2 Бес томдық шығармалар жинағы Телжан Шонан лы Оқу құралдары, оқулықтар

Бес томдық шығармалар жинағы
30
Қорытұу. Слова сағат могут стоять перед и после числительного, при 
этом падежное окончание присоединяется к последнему слову, мысалы: 
екі  жарым  сағатта  или  сағат  екі  жарымда  (и  то,  и  другое  значит 
«в 2½ часа»).  Приставка  -шы, -ші  присоединяясь  к  повелительному 
наклонению, передает значение русской частицы «-ка», мысал: айтшы – 
скажи-ка, айтыңызшы – скажите-ка, қарашы – смотри-ка, қараңызшы 
– смотрите-ка.
§ 2. Оқұу.
Былтыр мен ауданда болдым. Быйыл Алматыға келдім. Мұнда дүкенде 
қызмет  қыламын.  Дүкен  күнде  ерте  сағат 8-де  ашылады,  кеш  сағат 5 те 
жабылады. Түсте сағат 12 – 1 арасында үзіліс болады. Мен жұмысқа ертең-
гісін ерте барамын, кешкісін кеш қайтамын. Мен дүкенде ертеңгі уақытта 
боламын, кешкі уақытта кешкі раппакта оқыймын. 
Дүкенде нəрсе көп. Дүкенде түрлі нəрсе бар. Нəрсе қымбат емес, арзан. 
Дүкенге адам көп келеді. Мен тауарға шек жазамын. Ақшаны шек пен кəс-
сеге төлейді. Кəсседе шекке штампы басады, немесе кəссі өзі шек береді. 
Мен шекті аламын, тауар беремін. Мен айына 200 сом ақы аламын.
Қорытұу. Для образования прилагательных к словам, обозначающих 
временные понятия, присоединяются приставки: -қы, -кі (после глухих) 
и -ғы, -гі (после гласных и звонких). Мысалы: кешкі – вечерний, кешегі 
–  вчерашний,  быйылғы – нынешнелетний,  былтырғы – прошлогодний, 
түнгі – ночной,  күндізгі – дневной,  ертеңгі – утренний,  завтрашний, 
қысқы – зимний. 
Напишите рассказ на тему: «Мен жұмыс күнімді қалай өткіземін».
Образуйте прилагательные от слов, выражающих временные понятия:
Қыс, жаз, жазғытұр, күз, бұрын, соң, кеш, кеше, ертең, былтыр, быйыл, 
күндіз, түн, түс.
№ 12. Сабақ. 
Бүгін  шығыс  жалғауды  үйренеміз.  Шығыс  жалғау  мыналар:  қайдан? 
(откуда?) неден? (из чего?) кімнен? (от кого?).
Сен қайдан келдің? – Мен қалқоздан егістен келдім. Сен неден келдің? – 
Мен науқаннан келдім. Ол сізден не сұрады? Ол қаладан бірігадыдан келді.
Ағаштан,  тастан  үй  салады,  темірден  мəшійне  жасайды.  Мəскеуден 
пойыз келеді. Інім оқұудан келеді. Мұнда жұмыстан кеш жаттым. Сійезден 
делегаттар қайтты. 
Қорытұу.  Слова,  отвечающие  на  вопросы  қайдан?  (откуда),  неден? 
(из  чего,  с  чего,  отчего),  кімнен?  (от  кого),  ставятся  в  шығыс  жалғау 
(исходный падеж) и имеют приставки:
После гласных и звонких -дан (-ден).
После глухих -тан (-тен).
После носовых (н, м, ң) -нан (-нен).

Бес томдық шығармалар жинағы
31
Этот  же  падеж  ставится  и  после  слова  «соң»,  жұмыстан  соң  (после 
работы), шайдан соң, менен соң (после меня), сонан соң, сонсын (сокращ. 
сонан соң).
§ 1. Оқұу.
Жұмыс күнім. 
Күнде мен ертеңгісін 7 сағатта ұйқыдан ойанамын. Төсектен тұрамын. 
Бет-қол жұуамын, кійім кійемін, шаш тараймын. Сонан соң шай ішемін. 
Шайдан сон үйден шығамын, жұмысқа кетемін. 
Ертеңгі  сағат 8-де  гүудөк  болады.  Əр  жерден  зауытқа  жұмысшылар 
жыйылады.  Қақпа  ашылады.  Тақтадан  нөмір  аламыз.  Өз  орнымызға,  өз 
тсеқымызға тараймыз. Біз аздан соң жұмысқа кірісеміз. Мен мəшійне жа-
нында жұмыс қыламын. Төрт сағаттан соң түсте бір сағат үзіліс болады. 
Үзіліс уақытында радыйо тыңдаймыз, тамақ ішеміз, демаламыз. Үзілістен 
соң жұмыс қайта басталады, сағат бесте жұмыс бітеді. 
Жұмыстан соң мен асқанаға барамын, қыдырмалар мен айанбай күре-
семіз. Екпінділерді қызыл тақтаға, жалғауларды қара тақтаға жазамыз. Біз 
жоспарды 100% орындаймыз. Біз сатсыйалізм құрамыз. 
§ 2. Жазұу. 
Спишите и вместо черточки поставьте приставку шығыс жалғау (-тан, 
-тен, -дан,-ден, -нан, -нен):
Жұмысшы жұмыс- қайтты.
Қызметкер мекеме- келді. 
Мен аудан- науқан- келдім. 
Ол Петір- қарындаш алды. 
Қалқоз- қызыл керүуен келді.
Мен кітапқана- кітап алдым. 
Балықшы сұу- балық ұстады. 
Жұмысшы ыстанса- қайтты. 
№ 13. Сабақ. 
Жолдастар, бүгін  т а б ы с   ж а л ғ а у м е н (винительн. падеж) таны-
самыз. Табыс жалғау сұраулары: кімді? (кого?) нені (что?).
Гəзетті (нені?) мен ертеңгісін оқыдым. 
Кітапты (нені?) мен кеше оқыдым. 
Егінді (нені?) біз ерте салдық.
Жоспарды (нені?) біз толық орындадық. 
Мен мынау Петірованы (кімді?) көрдім. 
Жалақыны (нені?) мен кеше алдым.
Келген кісіні (кімді?) мұнда шақыр.
Қорытұу. Слова, отвечающие на вопрос кімді? (кого?), нені? (что?) 
ставятся в табыс жалғау (винительный падеж). Табыс жалғау имеет 
приставку: после звонких -ды (-ді).
,,   глухих -ты (-ті).
,,   гласных -ны (-ні).

Бес томдық шығармалар жинағы
32
Ескертүу. В казакской речи очень часто винительный падеж употребля-
ется  в  форме  именительного  падежа,  мысалы:  мен  кітап  оқыдым  вмес-
то мен кітапты оқыдым. Но винительный падеж обязательно употребля-
ется в следующих случаях: а) когда без вин. падежа теряется ясность мыс-
ли или когда говорится об уже упомянутом предмете, мысалы: мен сол кі-
тапты  оқыдым;  б)  когда  винит.  пад.  стоит  перед  подлежащим,  мысал: 
жұмысты  мен  орындадым;  в)  в  собственных  именах,  мысалы:  Сен  Пе-
тропты көрдің бе?; г) в притяжательной форме слова, мысалы: мен ісімді 
бітірдім. 
§ 2. Оқұу. 
Науқанды біз өткіздік. Біз науқан өткіздік. Мен ауданға телгірам бердім. 
Телгірамды мен ауданға бердім. Сен телгірам оқыдың ба? Мен қат жаздым. 
Қатты мен жаздым. Мен осы қатты жаздым. Біз ауданға адам жібердік. Біз 
ауданға сол адамды жібердік. Адамды сен ауданға жібердің бе? Сен есік 
аш. Есікті сен аш. Сен мынау есікті аш. Ол тақта сүртті. Тақтаны ол сүрт-
ті.  Ол  осы  тақтаны  сүртті.  Сен  Сергейді  мұнда  жібер.  Мен  Антоныпты 
қалқозға жұмысқа жібердім. 
§ 3. Жазұу. 
Жұмыс. При списывании вместо черточки поставьте приставку табыс 
жалғау если это необходимо. 
Мен арбаға ат- жектім. 
Ат- арбаға мен жектім. 
Мен арбаға осы ат- жектім. 
Біз Қарағандыдан көмір- аламыз.
Көмір- біз Қарағандыдан аламыз. 
Мен бастыққа арыз- бердім. 
Мен бастыққа осы арыз- бердім. 
Арыз- мен бастыққа бердім. 
Сен ауданға қат- жаз.
Қат- ауданға сен жаз. 
Сен Гөлдман- мұнда шақыр.
Сен Семеніп- науқанға жібер.
№ 14. Сабақ. 
§ 1. Əңгіме. 
Азаматтар,  тынышталыңдар!  Сабақ  бастаймыз.  Бүгін  ілік  жалғаумен 
(родительный пад.) жəне тəуелдеу түрмен (притяжат. форма) таныстыра-
мыз. Ілік жалғау сұраулары: кімнің? (чей, чья, чье), ненің? (чего).
Мынау менің (кімнің?) кітабым. 
Мынау сенің (кімнің?) кітабың.
Мынау оның (кімнің?) кітабы. 
Қаланың жері. 
Шамның білтесі. 

Бес томдық шығармалар жинағы
33
Үстелдің айағы. 
Қалқоздың егіні.
Аттың күші. 
Қорытұу.  Ілік  жалғау – родит.  падеж  определяет  принадлежность 
предмета, отвечает на вопросы: кімнің? (чей) и ненің? (чего) имеет при-
ставку после гласных и носовых звуков -ның (-нің), после звонких -дың 
(-дің) и после глухих -тың (-тің). 
В речи после ілік жалғау относящееся к нему слово ставится непре-
менно  в   п р и т я ж а т е л ь н о й   ф о р м е – тəуелдеу түр. Приставка 
притяжательной формы в ед. числе:
После гласных для 1 лица –м; для 2 лица -ң, для 3 лица -сы. 
После согласных     ,,        -ым,        ,,        -ың,        ,,        -ы (-і).
Притяжательная форма склоняется по всем падежам. 
Ілік жалғау всегда ставится перед теми словами, которые с ним связа-
ны. 
§ 2. Оқұу.
Сенің атың кім? – Менің атым Степан. Атым кім? – Атың Степан. Əкең 
(əкеңнің) аты кім? – Əкем аты Мыйқайыл. Менің əкем (əкемнің) аты Мый-
қайыл. Оның аты кім? – Оның аты Петір. Оның əкесінің аты кім? – Оның 
əкесінің Ійбан. Сенің пəмійлійен кім? – Менің пəмійлійем Гүусеп. Оның 
пəмійлійесі кім? – Оның пəмійлійесі Шернова. 
Мынау  кімнің  жұмысы? – Бұл  менің  жұмысым.  Сенің  бəтерің
қайда? – Менің бəтерім Прүнзе көшесінде № 48 үйде. Оның пəтері қай-
да? – Оның пəтері Камсамол көшесінде № 50 үйде. Мынау кімнің орны?
– Ол оқытұушының орны. Мынау кімнің кітабі? – Бұл менің кіабым. Оның 
кітабы.
§ 3. Жазұу. 
Жұмыс. Вместо черточки поставьте соответствующую приставку при-
тяжательной формы:
Менің 
əкем 
Сенің əкең 
Оның əкесі
,, 
апа- ,, 
апа- ,, 
апа-
,, 
іні- ,, 
іні- ,, 
іні-
,, 
сағатым ,, сағатың ,, сағаты
,, 
жұмыс- ,, жұмыс- 
,,         жұмыс-
,, 
іс- ,, 
іс- ,, 
іс-
,, 
бас- ,, 
бас- ,, 
бас-
,, 
қыз- ,, 
қыз- ,, 
қыз-
,, 
орын- ,, 
орын- ,, 
орын-
,, 
шылым- ,, шылым- ,,  шылым-

Бес томдық шығармалар жинағы
34
№ 15. Сабақ (жалғасы).
§ 1. Əңгіме.
Жолдастар, бүгін ілік жалғау мен тəуелдеу түрді əрі қарай үйренеміз. 
Байқаңдар, салыстырыңдар!
   Жекеше (един.ч.) 
Көпше (мн.ч.)
1. Біздің мақсатымыз 
Менің мақсаттарым
 
Біздің мақсаттарымыз
 
Біздердің мақсаттарымыз
2. Сіздің мақсатыңыз 
Сенің мақсаттарың
 
Сендердің мақсаттарыңыз
 
Сіздің мақсатыңыз
 
Сіздердің мақсаттарыңыз
3. Олардың мақсаты 
Оның мақсаттары
 
Олардың мақсаттары
Қорытұу.  Притяжательная  форма,  указывающая  на  общую 
принадлежность полного предмета, ставится в общем числе с приставкой: 
-ымыз (-іміз)  для 1 лица, -ыңыз (-іңіз)  для 2 лица, -ы (-і)  для 3 лица 
мн.  числа.  Притяжательн.  форма  образуется  посредством  прибавления 
приставки  притяжательн.  формы  к  мн.  числу  обычной  формы  слова, 
мысалы: балалар-ым (мои дети), балалар-ымыз (наши дети).
§ 2. Оқұу. 
Үй ішім. 
Үй  ішім  сегіз  кісі.  Олар:  мен,  ағам,  інім,  апам,  қарындасым  (сіңлім), 
əйелім (қатыным), қызым жəне ұлым. 
Əкем  жоқ,  ол 1920-жылы  өлді.  Əкем  бұрын  Донбаста  жұмысшы
еді. Шешем де жоқ. Шешем 1918-жылы өлді. Ағам 1890-жылы тұуды, ол 
қазыр 44 жаста.  Апам 1892-жылы тұуды, ол қазыр 42 жаста. Мен 1894-
жылы тұудым, мен қазыр 40 жастамын. Інім 1900-жылы тұуды, ол 34 жаста. 
Қарындасым (сіңлім) 1913-жылы тұуды, ол қазыр 16 жаста. Əйелім қазыр 
34 жаста. Қызым 1921-жылы тұуды, ол қазыр 10 жаста. Ұлым 7 жаста. 
Ағам  жұмысшы,  ол  зауытта  жұмыс  қылады.  Апам  мəшійнеші,  ол
Орталық  атқарұу  кəмійтетте  қызмет  етеді.  Қарындасым  телегірапшы, 
ол  телегірапта  жұмыс  қылады.  Інім  меқанік,  ол  темір  жолда  қызмет
қылады. Əйелім тігінші, ол пəбрікте кійім тігеді. Қызым бірінші басқыш 
мектепте  оқыйды,  ол  қазыр  үшінші  кіласта.  Ұлым  балалар  бақшасында, 
мен оқытұушымын, екінші басқыш мектепте сабақ беремін. 

Бес томдық шығармалар жинағы
35
§ 3. Жазұу. 
Жұмыс: Напишите рассказ на тему «үй ішім» по следующим вопро-
сам.
Үй ішінде неше адам бар, олар кім? Үй ішің қайда тұрады? Əкең бар 
ма? Шешең бар ма? Ағаң, апаң, қарындасың, інің бар ма? Олар қашан тұу-
ды, неше жаста, не істейді? Əйелің бар ма, не істейді? Балаларың бар ма, 
олар қашан тұуды, не істейді? Сен неше жастасың, не істейсің?
№ 16. Сабақ. 
§ 1. Оқұу. 
Жолдастар, енді анкетпен танысамыз. Кітап алыңдар, кітап ашыңдар, 
№ 16 сабақты табтыңдар ма? – Таптық. «ж. Ленін анкеті» деген мақаланы 
оқыймыз. Ал, бастадық. 
Ленін анкеті. 
Ресейлік кəмүнес (бəлшебек) партыйасының Х-сійезінде
Ленін толтырған анкеті.
Анкет
1. Қай жылы тұудың? – 1870-жылы.
2. Қай тілдерді білесіз? – Ағылшын, неміс тілдерін білемін. Пырансоз-
ша жаман білемін, Італійанша тіпті жаман білемін. 
3. Ресейдің қай жерлерін жақсы білесіз? – Еділ өлкесін жақсы білемін, 
онда тұудым жəне 17 жасыма шейін сонда өстім.
4. Шет елдерде болдыңыз ба? – 1885, 1900-1917-жылдары батыс Еуро-
паның кейбір елдерінде болдым. 
5. Əскерлік дайарлығыңыз қандай? – Ешқандай. 
6. Біліміңіз қандай? – 1891-жылы Петербор үніберісітетінің заң пакүл-
тетін бітірдім. 
7. 1916-жылға шейін негізгі кəсібіңіз не еді? – Əдебиетші. 
8. 1917-жылдан соң? – Кəмесерлер кеңесі мен Е. Қ. К. тер – ағасы. 
9. Қай уақыттан бері Р.К.П. мүшесісіз? - 1894-жылдан бері.
10. Абақтыға қанша отырдыңыз? – 14 ай жəне бірнеше күн. 
11. Айдауда иа катргіде қанша уақыт болдыңыз? – 3 жыл. 
12. Жер аударылдыңыз ба? – 9-10 жыл.

Бес томдық шығармалар жинағы
36
§ 2. Жазұу. 
Жұмыс. Төменгі анкетті толтырыңыз
1. Өз атың, əкең аты, пəмілійең кім? . . . . . . . . . . .
2. Қай жылы тұудың? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
3.
 ата 
тегің? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Кəсібің? . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Ұлтың? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
6. Қызмет орның? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Партыйада барсың ба? Белет № . . . . . . . . . . . .
8. Басқа партыйада болдың ба? . . . . . . . . . . . . . . .
9. Камсамолға мүшесің бе, белет № . . . . . . . . . . .
10. Кəсіпшілер одағына мүшесің бе, белет № . . . 
11. Білімің қандай? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 
а) Жалпы . . . . . . . . . . . . . . . . 
 
б) Мамандық . . . . .  . . . . . . .
12. Стажың . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13. Қызыл əскерде болдың ба? . . . .. . . . . . . . . . . . .
14. Негізгі кəсібің не? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15. Қоғамдық қандай жұмыс атқарасың? . . . . . . . . 
№ 17. Сабақ. 
№ 1. Образцы склонений.
Твердое склонение. 
Жекеше
1. Атау (им.п) кім? не? 
қыз 
бас 
бала 
науқан
2. Ілік ж. кімнің? (чей)
ненің? (чего) 
қыздың  бастың  баланың 
науқанның
3. Барыс ж. қайда? (куда)
неге? (почему, зачем, за
что, на что), неге? (кому)  қызға 
басқа 
балаға 
науқанға
4. Табыс ж. кімді? (кого)
нені? (что) 
қызды 
басты 
баланы 
науқанды
5. Шығыс ж. қайдан? 
(откуда), неден? (из 
чего), кімнен? (от кого) 
қыздан 
бастан 
баладан 
науқаннан
6. Жатыс ж. қайда? 
(где), қашан? (когда),
кімде? (у кого). 
қызда 
баста 
балада 
науқанда
Көпше
1. Атау 
қыздар  
бастар 
балалар 
науқандар
2. Ілік ж. 
қыздардың  бастардың  балалардың 
науқандардың
3. Барыс ж.  қыздарға 
бастарға 
балаларға 
науқандарға

Бес томдық шығармалар жинағы
37
4. Табыс ж.  қыздарды 
бастарды 
балаларды 
науқандарды
5. Шығыс ж.  қыздардан 
бастардан 
балалардан 
науқандардан
6. Жатыс ж.  қыздарда 
бастарда 
балаларда 
науқандарда
Мягкое склонение
Жекеше
1. Атау 
із  
іс 
ійне 
күн
2. Ілік ж. 
іздің 
істің 
ійненің 
күннің
3. Барыс ж.  ізге 
іске 
ійнеге 
күнге
4. Табыс ж.  ізді 
істі 
ійнені 
күнді
5. Шығыс ж.  ізден 
істен 
ійнеден 
күннен
6. Жатыс ж.  ізде 
істе 
ійнеде 
күнде. 
Көпше
Склоняется так же, как и твердые слова с заменой а на е в приставках.
Образцы склонений притяжательной формы слов
Жекеше
 
 
1-лицо 
2-лицо 3-лицо 
1. Атау   
басым 
басың 
басы
2. Ілік ж. 
басымның  басыңның 
басының
3. Барыс ж. 
басыма 
басыңа 
басына
4. Табыс ж. 
басымды 
басыңды 
басын
5. Шығыс ж. 
басымнан 
басыңнан 
басынан
6. Жатыс ж. 
басымда 
басыңда 
басында
Көпше:
1. Атау 
бастарым 
бастарың 
бастары
2. Ілік ж. 
бастарымның  бастарыңның 
бастарының
3. Барыс ж. 
бастарыма 
бастарыңа 
бастарына
4. Табыс ж. 
бастарымды  бастарыңды 
бастарын
5. Шығыс ж. 
бастарымнан  бастарыңнан 
бастарынан
6. Жатыс ж. 
бастарымда  бастарыңда 
бастарында
Общее число – ортақша
1. Атау 
басымыз 
басыңыз 
басы
2. Ілік ж. 
басымыздың 
басыңның 
басының
3. Барыс ж. 
басымызға 
басыңызға 
басына
4. Табыс ж. 
басымызды 
басыңызды 
басын
5. Шығыс ж. 
басымыздан 
басыңыздан 
басынан
6. Жатыс ж. 
басымызда 
басыңызда 
басында

Бес томдық шығармалар жинағы
38
Ескертүу. Мягкие слова в притяжательной форме склоняются также 
как и твердые слова с заменой а на е в приставках.
§ 2. Жазұу. 
Просклонять в простой и притяжательной формах слова: 
Жұмыс,  мақсат,  міндет,  есік,  қалқоз,  ақша,  шылым,  шырпы,  сөз,  тіс, 
көз, білім. 
№ 18. Сабақ. 
№ 1. Оқұу. 
Кійім. 
Жазды  күні  біз  жұқа  кійім  кійеміз:  жұқа  шалбар,  жұқа  көйлек,  жұқа 
түжірке кійеміз. Басымызға кепке, қалпақ йа тебетей кійеміз. Сырттан бел-
беу бұуынамыз. Айаққа жұқа шұлық, жеңіл бəтенкі кійеміз. 
Қыста біз жылы кійінеміз. Қыста айаққа байпақ, етік, калош кійеміз. 
Жылы шалбар кійеміз. Жылы түжірке, жылы шапан, ішік, тон, жылы пəлто 
кійеміз. Басқа жылы бөрік, құлақшын, тымақ кійеміз. Əзір кійімді біз кəпе-
ретіптен йа госторіктен аламыз. 
§ 2 Əңгіме.
Магазінде
Жолдас азір кійім бар ма? – Бар. Қандай кійім бар? – Əзір көйлек, дам-
бал бар. Мына бөлімде етік, калош, байпақ бар. Бөрік, түжірке, шапан қай-
да сатылады? – Олар оң жақта сатылады. Маған көйлек дамбал көрсетіңіз! 
–  Көйлек  дамбал  міне.  Көйлек  не  (қанша)  тұрады,  дамбал  не  тұрады? – 
Көйлек 12 сом, дамбал 10 сом 65 тыйын тұрады. – Маған бір көйлек, бір 
дамбалға шек жазыңыз. – Кəссі қайда? – Кəссі міне.
Менен 22 сом 65 тыйын алыңыз. Міне сізге 23 сом. – Сізде 65 тыйын 
ұсақ бар ма? – Жоқ. – Міне сізге 35 тыйын ұсақ, міне шек. 
№ 19. Сабақ.
§ 1. Өктəбір төңкерісі. 
Бұрын қалықты патша үкіметі бійледі. Патша үкіметі байлар үкіметі. 
Жұмысшыларды,  еңбекшілерді  байлар  үкіметі  езді.  Жұмысшылар  табы 
мен  қара  шарұуа  бірлесті.  Бұларды  кəмүнес  партыйасы  бастады. 1917-
жылы жаңаша 7 нойабірде жұмысшылар мен қара шарұуа байлар үкіметін 
құлатты. Сүйтіп, жұмысшылар мен қара шарұуа үкіметті қолға алды. Бұл 
үкімет – жұмысшылар мен қара шарұуа үкіметі. Бұл үкімет қара шарұуа 
үкіметі. Сонан бері 7 нойабірді мыйрам жасаймыз. 
Обратите внимание на притяжательную форму слов и об’ясните, какая 
притяжательная  форма  в  каком  падеже  стоит.  Просклоняйте: 1) жұмыс-
шылар табы. 2) өктəбір төңкерісі. 3) кеңес үкіметі. 

Бес томдық шығармалар жинағы
39
№ 20. Сабақ. 
Сатсыйалдық құрылыс. 
Комүнес партыйасы – жұмысшылар табының абангарты. Кеңес үкіметі 
– пұрылтарыйат діктатұрасы. 
Комүнес  партыйасының  басшылығы  мен  жұмысшылар  табы  өктəбір 
төңкерісін жасады, кеңес үкіметін орнатты. Пəбірік-зауытты қолына алды. 
Жұмысшы қара шарұуа қызыл əскері азамат соғысында жандаралдарды, 
кəпійталшыларды, ақтарды жеңді. 
Жұмысшылар мен қалқозшылар бірінші бес жылдықты орындады. Бай 
құлақ  табын  ажыратты.  Енді  бай-құлақ  табының  қалдығында  құртады. 
Енді екінші бес жылдықты орындаймыз. 
Передайте своими словами содержание прочитанного. 
№ 21. Сабақ. 
Қазағыстан құрылысы. 
Өктəбір  төңкерісінен  кейін  езілген  ұлттар,  теңдік  алды.  Қазағыстан 
абтономыйалы сатсыйалдық, кеңес респобілійкесі 1920-жылы өктəбірдің 
төртінде жарыйаланды. Кəзір Қазағыстанның өнерлі кəсібі күшейді. Қазақ  
жұмысшылары көбейді. Қалқоз, сапқоз құрлысы күшейді. Мəденійет көп 
ілгеріледі. Жалпы оқұу жүрді. Қазағыстан еңбекшілерінің белсенділігі арт-
ты. Сатсыйалдық құрылысымызда табымыз көп. 
§ 2.
При списывании определяемые слова поставить в указанных падежах 
притяжательной формы. 
Қалқоз құрылыс- (жатыр. ж.)
Кеңес құрылыс- (барыс. ж.).
Құрылыс қарқын- (жатыс. ж.) 
Егін науқан- (шығыс. ж.) 
Жұмысшылар таб- (ілік. ж.).
Тап күрес-
Ленін партыйа- (ілік ж.)
Пролетарыйат дектатұра- (табыс ж.)
Кеңестер одағ- (жатыс ж.)
№ 22. Сабақ.
Қараңдар, байқаңдар, салыстырыңдар, қорытыңдар!
Сұра, сұрама 
жаз, жазба 
айт, айтпа
Же, жеме 
кійін, кійінбе 
аш, ашпа
Жұн жұма 
қаз, қазба 
кет, кетпе.
Тій, тійме 
 
кес, кеспе
Ал, алма
Кел, келме

Бес томдық шығармалар жинағы
40
Отыр, отырма
Жүр, жүрме
Қорытұу. Глагол имеет положительную и отрицательную форму. 
Для образования отрицательной формы глаголов к основе глагола 
прибавляется приставка отрицания после гласных полугласных главных 
словах -ма, а в мягких -ме, после звонких соответственно -ба, -бе, после 
же глухих соответственно -па, -пе. 
Отрицательная форма спрягать также, как и положительная форма 
глаголов. 
Образцы спряжений. 
Настоящее-будущее время. 
Жекеше:
Отрицат. форма 
Положительн. форма.
Мен қарамаймын 
Мен қараймын.
Сен қарамайсың 
Сен қарайсың
Ол қарамайды 
Ол қарайды
Көпше:
Біз қарамаймыз 
Біз қараймыз
Біздер    ,, 
Біздер    ,,
Сіз қарамайсыз 
Сіз қарайсыз
Сіздер қарамайсыздар 
Сіздер қарайсыздар
Сендер қарамайсыңдар 
Сендер қарайсыңдар
Олар қарамайды 
Олар қарайды
Прошедшее время
Жекеше:
Мен қарамадым 
Мен қарадым
Сен қарамадың 
Сен қарадың
Ол қарамады 
Ол қарады
Көпше:
Біз қарамадық 
Біз қарадық
Біздер    ,, 
Біздер    ,,
Сіз қарамадыңыз 
Сіз қарадыңыз
Сіздер қарамадыңыздар 
Сіздер қарадыңыздар
Сендер қарамадыңдар 
Сендер оқыдыңдар
Олар қарамады 
Олар оқыды

Бес томдық шығармалар жинағы
41

жүктеу/скачать 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: