ТЕМА: ПО МОТИВАМ СКАЗКИ-СТИХОТВОРЕНИЯ «ФЕДОРИНО ГОРЕ»

А) диету;
Б) правила дорожного движения;
В) режим дня.
4) Что такое валеология?
А) наука о религий;
Б) наука о здоровье;
В) наука о языке.
5) Какие продукты необходимы для полноценного питания?
А) только фрукты;
Б) только сладкое: конфеты, торты, варение и т.д.
В) самые разнообразные продукты.
1. На адрес 5 «а» класса пришла посылка и письмо из интернета слайд. Как вы думаете, что нужно вскрыть сначала? 
«Правильно, сначала вскроем письмо и посмотрим, от кого оно и что в нем написано.
Дорогие мои дети.
Я пишу вам письмецо,
Я прошу вас, мойте чаще 
Ваши руки и лицо.
Все равно какой водой 
Кипяченной, ключевой…
Или просто дождевой
Дорогие мои дети.
Очень, очень вас прошу:
Мойтесь чище, мойтесь чаще
Я грязнуль не выношу.
Не подам руки грязному, 
Не поеду в гости к ним! 
Сам я моюсь очень часто.
До свиданья!
( Мойдодыр )
Вот, ребята мы и узнали, от кого пришло письмо. Наверное, и посылка нас пришла тоже от Мойдодыра.
Давайте посмотрим, что в ней. 
Как мы говорили чтобы попасть и стать членом этого общества. Мы должны выполнить все задания которые в этой 
посылке.
2. Задание. Недаром гласит казахская народная пословица: « Чистота – основа здоровья, здоровье основа богатства». Итак 
задание «Ассоциация»
Какие ассоциации возникают у вас со словом         «Чистота» 
Следующее задание в посылке: «Начал дело, кончай смело»
На доске. Придумайте сказки по данному началу: в группе, в паре, сам – но. (5 мин)
Жил – был мальчик. Он был лентяем. Не мылся, не ухаживал за собой.  Но однажды…
У одной женщины была единственная дочка. Такая красавица, ученица. Но такая лентяйка! Ничего не хотела и не умела 
делать. Думала, думала мать, как помочь беде и придумала…
Можете работать в группе, в паре, самостоятельно.
Сегодня мы на уроке будем знакомиться произведением Н.Чуковского «Федорино горе». Друзья вам было опережающее 
задание о К. Чуковском (Знакомство с биографией)
- Что узнали нового?
- Какие еще произведения К. Чуковский написал? Работа в тетрадях число классная работа (биография и творчество) запись 
в тетрадях.
Реализация ( задание с учебника) в посылке
1 – откройте учебники на странице возьмите  карандаш следите за чтением
29)
Весь текст правильное чтение уч-ля «Федорино горе» 
- Ребята, подумайте, сможете посоветоваться в своей группе, какие вопросы можно задать по этому тексту, что вас 
интересует
             Вопросы I и II команде:
Вы поняли, что куда-то и от кого-то убегает посуда? Представьте как с горы бежит посуда, бегут топоры, ножи , метла, 
чайник, кофейник… Они бегут  как живые. Здесь олицетворение.  Но ведь в жизни так не бывает, это похоже на сказку. Так 
от кого же бежит посуда? Читаем дальше.
Следующее задание в посылке: «Дебаты»
6)
Почему надо умываться?
(Плохо быть грязнулей, грязная кожа – организм плохо дышит)
От простой воды и мыла у микробов тают силы.
7)
Как надо умываться? (Раз в неделю мойся основательно, утром, после еды мой руки, лицо, шею, каждый день мой 
ноги, руки перед сном, обязательно мой руки после уборки комнаты, туалета игр, прогулки, общения с животными, работы 
на огороде, поездки в транспорте).
8)
Для чего необходимо чистить зубы? (Чтобы не болели зубы, кариес-дырка в зубе. Всегда больно. А еще больные 
зубы вредят другим органам – сердцу и почкам)
Как поел, почистил зубки.
Делай так два раза в сутки.
Предпочти конфетам фрукты – очень важные фрукты.
184

Чтобы зуб не беспокоил,
Помни правило такое:
К стоматологу идём
В год два раза на приём.
И тогда улыбки свет
Сохранишь намного лет!
9)
Для чего регулярно стричь ногти?
(под ногтями может скапливаться большое количество болезнетворных микробов. На руках стричь раз в неделю, на ногах 
раз 2-3 недели, так как растут медленнее)
- Ребята! Вы хорошо сдали экзамен. С этого часа вы можете считать членами общества «Друзья чистоты».
Давайте дети отдохнем. «Физминутка»
С физминуткой я дружу
Свою спинку разогну.
Руки кверху поднимаем, 
А потом их отпускаем.
А теперь попрыгаем,
Раз, два, три,
Ножками подрыгаем
1,2,3,
Ножками потопаем,
1,2,3, 
Сядем мы на парту стройно.
Чтобы вести себя достойно.
Следующее задание в посылке
«Рефлексия» Подведение итогов.
«Художник и поэты».
От каждой группы по одному человеку необходимо нарисовать листовку, посвященную борьбе с вредными привычками.
В это время остальные должны придумать стихотворение из 4-х строк, посвященные «здоровому образу жизни».
- С каким писателем мы познакомились?
- С каким произведением познакомились?
- Что вам запомнилось?
(выставление оценок)
Домашнее задание выразительное чтение, по желанию выучить «Федорино горе». Творческая работа пословицы « О 
здоровом образе жизни»
Витаминки-баллы. (подсчитать 2-х команд)
Какая команда быстро и верно справилась набирает очки. Устное поощрение «Самые умные и здоровые».
* * * * *
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРҒА РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК 
ТҰРҒЫДАН ТӘРБИЕ БЕРУ
Құлбатырова Баян Наурызғалиевна
Ақтөбе облысы, Мұғалжар ауданы,
Ы.Мұхамеджанов атындағы негізгі мектебінің
өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі
Еліміздің білім беру жүйесіндегі реформа жас ұрпақтың әрқайсысының жеке тұлға ретінде қалыптасуында маңызды 
мәселелерді шешудің түрлі жолдарын қарастыруды көздейді. Әр жас өркеннің азамат болып қалыптасуын қамтамасыз ететін 
қоғамдағы негізгі де, жауапты сала, ол – білім беру жүйесі. Қоғам өмірінің барлық сфераларында терең өзгертулер жүруде,  
соның ішінде келешек ұрпақтың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру да өзекті мәселе болып тұр. Заман 
талабына сай білім беру жүйесі өзінің басым бағдарын жеке тұлғаның рухани-адамгершілік тұрғыдан кемелденуіне аудара  
бастады.   Дер   кезінде   адамгершілік   құндылықтары   қалыптаспаса,   бұл   қасиеттер   адам   дамуына   тек   кедергі   болып   қана 
қоймай,   сонымен   қатар  жасөспірімдік   шақта   бала   дамуында   әлеуметке   қарсы   мінез-құлықтың   болуына   әсерін   тигізеді.
Тәрбиенің негізгі мақсаты – дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-
ожданы мол, еңбекқор, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік 
қасиеттерді сіңіру ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс тіршілігінен, өзін  
қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. Көрнекті педагог В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол  
бала солай бола алады» деген.
Біз бала тәрбиесіне оң ықпал жасай отырып, оның табиғатын оятамыз. Баламен жүргізілетін әрбір істі қарапайым,  
әрі   шешімі   бар   іс   деп   қарауымыз   керек.   Балалық   шағының   қызықты   болуын   ескергеніміз   жөн.   Бұл   бала   бойында 
адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың бірден-бір жолы.
Осыған сәйкес соңғы жылдары «Бөбек» қорының Президенті С.А.Назарбаеваның «Өзін-өзі тану» адамгершілік-
рухани білім беру жобасы жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамытып, қалыптастырудың тиімді жолын көрсетуде. Бұл 
бағдарламаның міндеті – баланы рухани-адамгершілік тәрбиенің мазмұнын құрайтын қайырымдылық, сұлулық, достық, 
бақыт, сүйіспеншілік сияқты құндылықтарға баулу;
Балаға   өзінің   қайталанбайтын   жеке   ерекшелігін,   өзіндік   орны   бар   адам   екендігін   сезіндіру
Баланың бойындағы жақсы әдеттерін сақтап, жаман әдеттерден бойын аулақ ұстауға үйрету;
Күнделікті   бірлесе   атқаратын   іс-әрекеттер   барысында   балалардың   бойында   өзінің   құрбыларымен   адамгершілік 
қарым-қатынас жасау, олармен санасу және жанашырлық сезімдерін дамыту;
Жер бетінде өмір сүріп жатқан барлық жанды-жансыз дүниенің өмірлік құндылығын түсіну және сезіну;
185

Көшпенді   ата-бабаларымыз   ұрпақ   тәрбиесіне   қатысты   жайттарды   топтастырғанда   да   ғылым   үшін   аса   маңызды 
жүйелік принципке ерекше мән берген. Осы айтылғанға орай жас буын тәрбиесін бесіктен (тіпті, құрсақта жатқан кезден) 
бастап бұларды ақыл-ой, имандылық, еңбек, көркемдік, сымбаттылық секілді сан салаға жұптастырған. М.Әуезовтың: «Ел 
олу үшін бесігіңді түзе» деген сөзінің мән-мағынасына ой салсақ, тәлім-тәрбие ісі жас ұрпақ дүниеге келгеннен басталады 
екен.   ХХІ  ғасырда   көтеріліп   отырған  «Өзін-өзі   тану»  рухани-адамгершілік   білімінің   түп  тамыры  тереңде   жатыр.   Ол   –  
халқымыздың ұлттық құндылықтарынан, рухани мұраларынан, ділінен, тағлымдық ой-толғауларынан бастау алады. «Өзін-
өзі таныған, өмірдің мәнін түсінген адам, өзін-өзі қадағалап, сынап, өзін-өзі тәрбиелеуге, өмірден өз орнын, өз бақытын 
табуға   ұмтылады.   Өзін-өзі   тану   –   адамның   шындықты   өзінше   түсіну   жағынан   қарастыратын   ілім,   ол   өз   бойындағы 
бірегейлікке сәйкес келетін өзінің жеке құндылықтары жүйесін жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесімен ықпалдастыруға 
бағытталған.  «Өзін-өзі  тану»  рухани-адамгершілік  білімі  –  ұлттық  құндылықтарды  іске  асыру  мен  таратудың  маңызды  
механизмі,   өмірдің   мәні   мен   өнегесі,   тарихпен,   ана   тілімен,   философиямен,   әдебиетпен,   дәстүрмен,   психологиямен 
ұштасқан ұлттық-рухани білім мазмұны мен түрі. «Халықтан асқан ұлы ұстаз жоқ» дейтін болсақ,  ұлттық рухани мұралар – 
ұрпақтың рухани-адамгершілік азығын жетілдіретін негізгі өзегі болмақ.  Рухани байлыққа апаратын жолдың бірі – білім, 
екіншісі   –  сол   білімді   пайдаға   асыру.   Адам   алғаш   білімнің   құндылығына   сүйене   отырып,   өз   ортасын   жақсы   жағынан  
өзгертуге әрекет жасайды. Өйткені рухани жетілудің шыңына көтерілген адам өмірдің мәні мен мағынасын жай ғана түсініп  
қоймай, жер бетінде ізгілік орнатуға күш салады. Қандай да болсын адамдықты, адамгершілікті бетке ұстаған қоғамның 
мақсаты- әр адамды рухани байлық деңгейіне жеткізу.
Бүгінгі жас ұрпақты оқыьтып қана қою аз, оны жан-жақты дамыту, жаңаша дағдыларға тәрбиелеу қажет. Әлемдік даму, 
ғылыми технология адамның ұшқыр ойлы, терең білімді, озық тәрбиелі болуын талап етеді. Сондықтан рухани-
адамгершілік тұрғысынан білім беру әр тұлғаның азаматтық келбетінің жоғары болып, олардың кез келген ортада 
белсенділік көрсете алатынын қабілеттерін жетілдіруді көздейді. Бүгінгі күні біздің елімізде ұлттық және азаматтық 
құндылықтардың негізінде жеке тұлғаны қалыптастыру және дамыту, жеке адамның рухани күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, 
адамгершілік пен салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін қажетті жағдайлардың барлығы да жасалуда. Тәрбиенің басты 
мақсаты әр адамның ішкі құндылығын, тұлғалық қасиетін ашып, бағалауға үйрету.
Ойындар – баланың психикалық үрдістерінің, ойлау, есте сақтау, қабылдау,қиял дамуына көмектеседі. Біз жас өскіндерді 
адамгершілікке бағыттау мақсатында ойындар ұйымдастыру арқылы оларды қиыншылықтан қорықпауға, мақсатқа жетуде 
барлық күш-жігерін жұмсауға, құрбыларына қолғабыс жасауға тәрбиелейміз. Осы арқылы бала өзіне баға берумен қатар 
белсенділігі де артады. Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат - міндеттердің ең бастысы - өзінің ісін, 
өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.Ұрпақ тәрбиесі – келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам 
иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, иманды, мәдени - ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу –біздің де қоғам 
алдындағы борышымыз.
«Өзін-өзі тану» курсы арқылы жан-жақты дамыған, рухани адамгершілігі мол, бір-біріне сүйіспеншілікпен, құрметпен 
қарайтын, өмір сүруге деген құштарлығы жоғары жеке тұлға тәрбиелей аламыз.
Дана халқымыз «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» 
деп бекер айтпаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды 
қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде педагогтар шешуші рөл атқарады.
Ұрпақ тағдыры – ұлт тағдыры демекші, ұлттың болашағы- оның білімді, талантты, адамгершілік асыл қасиеттерді бойына 
сіңірген тәрбиелі ұрпақтың қолында. Рухы күшті ұлт озады. Бұл тұрғыдан алғанда жас ұрпақтың рухани мәдениетін 
арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын қалыптастыруда «Өзін-өзі тану» адамгершілік-рухани білім беру 
бағдарламасының орны ерекше.Осы жобаның авторы Сара Алпысқызы «Өмір әдебі» деп аталатын еңбегінде «Ғасырлар 
бойы әр елдің халықтары осы біз кімбіз, не үшін өмір сүріп, қайда кетеміз, өміріміздің мағынасы неде, басты адами 
бағдарымыз қандай болуы тиіс?» деген сауалдар төңірегінде іздене отырып , «тіршіліктің осынау мәңгілік сұрақтарына 
жауап беру үшін жалпыадамзаттық құндылықтарды қайта жандандырып, өзіміздің бастапқы қайнар көзімізге оралу 
керектігіне бір сәт те күмәнданбайтындығын» айтады.
* * * * *
ШАХМАТ ҮЙІРМЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІ
Жанғанашова Нұржамал Қасымханқызы 
Ақтөбе облысы, Шалқар қаласы, №6 қазақ орта мектебінің
дене шынықтыру пәнінің мұғалімі
  
 Ойынсыз,  музыкасыз,   ертегісіз,   шығармашылықсыз,  қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды»,-  деген 
педагог В.И.Сухомлинский.
    Ойын дегеніміз- адамның ақыл ойын дамытатын,қызықтыра отырып  ойдан – ойға жетелейтін, тынысы кең,алысқа 
меңзейтін,қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе.
Демек, шәкірттің ақыл-ойы,  парасаттылығы ойын арқылы  байи түседі. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше 
зерделейді сөйтіп , өмірден байқағандарын іске асырып,көргендерін санасына түйе бастайды.  Мысалы,  «волейбол», 
«футбол» сияқты ойындар баланың қимыл-қозғалыс қасиеттерін дамытатын ойын  болса   «Алтын сақа», «Көкпар» т.б. 
ұлттық ойындары  ұлтжандылыққа  тәрбиелейді. Ал   «тоғызқұмалақ», «дойбы», « шахмат»  ойындары    логикалық,  
математикалық   ойын .Бұл ойындар      баланың ой-өрісін дамытып, ойлау қабілеттерін арттырады.
      Шахмат    - математикалық, логикалық ойын . Математиктердің   шахмат тақтасындағы бір аттың жүру маршрутын 30 
миллионға  жуық деп атап өткен .
Шахмат ойыны V-ғасырда Үнді елінде  дүнеге келген, кейін бүкіл елді жаулап алған.
Бұл ойынның шығу тарыхы өте күрделі, ол туралы көптеген аңыздар бар. Соның ішінде бір аңызға тоқталатын болсақ ол 
шахмат тақтасының пайда болуы. Бір патша  жарлық береді «кімде кім қызықты ойын тапса соған сұрағанын   берем» деген. 
Сонан бір данышпан шахматтың әрбір шаршысына астықты есптеп қоя бастайды:  бірінші шаршыға бір дән , екінші 
шаршыға 2 дән, үшінші шаршыға 4 дән, төртінші шаршыға 4х4=16, 16х16=256 сөйтіп шахмат тақтасындағы  64 шаршыға  
дәндерді қоя бастағанда әлгі патшаның жинаған барлық астығы жетпей қалады. Осылай, ойынды  ойлап шығарған 
186

данышпан патшаның байлығына ие болады екен дейді аңызда. Міне, шахмат ойыны математикалық есеп: шахмат тақтасы, 
оның бетінде орналасқан шахмат фигуралары, олардың жүрісі, жеу жолдары бәрі математикалық есепке келіп тіреледі. 
Сосын болар Н.Назарбаев  «Қазақстан білім қоғамына барар жолда» тақырыбында өткен онлайн режиміндегі дәрісінде 
мектептерде шахмат ойынын пән ретінде енгізуді қолдайтынын айтқан болатын.Таяуда мен Әлемдік шахмат 
қауымдылығының басшыларымен ,гроссмейстерлермен кездескен болатынмын. Олар балаларды жастайынан шахматқа әуес 
келетін елдер мен аумақтарда оқу үлгерім артатындығын жәнеде математикалық пәнінен білімдері жақсаратынын алға 
тартқан.Шахмат ойыны бірнеше қадам алда жүріп,шешімді қабылдай білуге үйретеді»- деген  және Астанада қаласында 
шахмат Академиясының ашылатынында айта кеткен.
Тамыз айында өткен облыстық Білім беру қызметкерлерінің педагогикалық кеңесінде  облыс әкімі А. Мұхаметов 
«Математикалық білімді көтеруге бағытталған облыстық жоспарда» шахмат ойынына үлкен мән берілді.Көршілес елдерде 
шахматты енгізген мектептердің педагогикалық тәжірибелерін зерттеп, облыс әкімінің тапсырмасына байланысты облыстық 
оқу әдістемелік орталығы  1-11- сыныптарға арналған «Шахмат курсы» бағдарламасын әзірледі. Ел басшысының ұсынысы 
мен облыс әкімінің тапсырмасын,және облыстық оқу- әдістемелік орталығының әзірлеген  бағдарламасын басшылыққа ала 
отырып,   біздің мектеп басшылары шахмат үйірмесін  енгізуді  ұйғарды және  шахматан үйірме сағаттарын маған ұсынды.  
Шахмат үйірмесін «Ақ ладья»  деп алдым.  Ладья - шахмат ойынында жүрісі тіке «тура» жүретін ауыр  фигура.         
  «Ақ ладья»  шахмат   үйірмесі   1-11 сыныптар  үшін   шахматтық  білім беру курсы болып табылады.  Бұл  бағдарлама 
арқылы балалардың жалпы білім деңгейі  арттырылады, ойлау қабілеті мен интеллектуальдық әлеулеті дамиды.
Шахмат ойыны бір мезгілде әрі оқитын , ой-өрісін  ұштайтын және тәрбиелейтін ойын. Шахмат ойыны арқылы тек қана  
ойлау деңгейі ғана емес , сонымен қатар зейіні,еркі, ынтасы дамиды.
  Бұл  бағдарлама  теориялық сұрақтармен қатар үш деңгейдегі логикаға сәйкес шахмат  ойынының практикасын қамтиды:
    - шахмат ойынының тарихын, шахмат әліппесін, шахмат тактикасын , психологиясын, этикасын, жарыстарға қатысуын 
қамтиды.
    -салыстырмалы талдау әдісін  меңгеріп, шахмат тастарын орналыстыра білу, бастапқы позицияларын және комбинация 
негіздерін байланыстыра білу нәтижесінде білім деңгейін меңгеруге қол жеткізеді. 
  - қорытындысында шахмат ойынының «стратегия негіздерін»және барлық курсын толық меңгеру нәтижесінде , логикалық 
ойлауды, көп күш жұмсамай қиындықсыз тек шахмат ойыны бойынша емес  үлкен көлемдегі ақпаратты есте сақтау, өзге де 
білім аясын, соның ішінде математиканы ешқандай қиындықсыз есте сақтауына  мүмкіндік алады
.   Шахмат –шешімді зерттеуге, әртүрлі жүріс нұсқасын қайта-қайта таңдауға, өз бетімен есеп шығару қабілетін дамытуға, 
қорытындауға үйретеді.  
    Шахмат сабағы арқылы  жеке тұлғаны жан-жақты  етіп қалыптастыру  өте  күрделі  жұмыс, ол жетекші  педагогтан 
шахматқа  оқытып  қана қоймай  жеке  тұлғаны  тәрбиелеуді  және ойлау, іздену қабілетін  дамыту  арқылы салауатты  өмір 
салтын  қалыптастыру,  ой  еңбегіне  тәрбиелеу. Осы бағдарлама  балаларды  оқытуды топтарға бөліп оларға  теориялық  
білім  беріп қана    қоймай  практикалық  тұрғыда  да материалды  толық  меңгеруге мүмкіндік  береді.  
 Мақсаты: Оқушылардың бос  уақыттарын  босқа  өткізбей  оларды  шығармашылық ізденімпаздыққа, қиялын  ояту арқылы 
ой  еңбегіне тәрбиелеу.
Оқыту арқылы- шахматтың шығу тарихымен таныстыру.Шахмат ойынынан теориялық білім беріп  қана қоймай  оның ойын 
ережелерін үйрету, сөйтіп оларды  әртүрлі  жарыстарға  қатынастырып қызығушылығын арттыру.
Тәрбиелеу арқылы- шахмат  ойынын оқып  үйретіп қана қоймай, оны сүйе білуге және  оның жеке  бастың  мінез- құлқының 
қалыптасуына  ұстамды және ізденімпаз  болуына,  ойлау  қабілетінің  артуына  әсер  ететіндігіне  көзін жеткізу; әртүрлі  
жағдайларда  өзгенің  қателіктерін  және  өзінің  қатесін  түсіне  білуіне, одан  дұрыс қорытынды жасауға үйреті; қарсыласты 
сыйлай  білуге үйрету.
Дамыту-жеке тұлғаны  ойлау  қабілетн арттыру  арқылы есте  ұстау, барлық жағдайларға   көңіл аудара үйрену арқылы  
жекетұлғаны  қалыптастыру; дүниеге  ойлы қарап, әсемдік  тұрмысты  танып  қана  қоймай, өзінің  ойлау қабілетін, 
танымдық  ерекшеліктерін қалыптастыру; айналадағы  дүниені  танымдық  қабілет арқылы  дұрыс  түсіне білу.
Міндеттері:
      - дүниежүзілік, халықаралық  озық педагогикалық  тәжірибелер  жетістіктерін  пайдалана     отырып,  шахмат  ойынын  
жете меңгерген  оны ардақтап, сүйе  білетін  және  әлемдік  дәрежеге  көтеруге ұмтылатын жан-жақты  дамыған жеке  
тұлғаны тәрбиелеу;
- жасөспірім жеткіншектерде  салауатты  өмір салтын  қалыптастыра отырып,  олардың       шығармашылық 
ізденімпаздығын, қиялын  ояту  арқылы  ой еңбегіне  тәрбиелеу;
- әрбір курс  мүшелерімен  жеке- жеке жұмыс  жүргізу арқылы  оларды  тез  есептеуге жаттықтыру;
 - дүниежүзілік және Отандық  шахмат  майталмандары-Капабланка, Алехин, Ботвиник, Таль, Смыклов, Корчной, 
Пепаросян, Спаский, Карпов, Каспаров, Крамник, Ананд, Садвакасов біздің  жерлесіміз-Середенко, Кубеновтер т.б. Олардың 
ойындарымен өмірін үлгі ету  арқылы  оқушылардың  қызығушылығын, сүйіспеншілігін арттырып,  жоғары  дәрежелі  
адамгершілігі мол, дені сау  спортшы  жеке тұлғаны қалыптастыру;
- курс   мүшелерін  мектеп аралық, ауылдық, қалалық,  облыстық  жарыстарға  қатыстыра отырып, жеңімпаздарды  анықтап 
қана қоймай  олардың  тактикалық  және стратегиялық  ойын шеберліктерін  жетіктіре түсу.
Курс мазмұны бағдарламаға сәйкес 1-4–сынып, 5-9-сынып оқушыларына бөліп оқытылады және    мына бөлімдерді 
қамтиды.
Кіріспе.(1)  Шахмат  ойынының даму тарихы. Мұнда  оқушыларға жалпы  шахмат ойынының шығу тарихы, аңыздар ,әлем  
чемпиондары  туралы терең  мағұлымат   алады
Шахмат тақтасы (1). Шахмат тақтасының көлемі,оның құрылымы  (ақ  қара жолақтар, горизанталь, вертикаль, диоганаль).   
Әрбір 64 шаршылардың аттары   оның 32-ақ,  32-қара шаршыдан тұратындығын үйренеді.
Фигуралар бастапқы орналасуы (10).  Аты, орналасуы,  жүрісі мен  фигураларды алу(жеу)  жолдарын меңгереді . 
 Шахмат партияларын  жазу. Нотацияның маңызы (1). Жасалған  жүрісті жазып отыру  ережесін меңгеру.  Бұл ережені  -  
шахмат нотациясы деп атайды.Бұл ереже арқылы  ойын кезінде жинақылыққа  үйренеді , аяқталмай қалған ойынды келесі 
күні жалғастыруға көп көмегі тиетін ереже болып танылады.
187

Фигуралардың салыстырмалы құндылығы (2). Фигураларды  ойынға  қатыстыра  отырып,  мат, пат және рокировка  қоя   
білуге үйренеді. Фигуралардың салыстырмалы құндылығын айыра білуге үйренеді. Мысалы , Ат  пен Піл фигурасының 
күші 3 пешкаға тати тып, жеңіл фигураға жатса, Ферзь 10(он)пешкаға татиды  , Ладья 5 пешкаға татиды және екеуіде ауыр 
фигураларға жатады. Ойын кезінде осы фигуралардың салыстырмалы күштерін есептеп отыруға үйренеді. Сонымен қатар 
пешканы  ферзаға  шығаруда квадрат ережесін меңгереді.      .  Шахмат партиясы:  дебют,миттельшпиль, эндшпиль (7)
Ойынның    бастапқы позициясы - дебют,  ортаңғы позиция- миттельшпиль ,- ойының  соңы  аяқталуы- эндишпиль  туралы  
түсіне   отырып, есептер шығарады.
Шахмат  есептерін   шешу (10). Бір жүрісте, екі жүрісте, үш  жүрісте  мат қою есептерін   өз бетімен шешу . «детский 
маттан» қалай  қорғану керектігін ойлану,   шешу жолдарын меңгереді. 
  
Өз-ара жарыстар өткізу (2). Алған білімдерін  пайдалана  отырып, өз-ара  білімдерін жарыс арқылы қорытындылау.
    Шахмат курсы арқылы оқушының білім деңгейі артады. Олар алған теориялық білімі мен практикалық  білімдерін, 
жетістіктері мен кемшіліктерін танып білуіне мүмкіндік береді. Оқушылар бір- бірімен кездесіп ойнайды, әртүрлі есептер 
шешеді,  сосын жетекшімен ойнайды.   Әр баламен жеке-жеке жұмыс жасаймын . Сөйтіп, оқушылардың деңгейін анықтап , 
үш топқа бөліп оқытамын. Мәселен,  Iтоп- жақсы меңгерген оқушылар оларды бірінші  қатарға орналастырам , IIтоп- 
орташа меңгерген оқушылар, оларды екінші қатарға,  III топ- кеш қабылдайтын оқушыларды үшінші қатарға орналастырып, 
ойын ережелерін қабылдау деңгейлеріне сәйкес тапсырма беріп отырам. 
Шахмат ойынының пайдасы зор. Мысалы, шахмат ойнап отырып баланың «мен» деген түсінігі қалыптасады  жеке тұлға  
болып даму сатысы қаланады. «жеңіс», «жеңіліс» ұғымдарды  түсіне бастайды.
 Шахмат ойыны – адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған 
негізіндегі іс әрекеттің бір түрі. Сондықтан, шахмат ойыны адам баласының дүние танымын кеңейтеді, сөздік қорын 
байытады, ойлау қабілеттерін артып, ой-өрісін дамытады.
     Шахмат  математика,  физика,  химия, геометрия сияқты негізгі пәндерге көп септігін тигізетін матеметикалық, 
логикалық ойын !
    Сондықтан ,  ШАХМАТ үйірмесі оқушылардың білім деңгейін артып, болашақта    математика пәні бойынша   тест  
көрсеткіштеріне  жақсы  ықпал тигізеді деген  ойдамын.   
    Сөз соңында   М. Омарханұлының сөзімен аяқтағым келеді  « ойы ұшқыр ........        »   
 Өзімнің  шахмат ойынында алған жетістіктерім
-2005 жылы Ұлы Отан соғысы жеңісінің 60 жылдығына арналған жерлесіміз Кеңес Одағының батыры Ідіріс Үргенішбаев 
атындағы аудандық жүлде үшін шахмат жарысында  I орын.  Аудан әкімі Р.Сыдықов;
-2006  жылы Социалистік Еңбек Ері Нағым Қобландин атындағы V спартакиадасында III-орын .Р.Сыдықов
-2007 жылы Ұлы Отан соғысы жеңісінің 62 жылдығына арналған жерлесіміз Кеңес Одағының батыры Ідіріс Үргенішбаев 
атындағы аудандық жүлде үшін шахмат жарысында  II орын.  Аудан әкімі Р.Сыдықов;
-2007 жылы Алғашқы мектеп директоры С.Сауқанұлы атындағы турнирінен II орын 
Мектеп директоры А.Х.Исбусинов.
-2009 жылы  Білім беру қызметкерлерінің облыстық XII  спартакиада бағдарламасына сәйкесшахматтан Iорын. Ақтөбе 
облісінің білім басқармасы.А.Құдайбергенов
-2009   жылы Жас ұрпаққа  сапалы білім мен тәрбие беруде нәтижелерге қол жеткізіп, бәсекеге қабілетті шәкірттер 
дайындауда өз үлесін қосқаны үшін Грамота. Мектеп директоры А.Х.Исбусинов.
-2009 жылы Елбасымыздың «Салауатты өмір салтын қалыптастыру» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында ауыспалы 
кубок үшін аудан мұғалімдерінің спартакиадасында шахматтан IIIорын. Аудан білім бөлімі Қ.Табаналы.
-2010жылы Жалпы орта білім беретін мектеп оқушыларының арасындағы аудандық Спартакиада бағдарламасы бойынша 
Шахмат спорт түрінен  ІІІ орын алған №6 орта мектеп командасы марапатталады. Қ.Табаналы
-2010жылы Елбасымыздың «Салауатты өмір салтын қалыптастыру» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында ауыспалы 
кубок үшін аудан мұғалімдерінің спартакиадасында шахматтан І орын. Аудан білім бөлімі Қ.Табаналы.
-2011жылы Елбасымыздың «Салауатты өмір салтын қалыптастыру» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында ауыспалы 
кубок үшін аудан мұғалімдерінің спартакиадасында шахматтан IIIорын. Аудан білім бөлімі Қ.Табаналы.
-2013жылы Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың мектеп жасындағы балаларды жаппай оқытумен қамтуды және жалпы білім беретін 
мектептерде білім алуын қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында ұйымдастырылған « Мектепке жол» 
республикалық қайырымдылық акциясына қатысып, үлес қосқаны үшін Алғыс хат. Мектеп директоры Ұ.Қ.Нияз
-2014 жылы.  Социалистік Еңбек Ері Нағым Қобландин атындағы ІХ спартакиадасында III-орын . Е.Ж.Данағұлов
-2014 жылы. Отанамыыздың нұрлы ертеңі үшін ұстаздық міндетін ұзақ жылдар бойы абыроймен атқарып, ұлтымыздың 
болашағы жастарға өнегелі тәрбие мен сапалы білім берудегі қол жеткізген табыстары үшін . Аудан білім бөлімі 
Е.Төлепберген
                  Оқушылардың жетістіктері 
     -2010 жылы Жалпы орта білім беретін мектеп оқушыларының арасындағы аудандық Спартакиада бағдарламасы бойынша 
Шахмат спорт түрінен  ІІІ орын алған №6 орта мектеп командасы марапатталады. Қ.Табаналы
     -2014 жылы4-6 қараша. В.Н.Цеханович атындағы №1 балалар –жасөспірімдер спорт   мектебінің Ақтөбе облыстық 
чемпионатына іріктеу біріншілігінде
 ІІ орын  Шын Назерке,
 ІІІ орын алған   8ә сынып  оқушысы Боздақова Римма, 
 ІІІ орын алған  №6 орта мектебінің 2асынып оқушысы Өміртаева Нұрайша,
 Алғыс   хатпен 2а оқушысы Тлеужанов Сағындық   
 Алғыс хатпен қыз балалар арасында 3б сынып оқушысы Сүлейменова Ажар    марапатталды.
* * * * *
188

жүктеу/скачать 9,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: