Сурет 6 - Мектепке дейінгі кезеңде білім мазмұнын жаңартуға арналған ОӘК-дің құрылымдық компоненттері

 
194 
 
    Зерттеу  барысында  аталған  оқу-әдістемелік  кешендер  арқылы  білім 
мазмұнын  жаңарту  негізінде  баланы  мектепке  дайындауың  маңызды 
мәселелеріне  тоқталамыз.  Баланы  мектепке  дайындау  бүгінгі  күннің  кезек 
күттірмейтін  көкейкесті  мәселелерінің  бірі  болып  отыр.  Ол  өте  күрделі  де 
жауапты  іс.  Осы  жауапкершілікті  әрбір  ата-ана,  ұстаз  және  балабақша  мен 
бастауыш мектептердің басшылары сезініп, оған үлкен мән бере қарауды талап 
еттік.  Баланы  мектепке  дайындаудың  нәтижелі  болуы-оның  белгілі  бір 
мөлшерде  дайындықпен  келуінде  және  дайындығының  сапасына  да  тікелей 
байланысты.  Баланың  мектепке  дайындығын  қамтамасыз  ету  үшін  төмендегі 
маңызды мәселелерге баса назар аударылды. 
Біріншіден,  республика  көлемінде  жергілікті  жерлерде  мектепке  баратын 
балаларды алдын-ала мектепалды даярлықтан өткізуді толық қамтамасыз ету. 
Екіншіден,  білім  беру  ұйымдарында  (балабақша  мен  бастауыш  мектепте) 
баланы  мектепке  дайындауға  арналған  дамытушы  орталықтарды  жабдықтау 
және оқу іс-әрекетіне қолайлы жағдай жасау.  
Үшіншіден,  балабақшада  және  мектеп  жанындағы  мектепалды  топтары  мен 
сыныптарында  жұмыс  істейтін  арнаулы  мамандардың  болуын  қадағалау. 
Баланы мектепке дайындау нәтижелі болу үшін әрбір педагог өз ісінің шебері 
болуымен  қатар  бала  жасына  лайықты  әдістемені  меңгеру,  олардың 
психологиялық жай күйін, қабілет мүмкіндіктерін аша түсуге көңіл бөлу. 
Төртіншіден,  білім  мазмұнын  жаңарту,  білім  беру  сатылары  арасында  тығыз 
бірліктегі  жүйелі  білім  мазмұнының  сабақтастығы  болу,  білім  беру  сапасын 
арттыру.  
Бесіншіден,  баланы  арнайы  дайындықтан  өткізудің  ғылыми-әдістемелік 
негіздерін анықтауға баса назар аудару. 
Алтыншыдан,  баланың  жалпы  дайындығының  маңызын  терең  түсіне  отырып 
оқу іс-әрекеріне бейімдеудің тиімді жолдарын қарастыру. 
Жетіншіден,  баланы  мектепке  психологиялық    тұрғыдан  дайындау,  жаңа 
ортаға  бейімдеу,  оқуға  деген  ынта-ықыласын  қалыптастыру,  оқу  іс-әрекетіне 
бейімделу мотивін туындату. 
    Бүгінгі  таңда  баланың  мектепке  дайындықпен  келуі  әлеуметтік  және 
экономикалық  жағдайларға  да  байланысты.  Соңғы  жылдардағы  (1996-1998) 
балабақшалардың  жабылу  тенденцияларына  орай,  әсіресе  ауылдық  жерлерде  
балабақшалар  болмағандықтан  баланың  мектепке  дайындықсыз  келуінен 
мектептегі  оқу  іс-әрекетіне  бейімделуі  мен  білім  мазмұнын  қабылдауда 
көптеген қиындықтар кездесуде. Баланың мектепке даярлығын қамтамасыз ету 
мақсатында  ұйымдастырылған  топтар  мен  мектеп  жанындағы  сыныптарда 
тәрбиелеу  мен  оқыту  сапасын  арттыру  мамандардың  біліктілігіне  де  тікелей 
байланысты.  Баланы  мектепке  дайындау  мен  оның  дайындығының  арасында 
өзара  тығыз  байланысты  сабақтастық  болуы  шарт.  Педагог  бұлардың  өзіндік 
ерекшеліктерін  айқын  біле  отырып,  ата-аналарға  көмек  көрсетуге  міндетті. 
Мектепалды  тобында  (сыныптарында)  оқыту  формалары  ойын  кезінде  намаса 
ойын іс-әрекеті барысында шешіледі. Ойынның алуан түрін тәрбиеші қолдана 
отырып,  балаға  құрастыруды,  моделдеуді  экспериметтен  өткізуді  үйретеді, 

 
195 
ақыл  ойын,  логикалық  ойлау  жүйесін  қалыптастыруға  ықпал  етеді.  Сондай-ақ 
тәрбиелеу мен оқыту процесіндегі еркін құрылымдық жүйеден, өзіндік таңдау 
бағыт-бағдарынан  (ойын  құрастыру,  моделдеу)  қатал  талап  қойылатын 
құрылымдық  жүйеге  біртіндеп  бейімдейді  (оқыту,  еңбек  ету  т.б).  Баланың  іс-
әрекет  түрлерінің  өзіндік  ерекшеліктері  мен  мүмкіндіктерін  қамтамасыз  ете 
отырып,  оқу  іс-әрекетін  қалыптастыруға,  тиянақты  оқуға  алғы  шарт  жасау 
қажет.  Ең  маңыздысы  баланы  мектепке  дайындауда  балабақша  мен  мектептің 
мектепалды  тобы  мен  бастауыш  сыныптардағы  білім  мазмұнына  сәйкес 
бірлескен  қарым-қатынас  жасалды,  педагогтың  баламен,  балалардың  бір-
бірімен  өзара  қарым-қатынасының  сипаты  ашылды.  Бұл  кезеңде  бала  өте 
жоғары  эмоционалды,  әр  нәрсеге  еліктегіш,  қоршаған  ортаны  тануға  құштар, 
сезімтал,  үлкендер  мен  құрбыластарымен  қарым-қатынас  жасауға  дайын 
тұрады.  Осы  шақта  бала  ойын  іс-әрекетінен  оқу  іс-әрекетіне  көшуге,  жеке 
қабілеттіліктері мен қоса әлеуметтік тәрбие ортасына бейімделуге тура келеді. 
Ал,  педагог  баланы  жақсы  көріп,  оқуға  дайындауы  үшін  оның  жалпы 
психологиялық  дамуы  заңдылықтарынан  толық  мағлұматы  болуы,  сондай-ақ 
олардың әртүрлі жеке ерекшеліктерін де білуі тиіс. Баланың жеке тұлға ретінде 
қалыптасып  дамуын,  әртүрлі  іс-әрекеттердегі  қабілеттерінің  жетілуін, 
мәдениеттілік  пен  жағымды  мінез-құлық  дағдыларының  қалыптасуын 
қамтамасыз етеді. Баланы мектепке дайындауды іске асыруда-мектепке дейінгі 
ұйымдар  мен  мектептің  оқу-тәрбие  жұмыстарын  ұйымдастыру  әдіс-
тәсілдерімен  формаларын  бір-біріне  жақындастыра  үйлестіргенде  ғана  нәтиже 
бермек.  Әрине,  балабақшаны  мектепке  айналдыруға  болмайды,  бірақ 
сабақтарды  өткізуде  міндеттілік,  жүйелілік  сақталуы  керек.  Бұл  балада  мінез-
құлық  дағдыларының  қалыптасуына,  міндетті  оқуға  психологиялық  бағыт 
береді. Әдіс-тәсілдер ұқсас болуы да мүмкін, кейбір балаға қойылатын талаптар 
да  қайталанады  (жеке  тұрып  жауап  беру,  жолдасын  тыңдай  білу,  тәрбиешінің 
тапсырмасын  орындай  білу  т.б).  Бірақ,  балабақшадағы  сабақты,  іс-әрекетті 
мектептегі  сабақты  қайталау  түрінде  өткізуге  болмайды.  Балабақшадағы 
балалардың  жас  ерекшелігін  ескере  отырып,  мұнда  сабақты  өткізудің  әдіс-
тәсілдері  мүлде  басқаша,  қатаң  бақылау  жүргізу  қолданылмай  ойын  әдіс-
тәсілдері  басым  және  педагогтің  тікелей  балаға  әсер  етуі,  бағыт  беріп 
басшылық жасауы негізінде жүргізіледі. 
    Педагогтар  мен  психологтар  баланың  мектепке  жалпы  және  арнайы 
дайындықпен  келетіндігін  айқындайды.  Арнайы  дайындық–бұл  баланың 
алғашқы білім-білік дағдыларымен қарулануы, яғни бірінші сыныпта берілетін 
білім мазмұнының (математике, ана-тілі, жазуға үйрету, айналамен таныстыру 
т.б.)  қарапайым  негіздерімен  қамтамасыз  ету  болып  табылады.  Мұғалім  сол 
білім-білік  дағдыларды  жетілдіруіне,  танымдық  қасиеттерін  дамытуға  көңіл 
бөледі.  Бұл  алған білімдері болашақта  арнайы  пәндерді  оқытуға  негіз  болады. 
Бірақта,  арнайы  дайындық  та  тек  қана  білім  көлемін  көбейту  ғана  емес, 
неғұрлым  көп  білсе  соғұрлым  жақсы  оқиды  деген  түсінік  болмауы  керек. 
Өйткені,  5-6  жаста  баланың  есте  сақтау  қабілеті  өте  жақсы.  Олар  тез,  әрі  көп 
нәрсені есте сақтай алады. Дегенмен бұл есте сақтау білім қабілеті  өте жақсы. 
Олар  тез,  әрі  көп  нәрсені  есте  сақтай  алады.  Дегенмен  бұл  есте  сақтау  білім 

 
196 
алуға, жақсы оқуға толық негіз бола алмайды. Ең бастысы, салыстыру, талдау, 
жалпылау, өздігінен ой қорытып пікір айту, танымдық даму деңгейін айқындау 
маңызды  болып  табылады.  Жалпы  дайындық  -  бұл  баланың  физиологиялық, 
психологиялық  тұрғыдан,  адамгершілік,  ерік  жігерінің  және  денсаулығының 
жақсы  жағдайда  болуы.  Жалпы  дайындықтың  болуы  баланың  жеке  басының 
қалыптасуында  маңызды  рөл  атқарады.  Кейбір  жағдайда  бала  интелектуалды 
дамуы  жақсы  болса  да  мектепте  нашар  оқуы  мүмкін,  бұл  арнай  дайындықтан 
емес жалпы дайындықтың дұрыс болмауынан. Баланың жан-жақты дайындығы, 
яғни  дене  дамуы:  жалпы  денсаулығының  жақсы  болуы,  шаршамауы, 
шыдамдылығы, жұмысқа қабілеттілігі де маңызды орын алады. Балалардың жиі 
ауыруы,  жұмыс  істеуге,  оқуға  және  денсаулығының  дамуына  кері  әсер  етеді. 
Сондықтан,  ата-аналар  мен  тәрбиешілер,  мұғалімдер  баланың  денсаулығын 
сақтауы  баса  назар  еадарулары  қажет.  Бала  мектепке  интелектуалды  жағынан 
дайын  болу  үшін  жүйелі,  белгілі  көлемде  білім  алып,  ақыл-ойының  даму 
деңгейін  қамтамасыз  ету  көзделеді.  Сондай-ақ,  балада  білуге  ұмтылушылық, 
танымдық  қызығушылық  жаңа  ақпараттарды  қабылдау  қабілеттіліктерін 
дамытудың маңызы зор. Бала мектепке барған соң оның әлеуметтік көзқарасы 
да  өзгереді.  Жаңа  әлеуметтік  позиция-балаға  оқу  іс-әрекетін  басқара  алуды 
және  мәдени  мінез-құлық  ережелерін  қалыптастырады.  Баланың  мектепке 
жалпы  дайындығы  дұрыс  болмаса  оқуға  құлқы  болмайды,  жеке  тұлға  ретінде 
қалыптасуына кедергі келтіріледі. Алдымен бала жаңа өмірге сабақ оқуға дене 
дамуы жағынан дайын болуы керек. Дене дамуының дайындығы – бұл мектепте 
оқуға  денсаулығының  жақсы  болуына  сәйкес  жұмыс  істеу  қабілетінің 
жоғарлығына байланысты болды.  
    Баланың  мектепке  психологиялық  дайындығы–оқу  мотивінің  қалыптасуына 
байланысты  болмақ.  Баланың  жастайынан-ақ  мектепке  баруға  талпынатыны 
белгілі.  Бұған  айналасындағы  аға,  әпкелері,  үйдегі  оқушы  балаларға  еліктеу, 
олардың әсерінің болуы мүмкін. Балаларға мектепке не үшін барғың келеді?  –
деген  сұраққа  олар:  менің  ағам  оқиды,  менің  де  барғым  келеді,  онда  балалар 
көп, барлығымен ойнаймыз, маған мамам оқу құралдарын сатып әпереді, т.б. өз 
ойларын айтады. Негізінен бұл мотивтердің ішінде–оқу мотиві, яғни менің көп 
білгім  келеді,  оқуды,  жазуды,  есеп  шығаруды  үйренгім  келеді–деген  ең 
маңызды  мәселелер  қалыс  қалып  қояды.  Мұндай  мотивтер  баланың 
психологиялық  тұрғыдан  дайындығы  болғанда  ғана  көрініс  береді.  Бұл 
мотивтер  бірден  пайда  болмайды,  біртіндеп  қалыптасады.  Олар  танымдық 
қызығушылығы  берік  бола  бастағанда,  жаңа  білім  негіздерін  қабылдағанда 
пайда болып, үлкендердің мадақтау, бағалауы нәтижесінде бекітіліп отырады. 
    Ғалымдар 
балалардың  ақыл-ой  қабілетін  дамытып,  оқу  қызметін 
қалыптастырып  қана  қоймай  олардың  өзін-өзі  ұстай  білудің  жалпыға  бірдей 
нормаларын, өзіндік қабылдауы мен мүмкіндіктерін ашуға ықпал ету қажет деп 
есептейді. Баланы мектепке дайындауда көңіл бөлетін мәселелер: 
-  балалардың  денсаудығын  сақтау  мен  нығайту,  олардың  дамуы  мен  ақыл-
ойын, қабілеттіліктерін жетілдіру;  
-  мектепке  қабылданатын  баланың  мектепке  оқуға  психологиялық  және 
арнайы дайындығын қамтамасыз ету; 

 
197 
-  әрбір баланың шығармашылық қабілетін жан-жақты дамыту; 
-   мектепке  дайындық  кезінде  (мектептегі  оқу  кезінде)  балалардың  қоршаған 
ортамен  дұрыс  қарым-қатынас  жасауына,  білімді  дұрыс  меңгеруін,  жағымды 
мінез-құлық дағдыларын қалыптастыруға ықпал ету; 
-  педагог  баланың  жеке  психикалық  дамуына  тигізетін  әсерлерін  ойын 
арқылы, даралық қасиеттері, жеке басының ерекшеліктері және баланың білімін 
бағалап, есепке алып отыру; 
-  балаға  берілетін  білім  көлемін  жас  ерекшелігіне  сәйкес  лайықтап,  жүйелі 
беру; 
-  сыныпты (топты) бағдарлама және оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз 
ету; 
-  балабақшаның,  мектептің  материалдық-техникалық  базасын  нығайту, 
(мектепке  дейінгі  жасқа  сәйкес  жиhаздардың,  жаңа  ойын  жабдықтарымен 
ойыншықтар т.б.) 
-  тәрбиелеу  мен  оқытуды  іске  асыруға  арналған  дидиактикалық  құралдармен 
қамтамасыз ету; 
-  топ (сынып) бөлмесінде психологиялық, эмоционалдық ахуал қалыптастыру; 
-  тәрбиелеу мен оқытудың тұлғалық бағдарлы үлгісін қамтамасыз ету (мұнда 
сыныптық  сабақтық  жүйе,  педагогтің  тікелей  балаға  әсер  етуі,  қатаң  бақылау 
жүргізуі сияқты әдістер қолданылмауы керек); 
-  мектепке  дейінгі  ұйымдардың  ақпараттық-құқықтық  және  әдістемелік 
мүмкіндіктеріне талдау жасау; 
  Мектепке дейінгі ұйымдарда мектепалды тобындағы тәрбиелеу мен білім беру 
мазмұнына талдау жасауда төмендегідей нәтижелерге қол жеткіздік. 
Мектепке  дейінгі  білім  беру  мазмұнын  жаңартуға  арналған  оқу-әдістемелік 
кешендерін  (қол  еңбегі  және  құрастыру)  тәжірибеде  тиімді  пайдаланудың 
технологиясын айқындап, бірқатар міндеттерді шешу көзделді. 
1.  Оқу-әдістемелік кешендерінің мазмұнының сапасы мен басшылық жасау    
                    жүйесіне диагностика жүргізу.  
2.  Мектепке дейінгі ұйымдарды басқару жүйесіне талдау жасау. 
3.  Мониторинг жүргізудің тиімділігін анықтау.  
ОӘК-ді тәжірибеде пайдаланудың тиімді әдістері мен формалары ұсынылды:   
-  бақылау жасау; 
- оқу-әдістемелік кешендеріне бірлесіп талдау жасау; 
-  тәжірибелік материалдарды өңдеу; 
-  мәліметтерді салыстыру; 
-  мектепке дейінгі ұйымдардың негізі құжаттарына талдау жасауға    
   дайындау; 
-  сауалнамалар мен тесттердің нәтижелеріне талдау жасау; 
-  эксперимент кезеңдерінің нәтижелеріне салыстырмалы талдау жүргізу; 
    Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі ұйымдарында ОӘК- рі жаппай 
тәжірибелік  байқаудан  өткізіліп  оқу-тәрбие  үдерісінің  сапасы  және  білім 
мазмұнын  жаңарту  бағытында  педагогикалық  мониторинг  жүргізілді.  Біз 
мектепке  дейінгі  ұйымдардағы  білім  мазмұнын  анықтаудың  педагогикалық 
мониторингін  жасадық.  Ол  үшін  материалдардың  қалай  жинақталғаны, 

 
198 
педагогикалық  ақпараттардың  балабақша  ішілік  бақылау  мен  басшылық 
жасауына, педагогикалық еңбектің нәтижелеріне талдау жасалды. 
 

жүктеу/скачать 2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: