ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОСПАРЛАРЫ ЖƏНЕ
ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ДАМУ ҮРДІСТЕРІ
У.М. Джолдыбаева -
т.ғ.к., Абай атындағы аз ПУ-ні академик Т.С. Сады,ов атындағы аза,стан тарихы
кафедрасыны доцент м.а.
Тəуелсіздік алғаннан кейінгі жылдар ішінде Қазақстан Республикасы халықаралық
қоғамдастықта өз орнын тауып, рөлін нығайтып, беделін арттыруда.
1986 жылғы желтоқсанда Қазақстанның мемлекеттік егемендігі мен ұлттық тəуелсіздігі мəселесінің
алдыңғы қатарға шығуы дүниежүзілік саяси жүйедегі өзгерістердің бастауы болғаны мəлім. Ал 1990
жылдан бастап елімізде жаңа мемлекеттіліктің іргетасы қаланып, қоғамдық дамуды реттеуге жəне
бағыттауға қабілетті бірыңғай мемлекеттік билік қалыптаса бастады. Қазақстандық қоғамда əлеуметіік-
саяси тү.рақтылықш қамтамасыз етіп, мемлекетгік-құкықтық əдістерді қолдану арқылы бəсекеге
қабілетті ортаны қалыптастыру, ол үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кең көлемде
кепілдік беру үшін қажетті жағдай жасау мəселссі туындады. Əлеуметтік қайшылықтарды жеңіп,
қоғамдық келісімге қол жеткізуде мемлекеттік билік тармақтарыныңбірлесе отырып іс-қимыл жасау
тетіктері конституциялық деңгейде қалыптасты
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
54
1990жылғы 25-қазанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің «Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі
туралы Декларацияны» қабылдауы арқылы Қазақстанның егемендігі бүкіл əлемге паш етілді.
Республикамыздың Конституциясының негізін қалаған тұңғыш заң актісі болып табылатын бұл
Декларацияда Қазақстан «халықаралық қатынастардың дербес субъектісі болуға, сыртқы саясатты өз
Мүдделеріне сай белгілеуге, халықаралық ұйымдардың қызметіне қатысуға құқығы бар» егемен
мемлекет болып жарияланды. Сондай-ақ, алғаш рет Қазақстанның өз экономикалық жəне ғылыми-
техникалық əлеуетіне, табиғи қорына меншік құқығы бекітіліп, Декларацияда белгіленген заң
нормалары шеңберінде егемен мемлекет ретінде республика мəртебесін іске асыратын жаңа
Конституциямен қатар заідық-құқықтық актілерді əзірлеу өкілеттігіне ие болды. Қазіргі кезде
қазанның 25-і Қазақстан Республикасы күні ретінде аталып өтеді.
1992 жылғы мамыр айында Елбасы Н.Ə. Назарбаевтың «Қазақстанпнң егеменді мемлекет
ретінде қалыптасуы мсн дамуының стратегиясы» жарияланды. Онда Қазақстанның келешек дамуы:
«Қазақстанда ...карапайым көп укладты нарықтық экономикасы бар демократиялық қоғам болады» [
I,б.], -- деп белгіленген.Егемендіктің ең басты белгілері елдің мемлекеттік рəміздері болғандықтан,
мемлекеттік деңгейде байқау өткізіліп, нəтижесінде 1992 жылғы маусымның 4-інде ҚР Президентінің
«Қазакстак Республикасының мемлекеттік рəміздсрі туралы» Жарлығымен еліміздің мемлекеттік
рəміздері -Туы, Елтаңбасы, Əнұраны бекітілді.Тəуелсіздіктің алғашқы жылдары бүкіл ТМД елдсрі
үшін өте күрдслі де қиын кезең болғаны мəлім. Елбасы қайта құру мен жеделдету кезеңіндегі
келеңсіздіктер салдарынан тоқырап қалған экономиканы қалпына келтіріп, халықтың тұрмыс
жағдайын жақсарту үшін, мемлекетіміздің қазіргі кезеңде дүнис жүзіндегі алатын орнын болашақта да
сақтап қалуы үшін саяси жəне əлеуметтік- экономикалық реформаларды барынша ұтымді əрі жедел
жүргізуге, елдің даму жолын дұрыс таңдауға күш жұмсады.
Осы мақсатта батыстық жəне шығыстық дамыған елдердің басшыларымен, іскер- мамандарымен
кездесіп, кеңесіп, озық тəжірибелерімеп танысты. Еліміздің əл-ауқатын жақсарту мақсатында алға
қойылған
əлеуметтік-экономикалық
жоспар-жобалар
мен
өндірістік
бағдарламалардың
қаржыландырусыз іске аспайтынын жəне экономиканың өзегі банктер екенін ескерін, 1993 жылы ҚР
Президенті Н.Ə. Назарбаев Ұлыбританияға іссапары барысында банк жүйелерінің жұмысын зерттеу,
банкирлермен іскерлік қарым-қатынас орнату мəселесін алға қойды. Қазақстанның экономикасын
өркендетуде банк несиелерінің қажеттігін, несие алу арқылы өндірістік куаттарды барынша пайдалану
мүмкіндігі туындайтынын жəне сол арқылы қазақ жеріндегі мол табиғи қорды халқымыздың игілігі
үшін жұмсау қажеттілігіне баса назар аударып, Елбасы ірі банк басшыларымсн кездесіп, олардың
қаржысын Қазақстан экономикасына тарту мүмкіндіктерін қарастырды. Нəтижесінде ірі банктер
жекешелендіру, өндірістегі нарықтық катынастарды тереңдету бағдарламаларына инвестиция бөлуге
келісім берді. ҚР Президенті Н.О. Назарбаевтың 1993 жылғы 12 қарашадағы «Қазақстан
Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы» Жарлығы негізіндс 15- қарашада енгізілген
ұлттық валюта теңге тəуелсіз Қазақстан егемендігінің айрықша нышаны болып табылады.
Демократияның бірден-бір айғағы - адам құқықтары мен бостандықтарының сақталуы,
барынша қорғалуы. 1994 жылгы 12 ақпанда ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаев Жарлығымен құрылған
Адам құқықтары жөніндегі республикалық комиссия өз қызметі үшін Елбасы алдында тікелей жауапты
əрі есеп беретін кеңес беруші орган ретінде тіркелген. Ол өз өкілеттеттіктерін қоғамдық құқық қорғау
ұйымдарымен жəне бұқаралык ақпарат құралдарымен бірлесе отырып, өзге органдар мен ұйымдардан,
сондай-ақ, кез келген лауазымды тұлғалардан тəуелсіз, дербес түрде жүзеге асыратын алғашқы ресми
құқык қорғаушы-ұйым болып табылды. Комиссияның негізгі міндеттеріне: ҚР Президентіне адамның
құқықтары мен бостандықтарын сақтау кепілгері міндетін атқаруға жəрдем беру; адам құқықтары мен
бостандықтарын сақтау кепілдіктерін нығайту, оларды қамтамасыз ету жəне сақтау саласындағы
заңнама мен құқық қолдану тəжірибесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар əзірлеу жəне бұл саладағы
халықаралық ынтымақтастықты дамыту. Комиссия мүшелері бұл мəселеге əлемнің басқа елдеріндегі
жағдайды зерттей келе, 1994-1995 жж. мемлекет басшылығына Қазақстанда Адам құқықтары жөніндегі
Өкілетті тұлға институтын құру туралы ұсыныс жасады. Адам құқықтары жөніндегі республикалық
комиссияның негізгі қызметі адам құқықтары саласындағы мемлекетгік саясатты қалыптастыру, оның
стратегиясын, əдістемелік тұжырымдамаларын əзірлеу жəне Президентке азаматтардың қүұқықтары
мен бостандықтарын сақтау кепілгері міндетін атқаруға жəрдем беру болса, Адам қүқықтары жөніндегі
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
55
өкілетті тұлға институтының міндеті жеке адамдар мен ұжымдардың адам құқықтары мең
бостандықтарын сақтамау фактілері туралы шағымдарды қарау болып табылады. Сондықтан бұл ұйым
адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталған дəстүрлі мемлекеттік институттар
əділ сот, прокурорлық қадағалау, тергеу жəне алдын ала тергеу сияқты құрылымдарға қосымша орган
ретінде арнайы өкілеттіктерге ие болды.
Назарбаевтын 1994 жылы жарияланған «Президснт Меморандумын» Елбасының республика халқына
арнаған ең алғашқы жолдауы деп қабылдауға болады. Меморандумда мемлекеттегі ақша құныздануын,
яғни инфляцияны тоқтату, ол үшін банк құрылымдарын қайта құрып, ақша-несие реформасын шұғыл
іске асыру жəне қоғамның тұрақтылығын сақтау мақсатында азаматтық келісім мен ұлтаралық
татулықты нығайту қажеітілігіне баса назар аударылды
Мемлекетті саяси тұрақтандыру жəне экономиканы дамытуға бағытталған стратегиялық
жоспарларды табысты түрде жүзеге асыру үшін демографиялық,əлеуметтік, экологиялық факторларды
есепке алу міндетті болып табылады. Елбасы мемлекеттіен қоғамды басқаруда тың серпін жасау
мақсатында 1997 жылғы қазан айында Қазақстан халқына «Қазақстан-2030. Барлық
қазақстандықтардың өркепдеуі, қауіпсіздігі жəне əл-ауқатының артуы» атты Жолдауын арнады. Бұл
құжаттың дүниеге келуі тарихын Президені өзінің «Қазақстан жолы» еңбегіине баяндаған. Атап
антқанда, стратегиялық бағдарламаны дайындау барысында еліміздің мамандары Корея, Сингапур,
Малайзия елдерінің озық даму үлгілерін, «Воинг», «Дженерап Эектрик», «Бритиш Петролеум» сияқты
ірі компаниялардың бизнес-жоспарларын зерттеген. Сонымен қатар құжатты дайындау жұмысына X.
Берсток, К. Грей, В. Худжонг т.б. əйгілі сарапшылар тартылған. Жолдауда мемлекеттің саяси-
экономикалық, əлеуметтік, мəдени тұрғыдагы негізгі мəселелері көтеріліп, ілгері дамыту мен
нығайтудың бағыт-бағдарлары айқындалды. Елбасы қазақстандықтарга жыл сайын Жолдау арнау
арқылы өткен кезеңді саралап, келешекке жоспар құру дəстүрін енгізді. Президенттің жыл сайынғы
Жолдаулары алға қойған міндеттердің орындалу барысы мен нəтижелерін талдауға, жаңа мақсат-
мідеттерді белгілеуге, мемлекеттік билікті іскс асырушыларға жаңа жауапкершіліктер жүктеуге,
қазақстандықтардың өсіп-өркендеуіне, ол-ауқаты мен өмір сүру сапасын арттыруға багытталады.
«Мемлекетіміз бен қоғамымызды құрудың дұрыс стратегиясын таңдап алудың өміршең мəні бар.
Екшеле талданып жасалған стратегиялық жоспар... мемлекет назарын басымдықтардың аса қысқа
тұжырымды төбесіне жинақтайды, ол тəртіпке жұмылдырады» əрі Үкіметті осы міндеттерді күнделікті
шешіп отыруға шшындырып, біздің мақсаттарымыздың іске асуына алып келетін күн сайынғы жəне
жыл сайынғы шешімдерді қабылдауға жəрдемдеседі», - деп, халық назарына ұсынылып отырған
Қазақстан Республикасын дамытудың 2030 жылға дейінгі ұзак мерзімді стратегиясының маңызына
тоқталды [2, 3-5 бб.]. Стратегиялық багдармаға негізінде елімізде саяси-экономикалық салада
жекешелендіру, зейнетакы реформасы. Құлдыраған өндірістік кəсіпорындарды қалпына келтіру, шет
елдерден инвестиция тартып, бірлескен кəсіпорындарды ашу, бағаны ырықтандыру сияқты бірқатар
күрделі экономикалық іс-шараларды орындай отырып, қоғамдық орнықтылықты қамтамасыз етуге
бағытталған ішкі саясат жүргізілуде.
Демократиялық үрдістердің тағы бір айғағы - көппартиялылықтың қалыптасуы. Көптеген саяси
партиялардың ішінде «НұрОтан» халыктық-демократиялық партиясы халық арасында зор беделге ие
əрі ең ірі саяси ұйым болып табылады. Партияны қолдаушылар саиының көп болуының басты себебі -
оның Қазақстанның демократиялық даму жолындағы мұраттарды. Президент саясатының түпкілікті
мақсаттарын жете түсінін, оларға жету жолында қалргі заман талаптарына сай белсенді іс-қимылдар
жасауға бар күш-жігерін аямай жұмсауында болып отыр. Қазіргі кезде Қазақстан аумағында
партияның 16 филиалы, 220 өкілдігі, 10 мыңға жуық бастауыш партия ұйымдары жұмыс істейді.
«Саяси партиялардың қоғам өміріндегі рөлін арттыру» [3, 2 б.] мақсатында 1999 жылы Президент
Парламентке депутат сайлауды партиялық тізім бойынша да жүзеге асыру туралы арнайы бастама
көтсрді. Бұл бастаманың негізгі ұстанымы - «сайланбапылық принципін кеңейту арқылы аймақтық
жəне жергілікті басшылықты сайланатындай, демек, халыққа есеп беріп отыратындай ету» [3, 2 б.].
Белсенді демократиялық қозғалыс нəтижесінде парламенттің төменгі палатасына пропорционалды
жүйе бойынша сайлау жүргізілді, яғни Парламенттің Мəжілісінде 77 орынның 10-ы пропорционалды
жүйсмсн сайлау үшін бөлінді. Сонымен қатар саяси партиялар алғаш рет депутат мандаты үшін
партиялық тізімдер бойынша сайлауға қатысу мүмкіндігіне ие болды. Бұл орайда Елбасы: «...бір ғана
жəйтке назар аударғым келеді: біздің бүкіл саяси өміріміз қатаң құқылық арнадан
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
56
шықпауы тиіс. Демократияның да, демократиялылықтың да басты қағидаты, міне, осында жатыр», -
дсп атап өтті [4, 1-6.].
Қазіргі жаһандану жағдайында мемлекетіміз халықаралық қатынастарга мақсатты турде
қосылып отыр. Бүгінде Қазақстан Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымының (ШЫҰ), Еуропадағы
Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық Ұйымының (ЕҚЫҮ), Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымының
(ЭЫҮ) т.б. көптеген халықаралық ұйымдардың мүшесі.
1991 жылгы 5-қзаанда БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясында сөйлеген сөзінде
Н.Ə.Назарбаев Азия кеңістігіндс Еуропадағы Қауіпсіздік жəне Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ)
үлгісімен Азиядағы өзара ықпалдастық жəне сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) құруды
ұсынған [5]. Бұл бастама БҰҰ жəне көптеген елдер тарапынан колдау тауып, бүкілдүниежүзілік
ауқымда іске асырылды, яғни 1999 жылғы қыркүйекте Алматыда АӨСШК ұйымына мүшелікке кірген
мемлекеттердің сыртқы саясат жөніндегі мекеме басшыларының ен алғашқы кездесуі барысында 16
мемлекет окілдері АӨСШК мүшелерінің өзара қатынастарын реттейтін Декларацияға қол қойды.
Онда: тең егемендік, адам құқықтары мен мүдделерін, бостандығын құрметтеу, күш қолданудан бас
тарту, аумақтық тұтастықты бұзбау, мемлексттердіц ішкі мəселелерінс қол сұқпау, дау-шарларды
бейбіт əдістермен шешу, қарусыздандыру жəне қаруғ бақылау жасау, əлеуметтік-экономикалық жəне
мəдени қарым-қатынастарды нығайту ұстанымдары жарияланды.
1992жылғы мамырда ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаев ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық Кеңесінің Төрағасы
лауазымына сайланды. 2002 жылғы 13-мамырда Мəскеу қаласында , ал 2003 жылы Душанбе қаласында
(Тəжікстан) ЕурАзЭҚ мемлекетаралық кеңесінің отырысы өткізілді. Ол жиындарда қоғамдастықтың
кедендік одақ құру, экономикалық саясатты жасалған келісім-шарттар негізінде жүргізу жəне нақты
секторлардың жұмысында озара тығыз байланыс орнату, бірлескен энергетикалық одақ құру,
агроөнеркəсіп саласындағы ынтымақтастықты дамыту, каржы нарығында валюталық ықпалдастық
орнату, əлеуметтік-гуманитарлық жəне көші-қон саясатын бір істе жүзсге асыру сияқты маңызды
мəселелері талқыланды.
Халықаралық қоғамдастықта орнықты ішкі-сыртқы саясатымен, қуатты экономикасымен зор
беделге ие тəуелсіз Қазақстан Республикасы саяси-экономикалық реформаларды жүзеге асыру,
халықтың əл-ауқатын арттыру мəселелері бойынша еркін даму жолына қатар түскен ТМД
мемлекеттері ішінде алдыңғы қатарда. Еліміз ТМД мемлекеттерінің ішінде алғашқысы болып жаңа
экономикалық жүйе құрғанын, сонымен қатар осы заманғы қоғамдық институттарды нығайтын,
демократиялык құқықтық мемлекет іргетасын қалады, қазақстандықтардың өмір сапасын арттыру
жолында бірқатар іс-шараларды іске асырды. Үздік экономика қалыптастыру жəне сенімді əлеуметтік
негіз қалау нəтижесінде республикада ішкі тұрақтылық орнады. Сонымен қатар мемлекетіміз орталық-
азиялық өңірде геосаяси тұрақтылықты жəне халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету міндеттерін
атқаратын халықаралық қоғамдардың толыққанды мүшесіне айналды.
Қазіргі кезеңде Қазақстан тəуелсіз мемлекет ретінде калыптасқаны мен орныққанын нық
сеніммен айта аламыз, Республикамыздың əлемдегі нарықтық экономикасы дамыған бəсекегс
қабілетті 50 елдің қатарына қосылуға ұмтылысы халықтың алдына қойылған ұлы мақсат, Қазақстан
мемлскеттілігін қалыптастырудағы қазақ рухын асқақтатуға бағытталған нақты қадам. Бүгінгі күнгі
бүкіл əлемді шарпып өткен экономикалық дағдарысқа қарамастан, елімізде саяси-экономикалық
тұрақтылық, элеуметтік орнықтылық сақталуда.
1.Назарбаев Н.+.
аза,станны егеменді мемлекет ретінде ,алыптасуы мен дамуыны
стратегиясы. - Алматы, 1992.
2.Назарбаев Н.+. аза,стан-2030. - Алматыі: Юрист, 2007. - 164 б.
3.Болаша,ты əсірін ашып беретін бес кілт бар: Н.+. Назарбаевты аза,стан Республикасыны
Президенттігіне кандидаттығын жа,таушыларды бHкіл,аза,станды, форумында сCйлеген сCзі
//Егемен аза,стан. - 1999 - 5-,а тар -1-6.
4.Mркенді Cзгерістерді кезе і келді: Н.+ Назарбаевты 2002 ж. 9-,арашада «Отан» партиясыны
тCтенше ІN съезінде сCйлеген сCзі// Егемен аза,стан. 2002. - 12-,араша.
Назарбаев Н.О. Тəуелсіздіктің бес жылы. Алматы, 1996.
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
57
Резюме
В данной статье рассматриваются некоторые вопросы истории становления и разнития казахстанской
демократической государственности.
Summery
In givin article some questions of history of formation and development of the Kazakhstan
democraticstatehoodareconsidered.
ПРАКТИКА РЕГУЛИРОВАНИЯ МИГРАЦИЙ В ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАНАХ
Э.О. Кырыкбаева
к.и.н., и.о. доцента кафедры «История Казахгтана» им. аксідсмика Т. С Садыкова КазІІПУ нм. Абая
Международная мнграция возникаст при наиичин значительных контрастов в уровнях и
условиях экономического развития и темпах естественного прироста населения стран, принимающих
или отдающих рабочую силу. 1 [оэтому географическими цемтрими иммиграции являются наиболее
экономически развитые страны, такис, как США, Канада, Австраітия, большинство
западноевропейских страң, а также страны, іде в связи с бурным экономическим ростом в результате
высоких доходов от продажи нефти, наблюдается Йассовая иммиграция рабочей силы. К ним можно
отности Кувейт, Катар, Саудовскую Аравию. ОАЭ, Бахрейн. В то время как большинство страи мира
продвигаются по пути либерализации своей внешней торговли, одновременно практически все они
принимают меры, ограничивающие мсждународную миграцию рабочей силы.
Один из негативных эффектов миграции - эго финансовое бремя, которое мигранты возлагают
на бюджет более развитых стран. Особенно это четко проявляется, когда развитые страны близко
расположены или даже граничат с менее развитыми странамн. Типнчным нримсром являются, с одной
стороны, СПІА, Мсксика и страны Карибского бассейна, с другой стороны - Франция и страны
Магриба, Германия и Турция. і акое близкое соседство приводиі к наплыву не только легальных, но и
нелегальных иммиграитов, которые трсбуют финансовых расходоі либо для материальной почдепжки,
либо для депортацпи. Поскольку страны-импортеры испытывают огромный приток рабочей силы, то,
соответственно, их миграционная политика отражает нацпональныс иптересы данного государства, И
основная сс задача - это селекция и отбор претендентов.
Цели иммиграционной политики рассматриваются в трех аспектах:
обесиечение защиты национальной экономики от нежелательного притока трудящихся- мигрантов как
по масштабам, так и по качественному составу;
решеиие наиболее острых проблсм в области зпнятости населения внутри принимаюіцей страны за
счет гибкого регулирования численности мнострапной рабочей силы («эксп орт безработицы»);
рациональное использование прибывающих в страну трудящихся-м:;грочтов в экономических и
политических и-нтересах страпы-импортера.
При выборе концспции миграционной политики большое значение имсют национально-
исторнческие особеиности страны [ 1].
Так, правительсгва стран Европейского сообщесгна, ставя своей целыо создание единого
междуиародного рынка труда, исходят из концепции ингеграции. Напрогив, ,пя политики США,
Канады, Австралии более типичной является концсгіция ассимиляции или натурализации, так как
массовый присзд иностранной рабочей стілы в этих государствах в основном совпал с процессом
формироваиия нации. Очевидно, что данная концепция не соответствовала условиям Западной Ввропы
с ее исторически сложившимися нациями и высокой плотностью населения.
Концепция интеграцни в условиях Западной Еврочы пришла на стсну системе ротации, которая начала
применяться еще в начапе XX века и приобрела гтаиболее массовыс масштабы с начала 60-70-х годов.
Система ротаций означает, что мигранты принимаются на работу только на строго
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
58
оиределснный срок. За счег быстрой смены рабочей силы предпршшматель получает возможность
имтенсивного обновления состава работников, что позволяет обеспечить
необходимый уровень
проязводительности труда иа конвейерном
производстве или для трудоемких
отраслей
промышленности. Ирименение ротаций повышает роль селективной
функции
миграции:
предприниматель с помошью специальных служб может продлнть трудовой договор, если он будет
зашітересован в каком-либо конкретном работнике. Кроме того, появлястся возможность предупредить
«постарение» иносграпной рабочей силы, сводится до минимума или вообще иеключается возможность для
«чужих» занять ключевые
иозиции напроизводстве. Наконец,
снижается
ответственность принимающей стороны за обеспечение длм трудящихся приемле.мых условий
жизнедеятельности, проведение профессиопальной подготовки и нонышения квалификации.
Песмогря на очевидные «выгоды» для предпринимателей принимаюіцих стран, в еовремениых условиях
концепция ротации уже не может претендовать на официатьное признание иравительствами страп ЕС, так
как ее недемократнческие и административиые принцииы находятся в противоречии с декларируемыми
идеями интеграции Западной Европы.
На смену концепции ротации пришла идея интеграции. Как показал социологический опрос, проведенный в
Гсрмании среди большинства обследованных групп рабочих-мигрантоа, доля лиц, не планируюших
возвращение на родипу, достаточно высока и колеблегся в пределах 6,7%-40. і% [2]
Таким образом, каждый четвертый мигрант в Германии прсдполагает остаться в сгране пребывания. 1'Іри
этом доля мигрантов, не планнрующих нозвращение на родину, продолжает возрастать не только в
Германии, но и в ряде других стран ВС.
Везросшее число даи гелыю работаюших в Германии (к 1990 году 52% мигрантов проживали в этой стране
свыніе 8 лет) спосооствовало тому, что продприниматели стали поннмать преимуіцеетва использования на
производстве одпого и того же контингента мигрантов. г>го связано с тем, что рабочне длитсльно
пребывающие в стране, привыкают к специфике предприятия и в итоіе гіредприниматель экопомит на том,
что ему пе нужно заново обучать и вводить в куре дела. Постепенно все большее число предприпимателей и
экопомистов стали приходмгь к мнснию, что йспользование труда иноетранных рабочих не относится к
числу только временного явлеиия, связанного с напряжениым Һоложением на рынке труда, и что в случае
нсобходимостн рабочйх нслегко будет отослать назад на родину. Данная концепция не прсдусматрнвает
жестких сроков Пребывания трудящихся-мш рантоа в принимающей их етране, допускает воссоединение с
семьей, оставляетза пими определенные права, облегчает адаптацию в новых социальных условиях.
В основе практических решений Совета ІіС по вопросам трудовой миграции лежит идея о том, что
масштабы иммиграции должны определяться не только числешюстыо рабочей силы на рі.інке, которая
нуждается в работе, но и реальными потрсбностями национальной экономики в рабочей силе.
В пастоящее время в рамках общего рыпка рабочей силы сгран ЕС миграционная политика формируется
под влиянием двух определяющих факторов:
рассматриваемая в недавне.м прошлом как «временное явлеиие», рабочая сила обрела стагус одного из
важных компонептов. оказывающих влияние на экономику, пезависимо от хозяйственной конъюнктуры в
странах-импортерах;
происходит постепепное увеличение средней продолжительности пребывания мигрантов в сгране-
реципиенте. Трудящийся-мні раіп становится во все большей мере долговременным жителем стран-
импортеров, что меняет сам харакгер межгосударственной трудовой мнграции.
Учитывая, что одной из важнейших целей иммиграционной политики являегся защита национального рынка
труда от неконтролируемого притока рабочей силы, государства-импортеры рабочей силы применяют меры,
иаправяенные на предотвращение иммиграции и сокращение числа йностранйой рабочей силы.
К числу этих мер относится пресечение несанкционированного законодательством въезда в страну рабочих-
мигрантов. Пелегальная миграция получила широкос распростраиение практически во всех странах-
импортерах рабочей силы. Например, в США, по различным оцепкам, проживает от 6 до
млп. незарегистрированных мигрантов.
Для борьбы с нелегальными мигрантамң широко применяются методы депортации и интернирование
незаконно проникших в страну иносіранцев.
В СШЛ в 1984 году был утвержден Президентский Указ № 12473 о создании для незаконно
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
59
прибывших иностранцев лагерей, куда они должны были быть интернированы. 1 Іа данную акцию из
государственного
бюджета было ассигновано 8 млн. 262 тыс. долларов для строительства 10 лагерей,
рассчитанных на 200 тыс. человек. Подобная деіюртация «нелегалов» проводилась вплоть до 1986
года, когдабыл принят иммиграционный закон. Данный закон ввгл сапкции против предпринимателей,
укрывающих нелегальных мигрантов, в виде штрафа в размере от 250 до 10 тыс. долларов или
тюремного заключения сроком до 6 месяцев.
Одновремеино с ужесточением политики по отношению
к нелегальным иммигрантам законодательство США предусматривало право на легализацию части
иностранцев, находившихся в США. Учитывая интерссы крупного агробизнеса, было сделано
исключение для сезонных сельскохозяйсгвенных рабочих.
В настоящее время легализации незарегистрированных мигрантов в США препятствует
длипный ряд бюрократических препон: прлучение разрешения на конкретную трудовую деятельность,
задержки с ус гановлением квот. свидетельство о знанпи английского языка и американского
законодательства и т.д.
В Беликобритании государству были предоставлсны более широкие полномочия по
депортации и выселецию «нелегалов». Лица, считающиеся нелегальными имйигрантами. могут быть
высслепы
Й
любое время и бсз лишних бюрократических проволочск. В рсзультате число сжегодно
депортированных из Соединенного Королевсгва возросло с 500 чсловек в началс 70-х гг. до 2500 чел.
80-е годы [3].
Попытки ввесги различные формы иммитрационного контроля предпринимались и гак
называемыми «странами, вставшими на путь промышленного развития». В 1980-с годы произошло
ужееточение иммиграционпых процедур по отношению к не іегальным мигрантам в сгранах
Персидского залива: увеличилось число отказов в просьбах о выдаче разрешения на работу, усилились
полицейские мсры прртив иностранцев, не имсющих надлсжащих документов, зпачительно возросли
Масштабы дспоркіции. В 1984 году Кувейт дспортировал 200 чсловек в месяц, а в 1985 году - нс менес
15 тыс. ипостранцев [3. с.21 ].
Иммиграционное законодательство содержит меры воздействия по отношению к наниматслям,
используюіцим труд нелегальпых иммигрантов в виде штрафных и судебиых санкцшт. Подобная
практика наблюдается в Нидерландах, Германии, Люксембурге, Бельгии и др.
Особенно строгие меры принимаюіся к посредникам, занимающимся поставкой нелегальной
миграции.
г
Гак, во Франции за такие преступлсния законодательством предусмотрено наказание
лишением свободы па срок от 2 до 5 лет или взыскание штрафа от 10 до 200 тысяч французских
франков. Большинство стран-импортеров рабочсй силы приняли государственныс гіроіраммы
стимулирования репатриации официально зарегистриройанных рабочих, то есть реэмиграции. В
отличие от административных методов адееь преобладают окоиомические стимулы. ГІринятые
программы носят сслектишіыи характер, іак как рассчитаны на поощренис репатриации то.тько
определенной категории мигрантов: лиц, нсжслательиых лля страны-импортера, представителей, не
пользующихся спросом на национальных рынках труда професспй.
Среди мер, направлснных на стимулирование рспатриации (рсэмиграции). можно выделить
следующие:
гфсдоставление материальной помощи при отьезде из сіраны пребывания. Данпая
помощь может быть оказааа лицам, принявшим решение вермуться на родину. Она оказывается в виде
маіериальных выплат, источниками когорых являются средства предприятия. или в виде выгілаты
компеисаций из взносов иммигрантов в систему социальных страхований. В Гермамии подобная
материальная компенсация предоетавлялась всем турецким и португальским фажданам. Во Франции
денежная компенсация предоставлялась безработным мигрантам из Испании, Гіортугалии, Турции,
Югославии;
упрощение процесса интеграции и адаптации вернувшихся на родину мигрантов.
Осуществ.пение данной меры происходило за ечет профессионального обучения иммигрантов в страпе
пребывания. Фрапция была одной из первых стран, которая ввела систему профессиопальной
подгоговки для иммитрантов из Алжира, Туниса, Марокко, Португалии. Югославии, Турции, Испании.
В целом численность иммигрантов, прошедших профессиональную подготовку, достигла во Франции,
по различным оценкам, от 800 до 1,2 тыс. человек [3, с.22].
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
60
стимулирование экономического развития стран происхождения и районов массового миграционного
оттока населения для сокращенпя эмиграции в целом и усиления рсэмиграции трудящихся-мигрантов.
Данные программы предусматривали совместное строительство предприягий на территории стран-
доноров. Финансирование должно было осуществляться с использованием денежных сбережсний
рабочих-мигрантов и стран-ймпортеров. Результатом подобных мероприятий должно стать, с одной
сгороны, замедление роста новой эмш рации. а с другой - обсспеченис рабочими мссгами
онределенной части реэмигрантов. Примером такого сотрудничества являются Германия и Турция,
подписавшие двухстороннее соглашение о создании кооперативов развития, а впоследствии и
акционерных обществ с привлечением денежных средств работающих в Германии турецких граждан.
В Нидерландах был разработаи проект, рассчитанный на стимулирование отьезда иностранцев из
страны и обеспечение их занягостью на родине, который прсдусматривал иредоставление кредитов
мигрантам-рабочим, желающим огкрыть собственное дело на родине. В рамках данной нрограммы в
Югославяи был создан еиециальный фонд для финансировання занятости в экономически отсталых
районах массовой эмиграции;
меры, связанные с усложнецием процедурных норм, реіулиругощих вопросы въезда, продления срока
пребывания в стране, перемены рабочих мест и г.п. Зти администратпвно-правовые меры также носят
ограничительный характер, так как направлены на сокращение числа прибываюіцих трудящихея-
мигрантов. В болыиинстве страи-импортеров визы на ві>еід выдаются только тем иммигрантам,
коіо|>ым гарантируется трудоустройство. Так, по законодательству Н V\Р в первую очередь
принимаются те мигран гы, которые могут документально подтвердить, что л.ля них имеются
вакансии на часгных и государствеипых предприятиях.
В США для получения визы на въезд необходимо получить так называемый трудовой
сертифнкат - официальиое подгверждение оі фирмы или компаиии о сопіаоии предоставить рабочсе
месго, заверсниое Мииистерством труда США, причем процесс получения эгого документа является
весьма сложной и длителыіоЙ процедурой. Максимальный срок, на который выдаегся виза
иммиграіігу, не может превышать 2-х лет. а продление и возобношіение этой визы является крайие
трудоемким процессом, требующим практически заново вынолнять все иммиграциоииые требования.
Иммиграционпое законодатсльство США усганавливает, что прежде чем выдать трудовой
сертификат, Министерсгво труда США должно убедиться в том, что на месге предполагаемого
грудоустройства ииостранца в даниос время пет американских рабочих, которыо имеют достаточную
квалификацию для выполнения опрсделенной рабоіы, для которой подходит и на которыс претендует
иносгранец. Кроме того, должно быть установлено, что трудоустройсгво иностранца не окажет
отрицатсльиого влияния на заработную гыату или условия труда американских рабочих. Трудящийся-
мигрант не вправс по собствеиному усмотрению сменить место работы, райоп прожинания или прочие
условия контракта, рискуя быть депортированным и з СІІІЛ.
Несмотря на ужесточение иммиграциояного законодательства и усилсяие мер, паправлеішых
на защиту национальных рынков труда от притока неконтролируемых потоков мигрантвв, страны-
импоргеры постоянно испытываюг погребность в ограииченпом притоке рабочей силы определенного
количества и качества.
Большинство прпнимающих стран используют селективный подход при регулировании
имшграции. Его смысл заключается в том, что государство нс препятствует въезду тех категорий
работников, которые нужны данной стране, ограничивая въезд всем остапьным. Псречепь
жслачсльных иммиграіггов варьируется от страны к стране, но обычно опи относятся к одной из
слсдующих категорий:
работники, готовые за мипималыіуто оплату выполнять гяжелую, вредную, грязную,
неквалифицированную работу - строитсли, подсобные, сезоиные, вахтенные, мупиципальные рабочие;
специалисты
для
новых
и
перспективных
отраслей
экономики
-программисты,
узкосгіециализироваішыс ннженеры, банковские служащие;
представители редких профессий, например, ограпщики алмазов, реставраторы картин, грачи
и т.д.;
специалисты с мировым именем - музыканты, артисты, ученые, спортсмены, ерачи, писатели
и т.д.
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
61
крупные бизнесмены, инвестирующие капитал в принимающую страну и создающие новые рабочие
места. [3, с.29].
Качество рабочей силы определяется наличием образования или квалификации, признаваемых
в стране-импортере. Существует необходимая процедура иризнания имеющился у мигранта
документов об образовании или профессиональной лодготовке.
По этому вопросу в Европейском Союзе было принято решение, согласно которому начиная с
года на всей территории ЕС, равно признаются все дипломы о высшем образовании, полученные в
одной из стран-членов. Дипломы, полученные в третытх странах (не входящих в ЕС), могут быть
гтризнаны при условии, что их обладатели как минимум 3 года отработали по данным дипломам в
одной из стран ЕС.
Для решения об окончательной сопоставимости дипломов был выработан ряд критериев,
одним из которых является требование получить вьюшее образование любого типа в течение 3 лет.
Требование опыга работы по специальности является еще одпим из свидетсльств высоких
запросов принимающей страны к качеству иностранной рабочей силы. Наиболее высоко оцениваются
шансы на получение въездной визы у тех мигрантов, которые имеют «значительныи и положительный
опыт работы по дефицитной специальности», что означает стаж работы не менее 3 лет перед подачей
заявления на иммиграцию.
Регулирование численности прибывающих мигрантов осуіцествляегся с помощыо ежегодно
рассчитываемой в странах-импортерах иммиграционной квоты, Расчет иммиграционной квоты
производится достаточно сложным путем. Здесь во внимание принимаются экономические
потребности государства, оценка демографической ситуации с учетом прогноза численности
населегшя, учитывается также состояние национальных рынков труда и жилья. Большое значение на
размеры квоты оказывает политическая конъюнктура в стране-импортере. Например, в Канаде общая
квота, выделяемая правительством в 1994 году, составила 270 тыс. чел. [17. С.173].
Выделяемая правительством страны-импортера иммиграциоиная квота может быть
распределева в определенной пропорции между различпыми категориями мигрантов с учетом их
приоритетности для страиы. В США в 1995 г. распрсделение квоты сосгавило: 7% - родственники
граждан США, 20% - специалисты, в которых щуждается США, 9% - прочие группы иммигрантов и
т.д.
Размер иммифационной квоты являстся предметом острой дискуссии в стране-импортере. В
СІІІА под давлснием ведущих американских экономистов, политиков и предпринимателей в 90-е годы
был принят новый закон об иммиграции. Данный закон существенно расширил размеры квоты,
предназначенной для трудящихся-мигрантов, так как, гіо расчет;ім специалистов, в 90-е годы
экономика США будет остро нуждаться в квалифицированной рабочей силе, что в первую очередь
связано со снижением за последние три десятилегия уровня рождаемости и сокращением числа
молодых работников, приходящих на смену пенсионерам. Ғі новом иммиграционном законодательстве
иредусматривается квота в 140 тыс. виз для лиц, въсзжающих в СІГІА в поисках работы.
Возрастной ценз является одним из важных и широко рас-пространснных критериев отбора
иммигрантов как с точки зрепия стремления принимающей страны к ввозу рабочей силы наиболее
активных трудоспособных возрастов, так и в связи с необходимостью учитывать демографическую
ситуацию. Данная ситуация характеризуется старением населения в развитых странах и падением
рождаемости. Гірактически во всех странах, принимающих рабочую силу, установлены возрастные
границы для иммигрантов. Шансы получить разрешение на въезд выше у молодых претендентое.
К числу прочих требований, предъявляемых к качеству рабочей силы, можно отнести:
требование хорошего состояния здоровья у прибывающих мигрантов;
дополнитс.іьные профессиональные требования, относящиеся к ряду специальностей или профессий. В
США, например, иностранный программист должен владеть принятыми в стране программными
средствами, быть знаком с компьютерными системами;
ограничения личностного и психологического плана. Так, например, претендент на получение
гражданства КЗАР должен иметь «добрый характер». В США издавна ограничен въезд для
представителей любой из партий тотапитарного типа.
Для отбора кандидатов применяются различные методики. Так, в Канаде и Австралии используется
система оценок каждого кандидата в баллах. В Канаде кандидаты на иммиграцию
Абай атындағы аз ПУ-ды ХАБАРШЫСЫ , «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы,№4 (27) 2010ж
62
оцениваютс.я по 10 критериям, за каждый из
которых они могут получиіь от 8 до 15
баллов при
проходной сумме баллов равной 70 [4].
Значенис того или ипого качественного признака ітри отборе иммигрантов не двляется
постоянным и может меняться в пользу других приоритетов, вместе с тсм по
ряду важнейших
характеристик, таких, как возрастной ценз,
наличие трудового сертификата и
т.д., требования
достаточно устойчивы по времени. Селективность миграционпой политики стран-импортеров
выражается в прсдоставлеіши льгот отдельным категориям мигрантов с целыо их привлечения в
страну. Приоритетпым правом получения разрешения на иммиграцию пользуются бизнссмены,
преднолагающие открьпъ дело в стране прсбывания.
Согласно американскому иммиграционному законодательству, иностранец имест право
получить визу и поселиться в США, если он намсрен вложить как мипимум 500 тыс. долларов в
американские предприятия с целью их расширения. Затем дается испытательный срок в 2 года, с тем
чтобы претендент мог продемонстрировать свои деловые качсства.
В Канаде поощряется въезд инвесторов, которые вкладывают в федеральные или
провинциальные ценные бумаги не менее 250 тыс. канадских долларов на каадого из въетжающих
членов семьи инвесторов.
Нес.мотря на то, что правительство каждой страны суверенно в своем праве определягь
иаправления и цсли миграционной политики при разработке комплекса мер, регулирующих процессы
внешней трудовой митрации, существуют определенпые правовые стандарты, закрепленные в
документах междунаро/щых организаций.
Дадаев О.К. Актуальные проблемы внсшней трудовой миграции граждан России: Дис. ... д.э.н. -М,
1997. -296 с.
Василъев Г.В. Эмигранты. - М, 1990. - С. 2-41.
Ионцев В.А. Мировые миграции. - М, 1992. - 68 с.
Каменский А.Н. Миграцщ рабочей силы как форма внешнеэконолшческих свячгй стран Ближнего
Востока: Дис. ... к.э.н - М., 1982. -С. 40.
Түйін
Мақалада XX ғасьгрдың аягындағы шет елдердегі көші-қон мəселелерінің кейбір тустары
Достарыңызбен бөлісу: |