Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 120-сурақ. Қарын қимылы деген не, оның қандай түрлері болады?
Қарын қабырғасының жынды араластыруға, ішекке қарай жыл- жытып, қары н н ан іш екке өтуіне (эвакуация) мүмкіндік беретін жиырулары ның ж иы нты ғы н қарын қимылы (моторика) деп атай ды . Ол қ ар ы н қ абы р ғасы н ы ң етті қабы ғы н ы ң өрекеттерінің нөтижесінде атқарылады. Ашқарын жағдайында қарын қабырғасының етті қабаты ширығу (тонус) жағдайында болады. Апггық ұзаққа созылған жағдайда әрбір 60-90 минут сайын 20-40 минут бойына қарын оқты н-оқты н жиы- рылып отырады. (“Аштық мезгіл”). Осы жиырылулар гуморальдық факгорлармен қабатгасып аштық түйсігін күшейтеді, қорек қабылдан- ғанға дейін мезгіл-мезгіл қайталанып отырады. Тамақ қабылдау бас- талысымен қарын босаңсиды, 20-40 минуттан кейін оның жиыры- луы қарын кіреберісінде (антральдық бөлікте) күшейеді. Қарын қабырғасында өр түрлі ет қабатгарының әрекетгерімен бай- ланысты бірнеше қимыл түрлері байқалады. Олар - ширықпа (тонус- тық), толқынды (перисталтикалық) жөне систолалық жиырылулар. Толқынды қимыл дара (бір фазалы) майда амплитудалы, минуты- на 3-4 рет қайталанатын жиырылу. Ол етті қабы қты ң сақинаш а қ абаты н ы ң өрекетінен туындайды. Әрбір жиырылу толқы ны 5- 20 секундқа созылады. Ширықпа қи м ш етгі қабықтың бойлама жөне қиғаш ет қабатга- ры ның толқын тбрізді жиырылуынан туындайды. Ш ирықпа жиы рылу толқындары күштірек, ұзағырақ, минутына 2-4 рет қайталана- ды. Әрбір толқы н 15-30 секундқа созылады. Бұл қимыл қарын қуысындағы қысымды жоғарылатып, жынның қарын сөлімен арала- суын қамтамасыз етеді. Систолалық жиырылу қарын кіреберісінен басталып 60 секунд бой ына созылады. Ол қарын қуысындағы қысым жоғарылаған кезде басталып, жынның белгілі бір бөлігін ішекке өткізеді. 100 Қарынның бірыңғай салалы еттерінің қызметі қабырғалық (инт- рамуральдық) жөне сыртқы (эксграмуральдық) тетіктермен ретгелінеді. Қабырғалық реттеу тетігі Ауэрбах (етті қабатта орналасқан) жөне Мейснер (кілегей асты қабатта орналасқан) нерв өрімдерінен қүрала- ды. Осы өрімдер қарын қабыргасының өздігінен (автоматты түрде) жиырылуын қамтамасыз етеді. Экстрамуральдық реттеу тетігін парасимпатикалық жөне симпа- тикалық нервтер қалыптастырады. Қарын мен ұлтабар ұш ынан ор- талы ққа (сопақш а жөне ортаңғы миға) тітіркеніс кезеген нерв пен қүрсақтың симпатикалық нерві арқылы беріледі. Кезеген нерв қарьш қимылын күшейтеді, симпатикалық нерв — бөсендетеді. Қ ары н қимылын гастрин, гистамин, холин, ацетилхолин, калий иондары жандандырады, ал адреналин, норадреналин, энтерогастрон, каль ций иондары - өлсіретеді. 121- сүрақ. Қарын жыны ішекке қалай отеді? Құрамы мен сүйылу деңгейіне (консистенциясына) байланысты қабылданған қорек қарында 4-10 сағатқа бөгеледі. Көмірсуларға бай тамақ (азық) ішекке жылдамырақ өтсе, белоктар одан баяуырақ, ал майлар өте баяу өтеді. Ж ақсы ұнтақталған, сүйы лған жын ірі түйіртпектермен салыстырғанда қарында азырақ бөгеледі. Қарыннан ішекке жьш бөлек-бөлек үлеспен (порциямен) өтеді. Бұл пилорус қ ы сқы ш ы н ы ң аш ы лы п-ж абы луы ны ң (пилорус рефлексінің) мезгіл-мезгіл туындауымен байланысты. Қьппқьш қарын сөлін сіңірген жын пилорус аймагьша өткенде сезімтал нерв ұпггары тітіркеніп, рефлекс түрінде қы сқы ш ашылады да, жынның белгілі үлесі ішекке өтеді. Енді осы қы ш қы л жын ұлтабар ұш ының рецеп- торларын тітіркендіріп, пилорус қы сқы ш ы н жабады. Іш екке өткен қьппқыл жын бейтараптанып болғанға дейін, қысқыш жабық күйінде қалады. Осыдан кейін бұл процесс аталған ретпен қайта қайталана- ды. Пилорус қыш қыш ы майдың өсерінен де жабылады, сондықтан майлы тамақ қарында ұзақ бөгеледі. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|