүндү өзгөрбүйт.
2.  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар
 
  
  
3•2 = 6     
 
5•2 =10             6•2
  
= 
 
 
  2•3 =      
2•5 = 
 
      
2•6 = 
 
3. 
1)  3  тарелкадa  2  ден  курма  бар.  Бардык  курма-
лар  канча?
  2)  2  тарелкадa  3  төн  курма  бар.  Бардык  курма-
лар  канча?
4.  Көбөйтүндүнү суммага алмаштыр:
  Үлгү:  6•4 = 6 + 6 + 6 + 6 = 24
 
 
4•5 = 
 
  
6•8 = 
 
  
7•2 = 
 
  
9•3 = 
 
 
 3•5 = 
 
  
2•6 = 
 
  
3•7 = 
 
  
5•6 = 
 

123
5. 
Төмөнкү фигуралардын периметрин ченеп тап:
 
A
B
C
P
N
D
K
M
6.
 
Талаадан бир машинада 37 кап, экинчи машинада 
биринчидегиге караганда 8 капка көп, ал эми үчүнчү 
машинада болсо экинчидегиден 5 капка аз картошка 
алып кетишти. Үчүнчү машинада канча кап картошка 
алып кетишкен?
7. 
Мисалдарды мамыча түрүндө жаз, аларды чыгар:
 89
 
 – 57 
49 + 17 
58 – 25
 
75 + 15 
64 – 33 
26 + 26
ЧОҢ САНДЫ КИЧИНЕ САНГА КӨБӨЙТҮҮ
1.  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 
6•3 = 18 
7•4 = 28 
8•5 = 40
 
3•6 = 
 
 
4•7 = 
 
 
5•8 = 
 
2.
  Көбөйтүндүлөрдү суммага алмаштырып эсепте:
 
6•2  2•6  5•4  4•5 7•3  3•7
 
 
Чоң санды кичине санга көбөйтүү ыңгайлуу болот.
Мисалы:
2 + 2+ 2 + 2 + 2 = 10  
5 + 5 = 10
2•5 = 10 
   5 • 2 = 10

124
3.
 
Маселелерди  чыгар:
  1)  18  конфет  3  тарелкага  тең  бөлүп  коюлду.  Ар 
бир  тарелкага  канчадан  конфет  коюлган?
  2)  18  конфет  тарелкаларга  6  дан  кылып  коюлду. 
Канча  тарелка  керек  болгон?
4.  Mисалдардын чыгарылышын түшүндүр:
 
3
•
4
5 • 3
4
•
3
3 • 5
5 • 2
2 • 7
6 • 3
8 • 2
7 • 2
8 • 3 
5.
 
Узундугу  15  см  болгон  зымды  3  барабар  бөлүккө 
бөл. Анын бир бөлүгүнүн узундугун тап. Аткарылган 
иш боюнча бөлүүгө тиешелүү туюнтма түз жана аны 
дептериңе жаз.
6. Эсепте:
 
7
18
9
24
5
12
6
15
8
21
· 2
: 
3
4
9
7.
 
Кошууга тиешелүү  мисалдарды көбөйтүүгө тиешелүү  
мисалдар менен алмаштыр:
 
8 + 8 + 8 
7 + 7 + 7 + 7 
6 + 6 + 6 + 6 + 6
8.
  69 – 39 + 50 
62 – 17 – 17 
97 + 3 – 40
 
27 + 43 – 20 
19 + 34 – 53 
52 + 8 + 30

125
ӨЗ АРА TEСКЕРИ МАСЕЛЕЛЕР
1.
 
Маселелердин чыгарылышын салыштыр:
  1)  Ак  түстөгү  көгүчкөндөр  15,  боз  көгүчкөндөр  10. 
Бардык көгүчкөндөр канча?
  2) Бардык көгүчкөндөр 25. Ак көгүчкөндөр 15 болсо, 
боз көгүчкөндөр канча?
  3) Бардык көгүчкөндөр 25. Боз көгүчкөндөр 10 болсо, 
ак көгүчкөндөр канча?
 
Эсте сакта:
Экинчи жана үчүнчү маселе биринчи маселе   ге 
тес-
кери. Бул үч маселе өз ара тескери маселелер болуп 
эсептелет.
2.
 
Көбөйтүндүлөрдү суммага алмаштырып, эсепте:
 
5•3 6•4 3•9  7•3 4•5
3.  Oйлоп тап!
 
9
· 
2
: 
6
· 
5
: 
3
=?
 
4.
 
Маселелерди  чыгар:
  1)  12  помидор  2  тарелкага  барабар  бөлүп  ко-
юлду.  Ар  бир  тарелкага  канчадан  помидор  ко-
юлган?
  2)  12  помидор  тарелкаларга  6  дан  кылып  коюл-
ду.  Канча  тарелка  керек  болгон?
5.
 
Теңдемелерди чыгар:
 
75 – x = 45 
23 + x = 46 
x – 14 = 31

126
6.
 
Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар.
  Tүзгөн маселеңди өз ара тескери болгон маселеге 
aйландыр:
 
    
   
 
38 м                 32 м                 ? м
 
 
100 м
7.
 
Балдардын  көйнөгүнө  2  м  кездеме  кетет.  Ошон-
дой  5  көйнөккө  канча  метр  кездеме  кетет?
8.
 
Кошууну кемитүү менен, кемитүүнү кошуу менен тек-
шер:
 
54 + 36 
60 – 24 
32 + 29 
72 – 34
1.
 
Маселени чыгар жана ага өз ара тескери болгон ма-
селе түз.
  Бир үй-бүлө үчүн 45 аш кашык, 23 чай кашык сатып 
алышты.  Бул  үй-бүлө  бардыгы  болуп  канча  кашык 
сатып алган?
2.  4•3   8•2 
18 : 3   12 : 4 
4•4   16 : 4
 
2•9   9•2 
21 : 7   14 : 7 
3•5   18 : 6
3.
 
Эки кесинди чий. AB = 8 см, CD кесинди андан 2 см 
ге узун болсун.
4.
  12 квадратча ар бир катарга 6 дан кылып чи-
йилди. Kвадратчалар канча катар болду? 

127
5.  Мисалдардын жоопторун тап.
6.
 
Мектеп  ашканаcына  ар  биринде  6  кг  дан  5  куту 
печенье  алып  келишти.  Канча  килограмм  пе-
ченье  алып  келишкен?
7.
 
Мисалдарды текшерүү менен чыгар:
 
+
41 
–
70 
+
57 
–
92 
+
36
 
   19 
   24 
   32 
   61 
   45
МАСЕЛЕЛЕРДИ ЖАЗУУНУН ЖАДЫБАЛ УСУЛУ
1.
 
1)Тигүүчү 6 кыздар көйнөгүн тикти. Ар бир көйнөккө 
2 м ден атлас кездеме сарпталды. Тигүүчү бардыгы 
болуп канча кездеме сарптаган?
Бир 
көйнөккө 
сарпталган 
кездеме
Көйнөктөр 
саны
Бардык 
көйнөккө 
сарпталган 
кездеме
2 м
6 
?
?
6 
12 м
2 м
?
12 м
 
2) Эки өз ара тескери маселе түз жана аны чыгар.

128
2.
 
Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 
+
52 
–
73 
+
48 
–
87 
+
32
 
   29 
   21 
   37 
   56 
   46
3.
 
Маселелердин чыгарылыштарын салыштыр:
 
1) Класста 18 дептер 3 окуучуга бирдей кылып бөлүп 
берилди.  Ар  бир  окуучу  канчадан  дептер  алганын 
эсептеп чык?
 
2) 18 дептер окуучуларгa 3 төн бөлүп берилди. Канча 
окуучу дептер алган?
4.  Амал белгилерин барабардыктар туура болгондой кы-
лып кой:
 30 
 17 = 47 
48   26 = 22 
86   86 =0
 75 
 24 = 51 
57   31 = 88 
29   0 = 29 
5.  Жадыбал боюнча туюнтма түз жана аларды чыгар: 
Кошулуучу
67
55
19
38
53
84
Кошулуучу
3
14
21
5
27
16
Сумма
6.
  Дүкөндө 48 люстра бар болчу. Түшкө чейин 20, ал 
эми түштөн кийин 16 люстра сатылды. Дүкөндө дагы 
канча люстра калды? 
7.
  Мисалдарды чыгар:
 
–
88 
+
61 
–
56 
+
34 
–
95 
   53 
   24 
   23 
   15 
   24

129
1.
  Жадыбал боюнча маселе түз жана аны чыгар:
Ачылды
Үзүлдү
Калды
48 гүл
1-гүлдесте үчүн – 18 
2-гүлдесте үчүн – 17
? 
2.  Амал белгилерин барабардыктар туура болгон-
дой кылып кой:
 4 
 3 = 12 
14   2 = 7 
20   4  =  5
 2 
 9 = 18 
18   3 = 6 
16   4  =  4
3.
  «G‘uncha» журналына 18, ал эми «Bilimdon» жур-
налына болсо андан 2 эсе аз окуучу жазылды. 
Эки журналга канчадан окуучу жазылган?
4.
 
Теңдемелерди чыгар:
 
27 + x = 39 
49 – x = 42 
x – 12 = 26
5.
 
Сүрөткө карап төмөнкдөй чыгарыла турган маселе 
түз жана аны чыгар:
     
        
    
 
12 : 2 =          12 
: 
6 
= 
  
6.
 
Tүшүп калган сандарды oрдуна коюп жаз:
 
25 + 4 < 25 +    56 – 3 >    – 2  
 
70 – 8  > 70 –   43 + 7<     + 9
7.
 
Бир үйдө 40 коён багылып жатат. Алардын 16 сы кара, 
18 и ак, ал эми калгандары болсо боз. Боз коёндор 
канча?
8.
  90 – (53 – 27) 
42 + (28 – 20) 
87 – 34 + 19
 
50 + (48 – 10) 
89 – (40 + 39) 
30 + 16 – 37

130
БЕЛГИСИЗ КӨБӨЙТҮҮЧҮНҮ ТАБУУ
1.  1)
     
6•3=18
 
  18 : 6 =   3       
 
  18 : 3 =   6
 
6 жана 3 – көбөйтүүчүлөр; 18 – бул көбөйтүндү;
 
2)    2•4 = 8
 
     8 :  2 = 4
 
     8 :  4 = 2
Эки  сандын  көбөйтүндүсү  көбөйтүүчү лөрдөн  бирине 
бөлүнсө,  экинчи көбөйтүүчү алынат.
2.      3•6=18 
    3•4=12 
    8•2=16
 
18 : 3 = 
  
12 : 3 = 
  
16 : 8 = 
 
 
18 : 6 = 
  
12 : 4 = 
  
16 : 2 = 
 
 
Биринчи  көбөйтүүчү  кандайча  алынды? 
  Экинчи  көбөйтүүчү  кандайча  алынды?
3.
 
Маселелердин чыгарылышын салыштыр:
  1)  Бидондордун  ар  бирине  6  кг  дан  бал  куюлган. 
 
2  бидонго канча бал куюлган?
 
2) Бидондун бирине 6 кг, экинчисине 2 кг бал куюлган. 
Эки бидондо канча килограмм бал бар?
 
  Эмне үчүн биринчи маселе көбөйтүү амалы менен, 
ал эми экинчи маселе кошуу амалы менен чыгары-
лышын түшүндүр.
4.  Tүшүп калган сандарды oрдуна коюп жаз:
 
8•3 = 3•8 
5•6 =  •5 
2•7 =  •2
 
7•2 = 2•  
6•4 = 4•  
4•5 = 5•

131
5.  
Биринчи 
көбөйтүүчү  4, экинчи көбөйтүүчү  3 болсо, 
көбөйтүндүнү тап .
6.
  Ар бир тарелкага 5 тен алма салынды. 6 тарел-
када канча алма болду?
7.
 
Мисалдарды мамыча түрүндө жаз, амалдарды аткар:
 
45 + 13 
62 – 14 
55 + 28
 
60 – 24 
54 + 36 
97 – 52
1.
 
Teңдемелерди түшүндүрүү менен чыгар:
  Белгисиз көбөйтүүчүнү «
x
» деп алабыз.
 
        
Үлгү: 
2•x =8
 
 
x 
= 8  :  2
 
 
x 
= 4    
  
 
2
•
4 = 8 
 2•x = 10  
x•5 = 15 
  3•x = 9
 
Көбөйтүүчүлөрдөн бири белгисиз болсо, көбөй түн-
дүнү белгилүү болгон көбөйтүүчүгө бөлүү керек.
2.
 
Сервантта  16  пияла  бар  болчу.  Серванттан  бир 
топ  пияла  алынгандан  кийин  6  пияла  калды. 
Серванттан  канча  пияла  алынган?
3
. 
 
Көбөйтүүчү
2
5
2
7
Көбөйтүүчү
2
4
2
 
2
2
Көбөйтүндү
8
10
14
?

132
4.
 
Мисалдарды  үлгүдө  көрсөтүлгөндөй  чыгар:
 
 
62 – 34   62 – 30 
           28 < 32 
         
90
 
–
 
24   80
 
–
 
24
 
  
62          
  
62 
         
87
 
+
 
13   13
 
+
 
87
   –
  
34         – 30 
      64 – 30   42 + 30
  
28 
  32 
      47 + 53   57 – 43
5.  Кутуда 40 жөнөкөй жана түстүү калемдер бар болчу. 
Алардан 28 и түстүү калемдер болсо, жөнөкөй калем-
дер канча болгон?
  
6.
 
Феруза  18  түстүү  калемди  кутуларга  6  дан  сал-
ды.  Бардык  калемдер  үчүн  канча  куту  керек?
7.
 
+
67 
–
62 
+
56 
–
80 
+
53
 
 
 
14 
 45 
 
 
35 
 29 
 47
1.
 
Сүрөттөрдүн  негизинде  мисалдардын  чыгары-
лышын  түшүндүр:
 
1)
 
?
  
4•3
 
+
 
3
 
=
 
15 
 
  4•3 = 4 + 4 + 4 = 12
 
  12 + 3 = 15
 
2)
 
?
    
   3•5
 
+
 
5
 
=
 
20
 
   3•5 = 3 + 3 + 3 + 3 + 3 = 15
 
      15 + 5 = 20

133
2.
  Маселелердин  чыгарылышын  салыштыр:
  1)  Кутудa  12  түстүү  калем  бар  эле.  Эгерде  ар 
бир  бала  2  ден  калем  алса,  анда  бул  калем-
дер  канча  балагa  жетет?
  2)  Кутудa  12  калем  бар  эле.  6  баланын  ар 
бирине  бирдей  санда  калем  берилди,  ар  бир 
бала  канчадан  калем  алган?
3.
  Жадыбалдан жообу бирдей болгон мисалдарды тап:
14 : 7
2•7
28 : 7
18 : 3
7•2
18 : 6
10 : 5
21 : 3
9 : 3
14 : 2
8 : 2
12 : 2
 
4.
 
Биринчи  мисалдын  натыйжасынан  пайдаланып, 
экинчи мисал дын маанисин тап:
  Үлгү: 18
 
:
 
6
 
=
 
3
 
        18
 
:
 
6
 
–
 
2
 
=
 
3
 
–
 
2
 
=
 
1
 18
 
:
 
2
 
=
 
9 14
 
:
 
2
 
=
 
7 15
 
:
 
3
 
=
 
5
 18
 
:
 
2
 
+
 
1 14
 
:
 
2
 
+
 
13 15
 
:
 
3
 
+
 
17
5.  Mисалдардын чыгарылышын түшүндүр:
 
3
9
3
2
3
?
·
:
:
·
=
6.
 
1)  Биринчи  көбөйтүүчү  8,  экинчи  көбөйтүүчү  2, 
көбөйтүндүнү тап;
  2) бөлүнүүчү 14, бөлүүчү 2, тийиндини тап.
 
7.
  (75 + 5) – 70 90 – (57 + 3) 31 + (34 – 30)
 (47 + 3) – 20 60 + (23 – 3) 45 – (15 + 15)

134
БЕЛГИСИЗ БӨЛҮНҮҮЧҮНҮ ТАБУУ
1.  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 
 
 
    
 
8 : 2
 
=
 
4       
 
6 : 2
 
=
 
3
 
   
  8 : 4
 
=
 
2       
 
6 
: 
3
 
=
 
2
 
   
 4•2
 
=
 
8       
 
3•2
 
=
 
6
 
Бөлүнүүчү  тийиндиге  бөлүнсө,  бөлүүчү  алынат.
Эгерде  бөлүүчү  тийиндиге  көбөйтүрүлсө, 
бөлүнүүчү  алынат.
 
2.
 
Теңдемелерди чыгар:
 3•x
 
=
 
9 
x•5
 
=
 
10 2•x
 
=
 
16
3.
 
Маселелерди чыгар:
  1) Жоомарт 10 канарейка сатып алды жана аларды 
 
5 капаска бирдейден салды. Ар бир капаска канчадан 
канарейка салынган?
  2) 10 канарейка алып келишти. Аларды ар бир капас-
ка 2 ден салышты. Кaнарейкалар үчүн канча капас 
керек болгон?
4.
  12 : 2 =    
10 : 5 =    
14 : 2 =   
16 : 2 =   
 
18 : 3 =    
10 : 2 =    
14 : 7 =   
15 : 3 =   

135
5.
 
Жадыбал боюнча берилген маселени чыгар:
  1) Насиба 4 банканын ар бирине 3 кг дан бал куйду. 
Насиба бардыгы болуп канча килограмм бал куйга-
нын эсепте?
3 кг
3 кг
3 кг
3 кг
Бир 
банкадагы 
бал
Банкалар 
саны
Бардык 
банкаларда-
гы бал
3 кг
4
? кг
? кг
4
12 кг
3 кг
? 
12 кг
 
2) Эки өз ара тескери маселе түз жана аларды са-
лыштыр.
6.
 
Туюнтманы жаз жана анын маанисин тап:
  26 менен 34 түн суммасынан 17 ни кемит.
7.
 
Мисалдарды  мамыча  түрүндө  жазып,  чыгар:
 54
 
–
 
24 67
 
+
 
13 51
 
–
 
28
 62
 
+
 
17 52
 
–
 
14 74
 
+
 
16
МИЛЛИМЕТР
1.    Дециметр менен сантиметрден кичине узундук 
чен бирдиги – 
миллиметр да бар. Сызгычтагы 
ар бир сызык миллиметрди билдирет.
 
 
  Сызгычтaн бир сантиметрди көрсөт. Ал канча ба-
рабар бөлүккө бөлүнгөн? Ар бир бөлүк бир милли-
метрге барабар. 
1 см 10 миллиметрге барабар:
 
1 см = 10 мм

136
2.
 
Калемдин узундугун чене:
  
 
 
Калемдин узундугу 
 
см   мм ге барабар.
3.
 
AB, CD кесиндилеринин узундуктары канча? Ар бир 
кесиндинин узундугун чене:
 
A
B
 
Үлгү: AB = 9 см 1 мм.
 
C
D
4.
 
Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 
    2•5
 
=10 
    7•2
 
=
 
14 
    4•5
 
=20
 10
  
: 2
 
= 5 
14  : 7 =    
20 :  4 =   
 
10  : 5 = 2 
14  : 2 =    
20 :  5 =   
5.
 
Төмөнкү  фигуралардын  ар  бир  жагынын  узунду-
гун  чене:
 
A
B
C
P
N
D
K
M
 
Үлгү: AB = 2 см 4 мм.

137
6.
 
Сейил  бакка  29  түп  кайың,  20  түп  мажүрүм  тал 
көчөттөрү эгилди. Кайың менен мажүрүм тал бирге-
ликте канча болсо, ошондон 9 түпкө аз aрча көчөтү 
эгилди. Баккa канча түп aрча көчөтү эгилди?
7.
  53 см + 27 см 
69 дм – 29 дм
  98 дм – 48 дм 
75 см + 25 см
1.  Mисалдардын чыгарылышын түшүндүр:
  « >, <, = » белгилери төмөнкү мисалдарга туура коюл-
гандыгын текшер:
 
     
5 + 3 = 8                    10 + 9 >
 
10 + 2
 
      15 – 5 = 10              40 – 4 < 50 – 2
     3•3
  
= 
9       
  
7• 
2 
 
>
  
 
6• 2
 
   Булар барабардыктар      Булар барабарсыздыктар
 
a) Эмне үчүн биринчи мамычадагы мисалдарга ба-
рабардыктар деп айтылат?
  б) Эмне үчүн экинчи мамычадагы мисалдарга бара-
барсыздыктар деп айтылат?
 

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: