Пробл ем ы ис то ри и каза хс тан а
ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
жүктеу/скачать 1,63 Mb. Pdf көрінісі
|
ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН: СОСТОЯНИЕ И ПРОБЛЕМЫ А.И. Шалтыков профессор КазНПУ им. Абая. д. полит. н. Энергетическая безопасность является неотьемлемой частью всей системы национальной безопасности Республики Казахстан. Сегодня перед нашей страной стоит ряд проблем, требующих пристального внимания в силу их воздействия на национальную безопасность государства. Важнейшими из них являются: сохранение внутренней стабильности государства и общества укрепление вертикали власти, сохранение целостности страны. И каждая из них связана с проблемой всестороннего обеспечения безопасности Республики Казахстан по многим направлениям, одним из важнейших при этом является проблемаобеспсчения энергетической безопасности страны. Обеспечение энергетической безопасности предполагает гарантированную защиту личности, общества и государства от дефицита топливно- энергетических ресурсов, обеспечение стабильности поставок энергоносителей для внутреннего потребления, адаптацию национальной экономики к новым мировым ценам, обеспечение безопасности энергетической инфраструктуры, атомных станций, нефтяных и газовых трубопроводов и других жизненно важных обьектов. Презядент Республики Казахстан Н.А.ІІазарбаев в Послании «Новьій Казахстан в повом мире» в качестве одного из важнейших приритетов в развитии Казахстана обозначил развитие электроэнергстических ресурсов и создание основ атомной энергетики. Данное направление, по мнению Главы государства, требует разрешения следующих задач: «Во-первых, необходимо сбалансированно решать проблему распределення электроэнергии между энергоизбыточными и эпергодефицитными регионами с привлечением мощностей стран- соседей и переходить на энергосберегающие технологии. Во-вторых, необходимо последовательно модернизировать элеороэнергетическую отрасль, решать проблемы износа и нехватки мощностей, создать условия дпя развития новых производств, расширения и реконстирукции действующего оборудования и сетей передачи электроэнергии. В-третьих диверсификация источников энергии требует развития атомной энергетики с целью обеспечения ресурсов для устойчивого развития всей территории страны. Необходимо осуществить разработку технико-экономического обоснования строи гельства атомной электросганции в Казахстане В-четвертых, необходимо рассмотреть возможность создания энергетической биржи, по примеру Норвегии и Швеции, с сопредельными государствами в рамках энергетического союза 1]. Кроме того, была поставлена задача разработать комплекс мер по наращиванию мощностей сущесвующих электростанций, строительству новых генерирующих мощностей и оптимизации электропроводной сети, с тем, чтобы решить энергетические потребности регионов, предпринять конкретные шаги и системность в решении проблемы энергообеспеченности юга сртаны. К важнейшим направлениям обеспечения энергетической безопасности Казахстана относятся: государственное и рыночное регулирование, структурные преобразования электроэнергетики, рациональное использование энергетических ресурсов, стратегическое управлснне энергетической сферой. Идущие процессы глобализации мировой энергетики, взаимопронекнование и взаимодополнение энергетических комплексов отделmyых страп, объединение региональных энергетических рынков - все эти факторы обусловливают повышенное внимание к проблеме обеспечения энергетической безопасности. Достаточность экономической безопасности любой страны, а следовательно, и ее пационалыюй безопасности будет определяться уровнем ее энергетической безопасности. Сегодня становится все более очевидным, что без энергетической безопасности нельзя обеспечить ни устойчивое производство ни потреблесние энергии, а последнее является непременным условием выживания, функционирования и развития любой социально- экономической системы[2] Следовательно, без энергетической безопасности не могут поддерживаться и все другие виды безопасности сколь бы то ни было продолжительное время. В современном мире вопрос энергетической безопасности приобретает серьезную актуальность, так как надежные и гарантированные поставки энергии, произведенной экологически Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж 32 приемлемыми способоми, выступают основой для предпосылок гармоничного развития современной экономикиСтраны-промышленные лидеры - рассматривают стабильное энергообеспечение отраслей национальной промышленности как основу своего устойчивого экономического развития и поддержания должного уровня обороноспособности. В структуре мировой потребительской корзины основной удельный вес до сих пор приходится на невозобновляемые исчочники энергии - нефть, газ, уголь. Многие развитые страны, прежде всего США, обладающие большими занасами невозобновляемых энергоносителей, не интенсифицируют их добычу на своей территории, предпочитая сберегать их для будущего своей безопасности. Свои текущие потребности в энергопотреблении и в энергетической безопасности эти страны удовлетворяют за счет импорта ресурсов по заниженным ценам из экономически слабых государств, лишая их гарантии энергетической безопасности на будущее. Общими тенденциями и перспективами развития мировой энергетики является рост потребления энергии, возрастание доли новых технологий в производстве жергий. Так, по данным экспертов Администрации по информации Министерства энергетики СІІІА, представлепные в «Обзоре мнровой эиергстиіси 2005г.», мировое потрсбление энергии к 2025 году увеличится более чем п 1,5 раза. Практически во всех регионах мира прогнозирустся рост потребления энергии, но наиболее заметным он будет у развивающихся стран, которые к 2025 году по суммарным объемам потребления энергии смогут вплотную приблизиться к индустриальным странам. В свою очередь, развивающиеся страны Азии удвоят потребление энергии, на них придется 40% мирового прироста потребления[3 ]. К тому же в структуре мирового потребления энергии по-прежнему будут доминировагь углеводородные виды топлива. А существенными игроками энергетического рынка являются Китай и Индия. В значительной степени рост абсолютных объемов мирового потребления угля обеспечат именно эти страны. 'Это может составить до 70% мирового прироста потребления энергоресурсов. Еще одной закономерной тенденцией является существснное повышение мировмх цен на энергоносители. Конечно, это вынуждает крупнейших потребителей энергоресурсов как США, страны Евросоюза, Китай, Индию оказывать планомерное давление на страны ОПВК для увеличения объемов добычи нефти. Топливно-энергетический комплекс играет важнейшую роль в экономике Республики Казахстан. Ресурсный потенциал невозобновляемых природных видов энергоносителей Казахстана является основой энергетической безопасности страны. Природные богагства республики привлекают пристальное внимание большинства развитых стран. Казахстан экспортирует большое количество природных энергоносителей н это ставит под угрозу будущее своей энергетической безопаспости. Сегодня доказанные запасы нефти Казахстана как континентальные, так и шельфовые, колеблются на уровне 1,2 - 2,4 млрд. тонн ( С М7,6 млрд. баррелей). На территории республики разведено 210 месторождений углеводородов в т.ч. 100 нефтяных и 70 нефтегазовых. Нефтегазоносные районы заннмают 1,7 млн. кв.. или 62% территории республики[4]. Сегодня Казахстан наладил экспорт своей нефти сразу по нескольким направлениям. Значительная часть нефти паправлялась по маршрутам «Транснефти»: Атырау - Самара, Махачкала - Тихорецк с шельфового месторождения «Тенгиз», а также Кенкияк - Орск. До 2030 года политика увеличения эффективности использования энергоресурсов в Казахстане должна развиваться путем изменения системы управления, введения повых технологии, реорганизации казахстанской экономики. Кроме того, в Казахстане имеется 35 млрд. тонн запасов угля. В 2006 году Казахстан добыл 86 млн. тонн угля, потребив при этом лишь 58 млн. тонн этого ресурса. Оставшиеся 28 млн. тонн угля были направлены на экспорт - в основном в Россию и Украину[5]. В Казахстане уголь обеспечивает 80% энергии, тогда как гидроэнергетика дает 12%, и газ- 8%. Сейчас. на мировом рынке прослеживаются тенденции, оказывающие благоприятные влияние на перспективы работы угольных кампаний Казахстана- это увеличение мирового спроса на уголь. Поэтому республике следует всемерно повышать уровень добычи этого вида энергии. Для эффективного функционирования электроэнергетической отрасли необходимо не только техническое Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж 33 перевооружение существующих генерирующих мощностей, но и ввод в эксплуатацию новых, Стратегия «Казахстан -2030» ставит энергетические ресурсы важнейшим приоритетом и отводит им весьма важное значение в деле устойчивого экономического роста и улучшения жизни народа, для этого лишь необходимо «эффективно использовать энергетические ресурсы Казахстана путем быстрого увеличения добычи нефти газа»[6]. Одним из основных направлений государственной стратегии энергетической безопасности является ускорение развития альтернативных энергоресурсов и передовых технологий, Это предполагает ускорение расширения потребления газа, атомной энергии, чистого угля, твердых бытовых отходов, а также возобновляемых источников энергии. Газ в мире считают самым чистым топливом, расширение исиользования газа может улучшать окружающую среду и снизить дисбаланс между потребностью и добычей нефти в"Казахстане. По прогнозам экспертов. после 2020 года использование газа имеет возможность прекысить долю нефти и угля в структуре мирового энергопотреблсния. Сейчас в Казахстане газовый сектор находится на низком уровне, но при внедрении передовых технологии быстрое расширение газа будет реально в развитии экономики Казахстана. При внедрении передовых технологий атомная энергетика является более чистой и недорогой энергией, поэтому в Казахстанс необходимо ускорить развитие атомной энергетики, Атомная энергетика является одним из ключевых моментов энергетичсской безопасности Казахстана в следующем столетии. Во всем мире особый интерес наблюдается к непользованию в различных отраслях экономики альтернативных источников энергии. Конечно, это, прежде всего, связано с растущей потребностыо охраны окружающей среды и ограниченностью ископаемых энергоресурсов. Нам необходимо принять меры по использованию новых ң возобновляемых видов энергии, в том числе гидроэнергии, ветровой и солнечной энергии. Это должно быть важным стратегическим направлением в развитии энергоресурсов Казахстана. Однако, использование этих источников тормозится высокой осбенноимостью производимой с их помощью электроэнергии, которая значительно превосходит себестоимость электроэнергии, вырабатываемой на традициоиных энергоносителях. Таким образом, внедрение энергосберегающих технологий является еще одним важным условием обеспечения энергетической безопасности Казахстана. Не менее важным направлением государственной энергетической стратегии является диверсификация источников поставки энергоресурсов и усиление международного энергетического сотрудничества. При этом имеется ввиду, в первую очерсдь, диверсификацию источников поставки имнорта нефти и диверсификацию видов энергоресурсов, которая кроме нефти, Казахстан может еще импортировать нефтепродукты. Следующим направленнем государственной энергетической стратегии является создание стратегичсских резервов и ускорение развития транспортной инфраструктуры. Стратегия энергетической безопасности Казахстана на период до 2030 года является основным направлением долгосрочной энергетической политики Республики Казахстан. Будущее Казахстана в мировом энергетическом пространстве призвана определить целенаправленная государственная полигика, отвечающая потребностям поддержания потенциала казахстанской энергетической отрасли. 1.Назарбаев Н.А. Новый Казахстан в новом мире: Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана, 28 февраля 2007 г.//Казахстанския правда - 2007.- 1 марта. 2.Прокофьев И. Три сценария развития мировой энергетики// Мировая энергетика. - 2004. -№ 7-8. - С.19. 3.World energy Reviem. – Washington D.C -2005. 4.Kazakhstan Country Analysis Brief \\ US Energy Information Administration. -2005.Іиіу. - (www. Еіа. Dос. gоу). 5.Гильдт Н. Бороться с энергодефицитом? ГІара пустяков //Известия. -2007. - 22февраля. 6.Назарбаев Н.А. Казахстан -2030//Казахстанская правда,- 1997.-11 октября Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж 34 Түйін Мақалада Қазақстан Республикасының энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясатын жүзегс асыру оның қазіргі жағдайы мен болшағы туралы мəселелер талдайады. Summery В статье анализируется государственная политика Республики Казахстан по обеспечению энергетической безопасности страны, современном состояноии и перспективных этой отрасли. XX ҒАСЫР БАСЫНДА ЖЕТІСУ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ПЕН ҚЬІРҒЫЗДАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЬІ А.Ө. Раджапов - т. ғ. к., Алматы энергетика жəне байланыс университеті Патшалық билік өз отарындағы бұратана халыққа ұстанған езгінің əдіс-тəсілдері, бірінші дүииежүзілік соғыс. 1916 жылғы көтеріліс оның мəселелері мен оған катысы бар жайттар, переселендер мен жергілікті халық арасындағы теке тірес, жер мəселесі оны жергілікті халықтан тартып алуда түрлі айла-шара, қонысаудару мекемелері оның қызметі т.б.с.с. дүниелерге талдау жасауды өзімізге мақсат етіп койғанымыз жоқ. Бұл ізденісте біз аталмыш кезеңдегі Қазақстанның оңтүстік облыстарындағы бұрын айтылмаған қоғамдық-саяси өміріне жаңа көзқарастың деректер негізінде оларға талдау жасап өз пікірімізді түйіндейміз. Біз қарастырып отырған кезеңде Сырдария жəне Жетісу облыстарында жоғарыда аталған жылдардан бастап қоныстапдыру мекемелері ашылып. қызмет ете бастауы, кейін 1909 жылдагы 9 маусымдағы нұсқау негізінде осы облыстардағы қоныс аудару мекемелерінің қазақ пен қырғыздарды жаппай жəне тез “отырықшылыққа” көшіріп, олардың иелігіндегі ең шұрайлы жəне құнарлы жерді жөнсіз тартып ала бастауы тек қазақ пен қырғыздар тарапынан ғана емес, осы облыстарды мекендеген татар, өзбек, ұйғыр жəне дунген сияқты түбі бір түркі халықтары мен діндес мұсылман жұртының тарапынан да наразылықты күшейте түскен болатын. Өйткені, бұл кезеңде патша үкіметі Қазақстан мен Түркістандағы мұсылман халықтарын да '‘отырықшы нормаға" көшіріп, иеліктерімдегі жерді қоныс аудару мекемелері арқылы жаппай жөнсіз тартып ала бастаған болатын. Бірақ патша үкіметінің Түркістандағы жер саясатына жəне оны жүзеге асырушы қоныс аудару мекемелеріне қарсы түрлі сипатта жүргізген күресте осы облыстарды мекендеген діндес мұсылман халықтар бірге отырып қимыл ете алған жоқ. Патша өкіметінің жандарм бөлімінің іс-қағаздарындағы “Мұсылмандық қозғалыс”, "панисламизм” деп аталатып құжаттарына сенсек, бұл кезеңдегі Сырдария жəне Жетісу облыстарындағы мұсылмандық қозғалыстың бағыты негізінен əсіресе, жер мəселесіне тікелей байланысты болған. Дін мəселесіне келсек Түркістанда, оның ішінде осы облыстарда діни орталықтарды көптеп құрып, қазақтар мен кырғыздардың арасында дін істерін дұрыс жолға қою болатын. Жер мəселесінде осы облыстардағы қоныс аудару мекемелерін жаптыру еді.[1| Қозғалыс бұл бағытта осы облыстарды мекендеген мұсылман жұртының басын бір орталыққа біріктіру жолында ұмтылыстар жасады. Бұл қозғалыстың қатарында Б.Сырттанов, З.Тазегдинов, О.Əліжанов, Х.В.Рафиков, М.Қари, Ə.Бехбуди, Ы.Жайнақов, С.Ақаев, Ə.Оразаев, Ы.Сардыбеков, Д.(Саурамбаев. Ш.Жантаев, Булар. Құтұқов (Кутукои), У.Ходжаев, М. Сулейменов, Ə.Кенесарин, А.Мангелдин, Ə.Стамбеков сияқты ел арасында есімдері белгілі қазақ, қырғыз, езбек, татар, үйғыр жəне дүнген халықтарының өкілдері үйытқы түлғалар еді. Жетісу облысындағы мұсылмандық қозғалыс жөнінде Жандарм бөліміне хабар беріп тұрған жандарм бөлімінің “Сегізінші нөмірлі” қызметкері 1911 жылғы мəліметі бойынша Жетісудағы мұсылмандық қозғалыстың белсенді ұйытқы түлғалары Б.Сыртанов, О.Əлімжанов (Лепсі уезі), Ы.Сардыбеков (Сыртановтың жақын досы. Верный уезі, Үлкен Алматы болысы), Х.В.Рафиков (татар, саудагер, Лепсі уезі), Ы.Жайнақов (облыстық губернатор басқармасының аудармашысы), Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж 35 Д.Сауранбаев (қырғыз, Пішпек уезі, Танаев болыстығы), Құтұқов (Кутуков, қыргыз, Пішпек уезі, Тоқмақ бөлімшесінің приставы), Бұлар (Булар, дүнген. Пішпек уезі), Ш.Жантаев (қыргыз, бүрынгы полковник, “Манап” Пішпек усзі. Сарабағаш болыстыгы) болған[2]. Қозғалыстың басты мақсаты облысты мекендеген мұсылман жұртының басын біріктіріп (бұл бағытта Б. Сыртанов, X. В. Рафиков, О. Əліжанов бірнеше рет нақты қимыл жасаған), қазақ пен қырғыздың иелігіндегі жерді жөнсіз тартып алып отырған қоныс аудару мекемелерінің қызметіне шек қою еді|'3]. Осы бағытта олар түрлі жағдайда жəне мазмұнда өздерінің шағын басқосуларын өткізді. Мəселен, 1910 жылдың 21 қазан айында Ұзынағаш болысына қарасты Казанск-Богородск1селосында Б.Сыртановтың басшылығымен облыстағы ел арасында есімдері кұрметпен белгілі қазақ жəне қырғыз өкілдерінің бас қосуы болды[4]. Онда облыстағы қоныс аудару мекемелерінің жөнсіз əрекеттеріне шек қою жөнінде қаулы қабылданып (тексін Б.Сыртанов жазган) оны Петроградтағы Мемлекеттік Думаға апарып тапсыруды Б. Сыртановқа. Ташкенттсгі Түркістан генерал- губернаторына тапсыруды III Жантаевқа жүктеген. Осы жиында Б. Сыртановтың Петроградқа бару жол шығынына Жстісу облысының Верный, Лепсі, ІІішпек, Пржевальск уездеріне қарасты мұсылман болыстықтарынай 5000 сом жидырып беру ісін Д.Саурамбасв өз міндетіне алған[5]. Бірақ Петроградта да Ташкентте де қазақ пен қырғыздардың наразылық талаптарына құлақ аспағандары түсінікті жай. Себебі жоғарыда айтып өткеніміздей, осы облыстардағы қазақ пен қырғыздардың иелігіндегі “артық” деп аталатын жерді алу мəселесі Орталық үкіметтің ұстанған өз саясаты болатын. Жалпы Ақпан революциясына дейін Сырдария жəне Жетісу облыстарында мұсылмандардың бір орталыққа біріккен ұйымы болған жоқ. Патша өкіметінің жандарм бөлімінің қатаң бақылауында болған мұсылмандық қозғалыс жəне оның басшыларының іс-əрекеттері дер кезінде бақылауға алынып, олардың бастарының бірігуіне мүмкіндік бермей отырды. Осы мəселеге байланысты тағы бір айта кететін жай - осы облыстардағы қазақтардың жəне тағы да басқа халықтар мен ұлт өкілдерінің əртүрлі əлеуметтік күштері, топтары, қоғамдық жəне саяси ұйымдары туралы мəселе. Бұл ретте: "Мұнда 1917 жылдың Ақпан революциясына шейін қазақ қоғамының арасында ешқандай да, бірде-бір саяси ұйым, одақ жəне партия болған жоқ”[6] деуі орынды айтылған пікір. Түркістан өлкесіндегі қазақтардың Ташкент каласында бір ғана «Алаш» қоғамдық мəдени-ағартушылық ұйымы болды. Бұл қоғамдық ұйымның алған бағыты мен алға қойған мақсатын осы ұйым туралы Түркістан генерал-губернаторлығы кеңсесінің 1916 жылдың 19 желтоқсанында Түркістан генерал-губернаторының атына құпия түрде жолдаған К т 5459-шы Мағлұматынан байқауға болады. Онда былай деп жазды: "...Общество '‘Алаш прогрсссивного направления, членами коего принимаются лица, внесящие не менее 25 рублей в год... целыо сего общества поставлено издание собственного печатного органа и растрострапения исключительно среди киргизского населения произведении печати:газеты, журналов и книг на киргизском языке. Обществу не чуждо нанисламйстических идей. Задаваясь желанием пробудить косное киргизское население Туркестаною края от вековой спячки... представляется необходимым пробудить их к культурной работе и объединению, чтобы в конечном результате добиться автономии, как для совершенно отдельной национальности” [7]. 1916 жылдың 26-шы қараша айынан бастап “Алаш” атты қоғамдық мəдени- ағартушылық ұйым өздерінің “Алаш” атты орталық баспа газетін шығара бастады[8]. “Алаш” газеті өзінің N12 саны шыққанға дейін отаршыл əкімшілік мекемелердің қатаң бақылауында болды.[9] Бұл туралы 1916 жылдын 30 желтоқсанында Сырдария облысының əскери- губернатор атына кұпия түрде нұсқау берген N1308 ші қатынас хатында былай делінген: “...Издания газеты “Алаш” главный начальник края всказан мнение о необходимости не только следить, что в газете не было ничего противного интересом русского правительства, но и воспользоваться ею как средством проведения в туземную среду взглядов полезных русскому делу края”[ 10].Мұндай саяси ұйымдар мен партиялар переселен орыстардың жəне тағы да басқа халықтар мен ұлттардың арасында да болмаған. Осы мəселеге қатысты пікірлер 20-шы жылдары жарық көрген еңбектерде де көрініс тапқан. Мəселен. “Колониальная революция” (опыт Туркестана) деген еңбекте бұл мəселе жөнінде: “1917 жылғы революцияға дейін Түркістандағы жағдайды есепке алған ешқандай да революциялық идеология орыс жұртының арасында революциялық қозғалыста бірлікке ұмтылушылықты аңғартатын кішкене де ыңғай, ешқандайда революциялық дəстүр болған емес. Қанаудағы ұлттар мен қоныс аударып келген орыс жұртының арасында ұлттық теңсіздіктен бастау алатын, өзара түсінбеушіліктің қалың қабырғасы тұрды”[11]- деп жазды. Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж 36 Сонымен, патша үкіметі қазақ жерін отарлау саясатын жургізгенде отарлаудың ең тағылық жолын таңдап алып еді, яғни қоныстандырын отарлау саясатының əскерлік-феодалдық іздісін қолданды. Патша үкіметінің қазақ жерін қоныстандырып отарлау саясаты үш дəуірге бөлінді: əскерлік отарлау, қара шаруалардың отарлауы жəне 1905 жылдан кейінгі переселен саясаты[12]. Патша үкіметінің қазқастанда отарлаудың үшінші кезеңі ол, тарихта «П.А.Столыпиннің аграрлық реформасы» деген атаумен белгілі. Бұл реформа бойынша Түркістанға (Жетісу, Сырдария обл.) көшіп келген переселендерге қоныстандыру мекемелері біз қарастырып отырған облыстардағы қазақ пен қырғыздардың иелігіндегі жерлерді «қоныстанушыларға» тартып алып беруден олар еш аянған жоқ. Ал, орыс отаршыл əкімшілік-билік мекемелері «қоныстанушыларға» қазақ пен қырғыздық пайдайлануындағы жерлерін тартып алуын мақұлдап отырды жəне оларды осы облыстардағы өздерінің «əлеуметтік тірегі» мен əскери күш ретінде бағалап, оларға түрлі кеңшіліктер мен жеңілдіктер берді. Қажет жағдай əскери күш те, қару да үлестіріп отырды. Бұл саясат өзінің нəтижесін біз қарастырған облыстарда 1916 жылғы көтеріліс кезінде өз мақсатын толық орындады. Басқа сөзбен айтсақ 1916 жылгы көтеріліске дейін переселендер мен қазақ пен қырғыз арасындағы теке тірес қанды қақтығысқа жалғасқан болатын. Оған аштық, соғыс, жоқшылық т.б. қосылып қазақтың жағдайы əбден мүшкіл күйде болатын. Міне, осы жағдайлардың бəрі - 1917 жылғы Сырдария жəне Жетісу облыстарының қоғамдық өмір-тіршілігіне өз ықпалын тигізбей коймады. Сондықтан да біз қарастырып отырған облыстардағы мұсылман халықтары, əсіресе, қазақ пен қырғыз жұрты Ресейдегі 1917 жылғы Ақпан революциясын қандай жылы қарсы алғанын А. Байтұрсынов көрсеткендей, “патша үкіметінің қанауы мен зорлығынан құтылдық па деген ескі үмітін нығайта түскен еді". 1.Өзбекстан Республикасы орталық мемлекеттік архиві. И 461 - қ., 1 - т., 102 - іс, 26 -18- 18"'\ 19-19'"’, 50-п. 2.Сонда. 7б*\ 79-79°'°, 80-80°'°, 87-п. 3.Сонда. 1 8 7 6 ' -п. 4.Сонда. 26-26' ,Г \ 76-п. 5.Өзбекстан Республикасы орталық мемлекеттік архиві. И-461-қ., 1-т., 1026-іс 22,45"''-п 6.Зиманов С.З. В.И. Леин и Советская национальная государственностъ в Казахстане. - Алма-Ата, 1970. —С.49. 7.ӨР. ОМА И-17-қ 1-т., 17654-іс, 1-2-п. 8.Субхабердина У. Қазақ, Алаш, Сарыарқа Алматы, 1903. 14-6. 9.Нұрпейісов. К. Алаш Алашорда. - Алматы, 1995. - 127-6. 10.ӨР. ОМА. И-17-қ., 1-т, 17654-іс,5-п. 11.Сафаров. Г. «Колониальнаяреволюция» (опытТуркестана). - М., 1921. С. 54. 12.Асфандиаров С . История Казахстан. - Алма-Ата, 1993. -С. 186-241. Резюме В статье исследованы степень активности участтия в общественно-политической жизни мусульман Сырдаринской и Жетысуйской областей накануне 1917 года и история создания общественно-политических. Организаций, союзыразныхсоциальныхсил. Summary In labour explored level-degree to activities of the participation in public-political life мусульман Syrdarinskoy and Zhetysuskoy areas on the eve 1917 and history of the longing to create public-political organizations,alliances their different social power. Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж 37 жүктеу/скачать 1,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|