11.10.01. АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАНЫҢ ЛАСТАНУЫ
Маңғыстау облысында атмосфералық ауаның
ластануы ең алдымен мұнай-газ кешеніне,
химиялық
өнеркәсіпке,
энергетикаға,
кенсіз
материалдарды
өндіру
бойынша
карьеріне,
өндірісті өңдейтін құрылысқа және автокөлікке
өндіріс кәсіпорындарының шығарындыларымен
негізделген.
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
150
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
11.10.1-кесте. Маңғыстау облысындағы тіркелген өндіріс кәсіпорындарының саны [11.10.02.].
Облыстың қалалары
мен аудандары
Жылдар
2011
2012
2013
2014
Ақтау қ.
261
177
166
163
Жаңаөзен қ.
34
43
47
37
Бейнеу ауд.
28
49
52
53
Қарақия ауд.
11
48
48
55
Маңғыстау ауд.
7
28
36
45
Мұнайлы ауд.
27
41
57
47
Түпқараған ауд.
11
60
77
66
Жалпы облыс бойынша
379
446
483
466
12.10.1-кесте деректері бойынша 2011-2014
жылдардағы
мерзімде
өнеркәсіптік
кәсіпорындардың саны 379-дан 466-ға дейін, яғни
23% өсті.
Маңғыстау
облысының
атмосфералық
ауасының
ластануына
ең
үлкен
үлесті
шығарындылардың
жалпы
санынан
облыс
орталығы Ақтау қаласының кәсіпорындары енгізеді
- 20%, Жаңаөзен қ. - 17%, Бейнеу ауданы - 17%
[11.10.03.].
11.10.1-сурет. Ластағыш заттардың құрамы бойынша атмосфераға жалпы шығарындылар, мың тонна.
2014
жылы
Маңғыстау
облысының
кәсіпорындарының жалпы шығарындылары 2011
жылмен салыстырғанда 16,5 %-ға – 75,8 мың
тоннадан 88,3 мың тоннаға өсті. Оның ішінде
тазартқыш қондырғылармен 22,1 мың тонна
тазартылды,
тазартусыз
атмосфераға
шығарылғандар – 303,7 мың тонна [11.10.02.].
Ластағыш заттардың негізгі көлемі кәсіпорын
шығарындыларынан
атмосфералық
ауаға
тазалаусыз келеді, сондықтан да кәсіпорын
шығарындылары
құрамындағы
ластағыш
заттардың негізгі массасы атмосфералық ауаға
тазалаусыз түседі. Сондықтан да атмосфераны
ластаушы көздеріне сәйкес шан газдарына тазалау
құралдарымен жабдықтау бойынша іс-шаралар
енгізу қажет етеді.
«Маңғыстау
облысының
статистика
департаменті» ММ мәліметтері бойынша 2014
жылға облыс бойынша шығарындылар көлемі
бойынша бірінші орында ұшпалы органикалық
қоспалар тұр – 43,2 %, одан кейін көміртек тотығы
– 21 %, және көмірсутек – 18%.
5,3
2
2,9
4,5
70,5
62,2
74,7
83,9
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2011 ж.
2012 ж.
2013 ж.
2014 ж.
Қатты
Газ тәріздес және сұйық
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
151
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
11.10.2-сурет. Атмосфералық ауа мен климатты қорғауға жұмсалған шығындар, мың тг.
Өндіріс объектілерінен басқа да, қалаларда және
ірі елді мекендерде атмосфералық ауаны ластайтын
автокөлік шығарындылары болып табылады.
Облыста автокөлік санының өсуі байқалуда, оны
пайдалану
кезінде
ластағыш
заттар
шығарындыларының көлемінің өсуіне сәйкес
келеді. Облыста атмосфераға ластағыш заттарды
азайту мақсатында мұнайгаз өндірісінде жаңа
технологиялар қолдануда. Соңғы жылдары облыста
газды кешендік дайындау бойынша үш зауыт
құрылды – бұл екі зауыт «Қазмұнайтеңіз» ТМК» АҚ
және біреуі – «Қарақұдұқмұнай» ЖШС, «Емір Ойл»
ЖШС шағын газ өңдеу зауыты жұмыс істейді,
сондай-ақ 2012 жылдың 2-ші жарты жылдығында
«Бузачи Оперейтинг ЛТД» КФ Солтүстік Бозашы
компаниясының кен орындарына пайдалануға газ
дайындау құрылғысы берілді. «Қом-Мұнай» ЖШС
пластқа ілеспе газды айдау бойынша қазіргі
заманғы технология енгізілді, яғни газдың бір бөлігі
кәсіпорынның жеке өндірістік қажеттіліктеріне
жұмсалады, ал артық газ жер қойнауына айдалады.
2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша
ілеспе газды толық кәдеге жарату келесі
кәсіпорындармен
қамтамасыз
етілді:
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ, «Өзенмұнайгаз» АҚ,
«Хазар-Мұнай» ЖШС, «Арман» БК» ЖШС,
«Қарақұдықмұнай» ЖШС, «Қазмұнайтеңіз» ТМК»
АҚ, «Хазар-Мұнай» ЖШС, «Майерск Ойл
Казахстан ГмбХ» КФ, «Бозашы Мұнай» ЖШС,
«Тасболат Ойл Корпорэйшн» ЖШС және
«БузачиОперейтинг ЛТД» КФ.
Облыста газды кешендік дайындау бойынша үш
зауыт құрылды – бұл екі зауыт «Қазмұнайтеңіз»
ТМК» АҚ және біреуі – «Қарақұдықмұнай» ЖШС,
«Емір Ойл» ЖШС шағын газ өңдеу зауыты жұмыс
істейді,
сондай-ақ
2012
жылдың
2-ші
жартыжылдығында «БузачиОперейтинг ЛТД» КФ
Солтүстік
Бозашы
компаниясының
кен
орындарына пайдалануға газ дайындау құрылғысы
берілді. «Қом-Мұнай» ЖШС пластқа ілеспе газды
айдау бойынша қазіргі заманғы технология
енгізілді, яғни газдың бір бөлігі кәсіпорынның жеке
өндірістік қажеттіліктеріне жұмсалады, ал артық
газ жер қойнауына айдалады.
2014 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша
ілеспе газды толық кәдеге жарату келесі
кәсіпорындармен
қамтамасыз
етілді:
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ, «Өзенмұнайгаз» АҚ,
«Хазар-Мұнай» ЖШС, «Арман» БК» ЖШС,
«Қарақұдықмұнай» ЖШС, «Қазмұнайтеңіз» ТМК»
АҚ, «Хазар-Мұнай» ЖШС, «Майерск Ойл
Казахстан ГмбХ» КФ, «Бузачи Мұнай» ЖШС,
«Тасболат Ойл Корпорэйшн» ЖШС және
«БузачиОперейтинг ЛТД» КФ.
Өндіріс объектілерінен басқа да, қалаларда және
ірі елді мекендерде атмосфералық ауаны ластайтын
автокөлік шығарындылары болып табылады.
Маңғыстау облысының ішкі істер департаментінің
жол полиция басқармасының мәліметтері бойынша
жыл сайын облыста және тұтас республика
бойынша автокөлік санының өсуі байқалуда, оны
пайдалану
кезінде
ластағыш
заттар
шығарындыларының көлемінің өсуіне сәйкес
келеді.
Маңғыстау
облысының
Ішкі
істер
департаментінің деректері бойынша, 2013 жылы
облыста 140 мың бірлік шамасында автокөлік
тіркелген, бұл 2009 жылға қарағанда 30 мың
бірлікке көп.
1 352
3 747,90
2 362,40
6 212,50
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
2011 ж.
2012 ж.
2013 ж.
2014 ж.
мың теңге
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
152
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Автокөлік құралдарының көп бөлігі 6-дан 25
жасқа дейінгі жас категориясына жатататындығы
жағдайды ушықтырып, пайдаланған газдардың
және оны күрделі құрамының көлемі едәуір
екендігін ескертеді. Жоғарыда аталған талдау
мәліметтері, облыста жүргізілетін шаруашылық
және басқа қызметтер ауа бассейніне елеулі ықпал
ететіндігі туралы дәлелдейді.
Атмосфералық
ауаның
сапасын
негізгі
қадағалауды
«Маңғыстау
гидрометеорология
орталығы» ЕМК облыс орталығы – Ақтау қ.,
Жаңаөзен
қ.,
«Морпорт
Ақтау»
Арнайы
экономикалық аймағының (АЭА) аймағында, Дунга
мен Жетібай кен орындарында, Баутин кентіндегі
«Қошқар-Ата» қалдық сақтағыш аймағында жүзеге
асырады.
Ақтау қ. атмосфералық ауаның жағдайын
бақылау 2 бекетте 8 көрсеткішпен жүргізіледі:
өлшемді заттар, күкірт диоксиді, сульфаттар,
көміртек оксиді, азот диоксиді, аммиак, күкірт
қышқылы, көмірсутек.
Бекеттің
нөмірі
Саралау
мерзімі
Бақылауды
өткізу
Бекеттің мекен жайы
Анықталған қоспалар
3
Тәулігіне
3 рет
Сараптаманы
қолымен алу
(дискреттің
әдістері)
1 шағын аудан
Өлшемді заттар, күкірт
диоксиді, сульфаттар, көміртек
оксиді, азот диоксиді, аммиак,
күкірт қышқылы
4
«Морпорт Ақтау» Арнайы
экономикалық аймағының
аумағы
11.10.3- сурет. Ақтау қ. бойынша 2009-2013 жылдарға АЛИ
5
мағынасы.
Жалпы алғанда, 2009 жылдан 2011 жылға
дейінгі мерзімде Ақтау қ. атмосфералық ауаның
ластану деңгейі 3,4-тен 2,6-ға АЛИ
5
дейін азайды.
2011-2013 жылдары АЛИ
5
2,6-3 құрады, аса көп
АЛИ өлшемді заттар, аммиак, азот диоксиді
бойынша бақыланған, атмосфералық ауаның
ластануының жоғары және төтенше жоғары
жағдайлары тіркелмеген, жыл сайын атмосфералық
ауаның ластануының ең төмен деңгейі белгіленіп
отырған.
11.10.2-кесте. Ақтау қаласының атмосфералық ауасының ластануының сипаттамасы
Қоспа
2009 жыл
2014 жыл
Орташа
концентрация
Максималды бір
жолғы
концентрация
Орташа
концентрация
Максималды бір
жолғы
концентрация
мг/м
3
ШЖК
асуының
еселігі
мг/ м3
ШЖК
мг/м3
ШЖК
асуының
еселігі
мг/ м3
ШЖК
асуының
еселігі
Өлшемді заттар
РМ-10
0,19
1,3
0,7
1,4
0,1927
1,2846
0,6
1,2
Күкірт диоксиді
0,010
0,2
0,045
0,1
0,0116
0,2321
0,12
0,24
Сульфаттар
0,005
0
0,02
0,002
0,0086
0
0,06
0,0067
Көміртек оксиді
0,07
0,02
3,0
0,6
0
0
0
0
Азот диоксиді
0,04
1,0
0,2
2,4
0,0226
0,5641
0,3
3,5294
3,4
3
2,6
3
3,7
0
2
4
2009 ж.
2010 ж.
2011 ж.
2012 ж.
2013 ж.
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
153
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Аммиак
0,04
0,9
0,23
1,2
0,359
0
0,9
0,9
Күкірт қышқылы
0,014
0,1
0,05
0,2
0,0085
0,4621
0,2
1
Көмірсутек
0
0
0
0
0,0251
0,2508
0,21
0,7
2014 жылдың бірінші жарты жылдығында
атмосфералық ауаның ластануы жоғары ретінде
тағыда бағаланған. Ол 3,5 тең азот диоксиді
бойынша СИ белгісімен және 0,7%-ға тең келетін
НП (жоғары деңгей) белгісімен анықталады.
Өлшенген заттардың орташа концентрациясы 2009
жылы 1,2-1,3 ШЖК құраған. Азот диоксидінің
максималды бір жолғы концентрациясы 2,4 ШЖК
болған, өлшенген заттар – 1,4 ШЖК, аммиак – 1,2
ШЖК. Қалған анықталатын қоспалардың мөлшері
жол беруге болатын шекті нормаларда болған.
Өлшемді
заттар
бойынша
ШЖК
өсу
жағдайларының саны - 4, азот диоксиді бойынша –
2-жағдайды құрады. Жаңаөзен қ. автоматтық
бекеттер 2013 жылы ұйымдастырылған болатын.
Автоматтық кешендер тәжірибелік тәртіпте жұмыс
істейді, сондықтан қазіргі таңға алынған барлық
деректер жергілікті жағдайға апробациялау және
бейімделу сатысында тұр. Атмосфералық ауаның
жағдайына бақылау 2 бекетте 8 зат бойынша
жүргізілуде.
2013 жылға – 2014 жылдың 1 жарты жылдығына
бақылаудың стационарлық желісінің деректері
бойынша, атмосфералық ауаның ластануының
деңгейі жоғары ретінде бағаланған. Ол 3,8-ге тең
азот диоксиді бойынша СИ белгісімен және 8,5%-ға
тең келетін НП (жоғары деңгей) белгісімен
анықталады.
11.10.3-кесте. Жаңаөзен қ. бақылау бекеттерінің орналасқан орындары мен анықталатын қоспалар.
Бекеттің
нөмірі
Саралау
мерзімі
Бақылауды
өткізу
Бекеттің мекен
жайы
Анықталған қоспалар
1
Әр 20
минутта
Үздіксіз
Әкімдік жанында
РМ-10 өлшенген бөлшектер, күкірт
диоксиді, көміртек оксиді, азот
диоксиді мен оксиді, озон, күкіртті
сутек, көмірсутек сомасы, метан
2
Әкімдік жанында
Жалпы алғанда қала бойынша ластағыш
заттардың орташа айлық концентрациясы – ШЖК
аспаған
(3.6.-кестесі).
2014
жылдың
1
жартыжылдығына азот диоксиді бойынша – ШЖК
асып кетуінің - 402 жағдайы және күкіртті сутек
бойынша ШЖК асып кетуінің – 13 жағдайы
тіркелген.
11.10.4-кесте. 2013-2014 жылдарға Жаңаөзен қаласының атмосфералық ауасының ластану
сипаттамасы.
Қоспа
2013 жыл
2014 жыл
Орташа
концентрация
Максималды бір
жолғы
концентрация
Орташа
концентрация
Максималды бір
жолғы
концентрация
мг/м
3
ШЖК
асуыны
ң еселігі
мг/м
3
ШЖК
асуыны
ң еселігі
мг/м
3
ШЖК
асуыны
ң еселігі
мг/м
3
ШЖК
асуыны
ң еселігі
Өлшемді бөлшектер
РМ -10
0,0186
-
0,3830
-
0,0186
-
0,3830
-
Күкірт диоксиді
0,0110
0,219
0,0963
0,193
0,0110
0,219
0,0963
0,193
Көміртек оксиді
0,1850
0,062
4,0884
0,818
0,1850
0,062
4,0884
0,818
Азот диоксиді
0,0213
0,532
0,3015
3,547
0,0213
0,532
0,3015
3,547
Азот оксиді
0,0023
0,039
0,3032
0,758
0,0023
0,039
0,3032
0,758
Озон
0,0000
0,000
0,0000
0,000
0,0000
0,000
0,0000
0,000
Күкіртті сутек
0,0003
-
0,0301
3,763
0,0003
-
0,0301
3,763
Көмірсутек сомасы
0,0005
-
1,1684
-
0,0005
-
1,1684
-
Метан
0,0005
-
1,1156
-
0,0005
-
1,1156
-
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
154
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
11.10.3-сурет. 2009-2014 жылдардағы мерзімге «Морпорт Ақтау» АЭА атмосферасының ластану
индексінің өзгеру динамикасы.
Жалпы «Морпорт Ақтау» АЭА аумағында
атмосфералық
ауаның
ластануының
өзгеру
динамикасы Ақтау қаласымен ұқсас. 2009 жылдан
2011 жылға дейінгі мерзімде «Морпорт Ақтау»
АЭА атмосферасының ластануының деңгейі 3,4-тен
2,4-ке АЛИ
5
дейін. 2011-2013 ж. мерзімде АЛИ
5
мөлшері 2,6-дан 3,5-ке дейін өсіп кеткен.
Атмосфералық ауаның жоғары және өте жоғары
ластану жағдайы тіркелмеген. Бақылау деректері
бойынша 2009-2014 жылдары «Морпорт Ақтау»
АЭА аумағында орташа концентрацияның ШЖК
асып кетуі жыл сайын өлшенді заттар бойынша
белгіленген, бөлек жылдары – аммиак, күкірт
диоксиді, азот диоксиді бойынша асып кету
белгіленген. Көміртек оксиді құрамында күкірт
қышқылы жол берілетін нормада болды. Азот
диоксидінің шекті концентрациясы 1,5 ШЖК
құраған, өлшенді заттар мен сомалы көмірсутек 3,6
ШЖК. 2012 жылы ластану деңгейінің денденциясы
байқалған, 2014 жылы атмосфералық ауаның
ластануының деңгейі белгіленген. Ол азот диоксиді
бойынша 3,5-ке тең СИ белгісімен анықталады, НП
– 0,7%. Сондай-ақ, өлшенді заттар бойынша асып
кету анықталған – 1,2 ШЖК.
2014
жылы
Дұнға
мен
Жетібай кен
орындарында атмосфера жағдайын нормалау
белгіленген – өлшенген заттардың, күкірт
диоксидінің,
көмірсутек
оксидінің,
азот
диоксидінің, аммиактың, күкірт қышқылының және
сомалық көмірсутектің шекті концентрациялары
ШЖК аспайды. 2009-2010 жылдары Дұнға мен
Жетібай кен орындарында барлық саралау
нүктелерінде
сомалы
көмірсутектің
шекті
концентрациясы 1,0-3,2 ШЖК шегінде тұрған.
2011-2014 жылдары өлшенді заттардың, күкірт
диоксидінің,
көмірсутек
оксидінің,
азот
диоксидінің, аммиактың, күкірт қышқылының және
сомалық көмірсутек ШЖК аспаған.
«Қошқар
ата»
үйінді
сақтағышында
атмосфералық ауаның ластануын бақылау эпизоты
жүргізілді. Өлшенген заттардың концентрациясы
(РМ-10) азот диоксиды, көміртек оксиды, азот
оксиды, аммиак, сульфат ерітіндісі, көмірсутек
соммасы өлшенеді. Бір жолғы-максималды азот
диоксидінің концентраты 1,1 ШЖК құрады.
Тексеріс деректері бойынша басқа ластағыш
заттардың концентраты жол берілетін норма
шегінде.
11.10.5-кесте. 2014 жылға «Қошқар-Ата» ү/с бақылауының деректері бойынша ластағыш заттардың
концентрациясы.
Баутин кентінде өлшемді бөлшектер РМ -10,
күкірт диоксиді, көміртек оксиді, азот диоксиді,
азот оксиді, еритін сульфаттар, көмірсутек сомасы,
аммиак концентрациялары өлшенген. Бақылау
деректері
бойынша
анықталған
заттардың
концентрациясы жол беруге болатын шекті нормада
болған (3.8-кесте).
Достарыңызбен бөлісу: |