Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 22-сурет.
Күйіс малының қарыны: 1. өңеш; 2- мес қарын; 3- өңеш науасы; 4- жүмыршақ; 5- қатпаршақ; 6- ұлтабар; а — дорсальдық қапиіық, б — вентральдық қапшық, в — кіреберіс, г - дорсалдық жөне д — вентральдық құрыштар 104 суында маңызды рөл атқаратынына күмөн келтіреді (Э.Хоум). Кейбір ғылыми мағ- лұматтарға сөйкес қарын қалтарысының кілегейлі қабыгында жалпы саны 100 млн- ға жететін без торшалары табылған. Олар- ды ң қарын қуысына құрамы сілекейге үқсас сұйы қ бөлетіні анықталған (Пил- лье). Осымен байланысты бұл құрылым- ды қосалқы (акцессорлық) сілекей бездері деп атаган. Мес қарынның кілегейлі қабы- ғында басқа малдағы сияқты бүртіктер болмайды. Қарынньщ екінші бөлімі - жүмыршақ, кішкентай домалақ ағза. Оның сыйым- дылығы ірі қарада - 5-10 л , түйеде - 1- 23- сурет. Түйе қарны 2 л, қой мен ешкіде - 1,5-2 л, мес қарын сағасынан оны орақ төрізді қатпар бөледі. Ж үмырш ақтың кілегей қабығы бал арасының үясына үқсас торлама қүрайды. Түйе жұмыр- шағының құрылысы мес қарынның безді қапшықтарына ұқсас, оның қабырғасында да бездер болады. Ж үмырш ақ мес қарыннан өткен жыңды екшеп, сүрыптап, оның сұйық бөлігін қатпарш аққа өткізеді де, ірі бөлшектерін мес қарынға кері қайтарады. Мес қарын мен жұмыршақта жын физикалық жөне микробиоло- гиялық өңцеуден өтеді, шайқалып араласады, бөрітіп, майдаланады. Мес қарын жиырылған кезде жынның бір бөлігі жүмырш аққа өтеді де, жұмыршақ жиырылғаңда ол жын мес қарынға кері оралады. Осын- дай өрлі-берлі қуаланған жын жұмсарып, майдаланыл, оның уақтал- ған бөлігі екшеледі де, қатпарш аққа өтеді. Қалыпты жағдайда мес қарын еш уақытга бос болмайды. Онда жын 70-90 сағатқа дейін аялдайды. Жалпы алғанда дене массасының түйеде 11-15%-ын, сиыр- да - 10-15%-ын мес қарын жыны құрайды. Өңеш мес қарын сағасы мен жұмыршақтың шекарасына жалғаса- ды, сондықтан мал жұтқан азық жентегі жұмыршаққа да, мес қарын сағасына да түседі. Ж ұмырш ақтың түбінде өңеш қатпарш ақа дейін созыла орналасатын ернеулері шала түйіскен түтікшеге айналады. Оны өңеш науасы деп атайды. Ж ас төл енесін емген кезде өңеш науасының ернеулері рефлекстік жолмен қабысып, түтікше пайда бо- лады да, сүт қаш арш ақ арнасымен (каналымен) бірден ұлтабарға өтеді. Сақа малдарда өңеш науасыньщ ернеулері қатайьш, толық түйіспейді де, жұтылған сұйық мес қарын мен жұмыршаққа қүйылады. Қатпаршақ қой мен ешкіде нашар, ал ірі қарада жақсы дамыған. Оның сыйымдылығы сиырда 7-18 л, қой-ешкіде 0,3 - 0,9 л. Қатпар- 105 ш ақты ң іш жағында оны ң ұзына бойына созыла орналасқан ірілі- кішілі жапырақшалар болады. Жапырақшалар жиынтығы қуыс сай- лар құрайды. Қатпарш ақ қосымша екшеуіш сүзгі қызметін атқара- ды. Мес қары нмен ж ұмырш ақтан өткен жынның ірі бөлшектері осы жапырақшалар арасында қалады да, олар одан өрі үнтақталады, ал үлтабарға ж ы нны ң біртекті сүйы қ бөлігі өтеді. Қатпарш ақта су мен үшпалы май қыш қылдары (көмірсулардың ыдырау өнімдері) қарқынды сорылады. Үлтабар - қарынның безді бөлігі, нағыз қарын. Ол кеңейген дене тұлғадан жөне сопақш а созылыңқы жіңішкерген бөлікген тұрады. Үлтабардың кшегейлі қабығы цилиндрлі эпителиймен қаптальш, ағза- ның ұзына бойына созылып жататын 11-16 қыртыстар түзеді. Үлта- бардың пилорус бөлігінде бұл қыртыстар кішірейіп, жазылады да, бұл аймақ тегіс кілегей қабықпен қапталады. Түйе ұлтабарында бас к а малмен салыстырғанда кариалық бездер аймағы жақсы дамыған. Үлтабар бездері бір бөлімді қарын бездеріне ұқсас. Үлтабар сөлі толассыз бөлінеді. Үлтабардьщ сыйымдылығы сиырда - 8-10 л, қойда — 1,7-3,3 л. Қарынның бұл бөлімінде жын химиялық өндеуден өтеді. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|