Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет126/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

талыққа тепкіш жуйке тамыр, жуйке орталыгы, орталықтан тепкіш 
жуйке  тамыр жөне  атқарушы  қурьілым,  немесе  эффектор.  Демек, 
орталық жүйке жүйесінің негізгі қызметі - рецепторлар мен эффек- 
торлар арасын шапшаң өрі тиімді байланыстыру, сыртқы орта мен 
организмнің жауап реакциясының арасындағы үйлесімді қалыптас- 
тыру. Рефлекс атқарылу үшін рефлекс доғасының тұтастығы қажет. 
Рефлекс доғасының тұтастығы бұзылса, рефлекс туындамайды.
Кейінгі жылдары жеке функциялардың рефлекс түрінде  реттелуін 
қамтамасыз ететін  рефлекс доғасы жайлы түсінік айтарлықтай то- 
лықтырылды. Кез келген рефлекс атқарушы құрылымның -гітіркеніске 
қайырған жауабымен аяқталмайды.  Тітіркенуге жауап берілгеннен 
соң эффектордан (атқарушы мүшеден)  ОЖ Ж -не афференттік сиг- 
налдар-қайтарымды импульстер жіберіледі. Осы импульстер арқылы 
ОЖЖ-сі эффектор қызметінің тітіркеніс сипатына сөйкесгігін анықтап, 
оның әрекетін бақылап, қажет болса қосымша импульстер жіберіп, 
түзетулер енгізіп отырады. Осыдан рефлекске сақиналы қ сипат тән 
деген тұжырым пайда болып,  рефлекс доғасы деген  ұғым рефлекс 
сақинасы деген үғыммен алмастырылды.  Рефлекс сақинасы рефлекс 
доғасынан қосымша буындардың болуымен ерекшеленеді.  С ақина 
қосымша афференттік жолмен аралық нейрон арқылы тұйықталады. 
Бүл құрылымдар арқылы тітіркеніс мүш енің өзіндегі рецепторлар- 
дан қозғағыш нейрон орталығына қайта оралуын қамтамасыз етеді.
261-сурақ.  Пкелей (бастапқы) және кері афферентация деген не?
Кез  келген  рефлекстің  туындауына  түрткі  болатын  бастапқы 
тітіркендіргіш өсерін рецепторлар арқылы қабылдап, тітіркеністі ор- 
талыққа тепкіш жолмен ОЖЖ-не жеткізу процесін тікелей, немесе 
бастапқы, афферентация дейді. Бастапқы афферентация салдарынан 
туындаған рефлекс нөтижесін ОЖЖ-не кері хабарлауды қамтамасыз 
ететін процесті кері афферентация деп атайды.  Қазіргі физиология-
243


л ы қ  дерекгерге сөйкес ОЖ Ж-нен келген импульстер әсерінен туын- 
даған өрекетгің салдарынан сол эффекгордың өзіңце орналасқан ре- 
цепторлар тіііркенеді. Одан әрі атқарушы мүшеден кері бағытгалған 
афферентгік импульс өсерінен осы эффектор әрекетін реттейтін қоз- 
ғағыш орталық қайта қозады да, атқарылған әрекет сарапталады, қажет 
болса түзетулер енгізіледі.
262-сурақ.  Н ерв  орталыгы  деген  не,  оган  қандай  қасиеттер 
т ән?
Нерв  орталыгы деп  организмнің  белгілі  бір  қызметін  ретгейтін 
ОЖЖ-дегі нейрондар жиынтығын айтады.  Организмде қанш а реф­
лекс түрінде атқарылатын қызмет болса, сонша нерв орталығы бола- 
ды.  Мысалы,  тыныс  алу,  қан   айналым,  ас  қорыту,  сілекей  бөлу, 
жылу реттеу т.с.с.
Нерв орталықтарына бірнеше физиологиялық қаситеттер төн.
Қозуды  бір  багытта  өткізу.  ОЖЖ-де  қозу  тек  бір  бағытта  - 
афференттік нейронан аралық нейрондар арқылы эф ф еренпік ней- 
рондарға өткізіледі. Бұл қасиеггі Белл-Мажанди заңы деп атайды, ол 
орталық синапстың болуымен байланысты.
Қозудың өтуін бөгеу. Орталық синапстардың болуымен байланыс­
ты нерв орталықтарында қозудың өтуі бөгеледі.  Оның себебі - қозу 
толқы ны н  өткізуді  қамтамасыз  ететін  процестерді  (медиатордың 
бөлініп, синапстық сандаудан өтуін, Қ П С П  туындауын) атқару үшін 
белгілі уақыт қажет. Сүт қоректілер жүлынының қозғағыш нейрон- 
дарында тітіркеніс келіп жеткеннен соң қоздырушы постеинапстық 
потенциалдың пайда болуьша дейін 0,3-0,5 мс уақыт қажет. Ал, ҚПСП 
пайда болып, таралатын өрекет потенциалы туындағанға дейін тағы 
да  1,2 мс уақыт өтеді.  Осыдан қозу толқынын бір синапстан өткізу 
үш ін  1,5-2,0 мс уақыт қажет, демек, осынша уақытқа қозудың өтуі 
бөгеледі.  Синапстық бөгелу мөлшері тітіркендіргіш күшіне, рефлекс 
доғасының күрделілігіне, организмнің физиологиялық күйіне бай­
ланысты.  Тітіркендіргіш  күші  артса,  рефлекс  уақыты  қысқарады, 
ОЖ Ж -сі қажыса, ол үзарады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет