256- сурақ. Глиялы торшалар дегеніміз не, олардың маңызы қандай?
Нейрондар ОЖ Ж - нің функционалдық негізі болғанымен, олар
жүйке жүйесіндегі торшалардың тек 10 пайызын ғана құрайды.
Ж үйке жүйесіндегі торшалардың басым көпшілігі нейрондар ара-
сындағы кендстіктерді толтырьш тұратын глиялық торшалардан тұрады.
Глиялық торшалар торт топқа бөлінеді: ми мен жүлында орналаса-
ты н астроцитгер, олигодендроциггер, микроглия жөне шеткі жүйке
тамырларда орналасатын жүйке қап (шванн торшалары). Олигодеңд-
роциттер мен жүйке қап торшалары аксонды бойлай орналасады.
Астроциттер - қан тамырлары мен нейрон денесінің арасында жата-
ды. Олардың кейбір өсінділері капиллярлар қабырғасымен жанаса-
ды. Осы тамыр маңындағы өсінділер гематоэнцефальдық тосқауыл
құрамына кіреді. Олар қан қүрамынан нейрондарға қоректік заттар-
дың тасымалдануын реттейді. Микроглия торшалары - ми фагоцитгері
болып табылады. Олар ретикулоэндотелийлік жүйенің қүрамына
кіреді. Бүл торшалар cay, зақымданбаған мида сирек ұшырасады, ал
ми үлпасы жарақаттанғанда олардың саны күрт өседі.
257-сурақ. Орт алық синапст ар дегенім із не, оларга қандай
ерекиіеліктер тән?
Орталық, немесе нейрон аралық, синапс деп аксон үшының басқа
жүйке торшасының денесімен не дендригімен жалғасқан жерін айта-
ды. Бір аралық не козғағыш нейрон беткейімен басқа жүздеген, тіпті
мындаган нейрондар аксоңдары жанасады. Орталық синапстар орын
тепкен жеріне қарай аксосомалық, аксодендритгік, аксоаксолық бо
лып бөлінеді. Аксон басқа жүйке торшасының денесімен жалғасса
оны аксосомалық, дендритімен жалғасса- аксодендриттік, ал аксоны-
мен жалғасса - аксоаксолық деп атайды.
Қызметіне қарай орталық синапстар қоздырғыш жөне тежеуші
болып бөлінеді. Қоздырғыш синапстар негізінен аксодендриттік бо
лып келеді. Олардьщ синапстық сандауы кеңірек (300 А шамасында),
артқы шептік мембранасы қалы ң жөне тығыз болады. Синапс
саңлауында табақшалар түрінде бос жатқан қосындылар кездеседі,
медиаторлы көпіршіктері ірі, дөңгелек пішінді келеді. Тежегіш синапс
тар саңлауы қоздырғыш синапстар сандауьшан 1,5- 2 есе кем, артқы
шептік мембранасы жүқа, медиаторлы көпіршіктері майда, сопақша
келеді де, саңлауда қосындылар болмайды.
Қоздырғыш синапстар қозу толқынын ацетилхолин медиаторын
бөлу арқылы таратады. Мұндай синапстар жұлында, торлы қүры-
лымда, мишықта, қыртыс асты түйіндерде, үлкен ми жарты шарла-
240
рында көп кездеседі. ОЖЖ-де қозу толқынын глутамин және аспа
рагин қьппқылдары тарататын қоздырғыш синапстар да болады.
Тежеуші синапстар өз қызметін гамма-аминді май қы ш қы лын
(ГАМҚ) жөне глицинді бөлу арқылы атқарады. ГАМҚ өрі пресинапс-
тык,, өрі постсинапстық тежеуді тудыратын медиатор. Ол жүлын ней-
рондарында да, ми нейрондарында да табылған. Оның тежеуші өсері
үлкен ми жарты шарларында, ми бағаны торшаларында, жұлынның
қозғағыш нейрондарында байқалған. Ал, глйцин тек жұлын торша-
ларының ғана медиаторы болып саналады. Ол Реншоудың тежеуші
нейрондары орналасқан аймақтарда көп кездеседі. Қоздырғыш меди-
аторлар постсинапстық мембрананы үйексіздендіріп, қоздырушы по-
стсинапстық потенциал (ҚПСП) тудырады,
ал тежеуші медиаторлар,
керісінше, оны күшті үйектендіріп, тежеуші постсинапстық потен
циал (ТПСП) тудырады. Синапстық сандаудан медиаторлардың ар-
ты қ мөлшерін нерв торшалары мен глиялық торшалар сіңіріп алады.
ОЖЖ-де катехоламиндер (дофамин,
адреналин, норадреналин) мен
серотонин қоздырушы да, тежеуші де өсер етеді. Сүт қоректілерде
серотонин бөлетін нейрондар негізінен ми баганында орналасады. Бұл
медиатор ОЖ Ж -нің жоғары бөлімдерінің жұлын қызметін, гипота-
ламустьщ - дене температурасын ретгеуінде маңызды рөл атқарады.
Достарыңызбен бөлісу: