Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет77/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

159-сурақ.  Торша  м ен  организм  қурамындагы  хим иялы қ 
элементтердің маңызы қандай?
Әр түрлі организмдер торшасының өзіне төн өзгешеліктері болға- 
нымен, олар құрамындағы химиялық элементтер сипаты жағынан 
ұқсас келеді. Жалпы торша құрамында Д.И.Менделеев таблицасы- 
ның 70 элемегаі кездескенімен, тірі организмдерде олардьщ 24 тұрақты 
түрде ұшырасады. Торша құрамында 62%  шамасында оттегі,  20% 
шамасында көміртегі,  10% шамасында сутегі жөне 3% шамасында 
азот болады. Отгегі мен сутеіі су мен органикалық затгар құрамына 
енсе,  көміртегі  -  органикалық затгар  негізін құрайды.  Азот амин 
қышқылдарының, белокгардың, нуклеин қышқылдарының, АТФ- 
ның,  гемоглобиннің,  көптеген ферменттер мен дөрмендәрілердің 
құрамына енеді.
Торша  қүрамында  2,5%  шамасында  кальций,  1%  шамасында 
фосфор кездеседі. Кальций сүйек ұлпасы мен тіс кіреукесінің құра- 
мына енеді, қанның үю процесін, ет талшықтарының жиырылуын 
жандандырады, торша мембранасының өтімділігін реттейді. Фосфор 
да  сүйек  ұлпасы  мен тіс  кіреукесінің,  нуклеин  қышқылдарының 
АТФ-тың, кейбір ферментгердің құрамына енеді.
Кальций - ұлпалық сұйық, қан қүрамында болады, оның ионда- 
ры  көптеген  ферменттік  процестердің  жүруін  қамтамасыз  етеді, 
бұлшық  ет пен  нерв  жүйесінің  қозғыштығын төмендетіп,  торша 
мембранасының өтімділігін азайтады, жүрек қызметін реттеуде ма- 
ңызды қызмет атқарады.
Фосфор - аралық зат алмасу процесінде маңызды рөл атқарады. 
Оның қатысуымен көмірсулардың фосфорлану процесі жүреді, қан- 
ның қьппқыл-сілтілік тепе-тендігі қамтамасыз етіледі, бұлшық етгің 
жиырылуын қуатгандыратын биохимиялық процестер атқарылады.
Кукірт (мөлшері 0,25% шамасында) - цистеин, цистин, метионин 
амин қышқылдарының, В, дәрмендөрісі мен кейбір ферментгердің 
қүрамына енеді.  Организмде ол креатин, муцин, глютатион, инсу­
лин, питуитрин, кофермент А, таурин мен оның туындылары қүра- 
мыңда кездеседі. Бүл элемент жүннің, мүйіздің, құс қауырсыны мен 
мамығының қүрамында көп мөлшерде кездеседі. Ол организмде күкірт 
қьппқылын түзіп, тоқ ішекте түзілетін уытты затгарды залалсыздан- 
дыруда маңызды қызмет атқарады.
150
Торша қүрамында калий да ион түрінде едөуір мөлшерде кездеседі 
(0,25%). Ол белок синтезін қамтамасыз ететін ферментгердің өрекетін 
жандандырады, жүрек жұмысын реттеуге қатысады, нерв жүйесі мен 
бұлшық еттің қозғыштыгын төмендетеді, қозу толқынын таратуда, 
ацетилхолин медиаторын түзуде маңызды рөл атқарады.
Натрий  -  торшада тек ион түрінде  кездеседі.  Ол  негізінен дене 
сұйықтықтарының құрамында болады да, қан мен лимфаның осмос­
тык, қысымын ретгеуде маңызды рөл атқарады. Натрий буферлік жүйе 
құрамына еніп, қанның өрекетшіл ортасын реттеуге, қозу процесінің 
туындап, таралу процесіне қатысады, гормондар синтезіне эсер етеді.
Хлор - организмде теріс зарядты иондар түрінде кездеседі, натрий 
жөне калий иондарымен байланыста болады, торшада қозу процесінің 
туындауында маңызды рөл атқарады, қарын сөлі қүрамындағы тұз 
қышқьілының қүрамына енеді.
Магний - торша ішінде жинақталатын катион. Ол митохондрия- 
ларда  шоғырланады,  тотықтыргыш  фосфорлану  процесінің 
белсендірушісі болып табылады да,  қуат алмасуын, Д Н К  синтезін 
жандандырады, актин мен миозинді жалғастыратын магнийлі белок 
комплексінің қүрамьша еніп, бүлшық еттің жиырылуын қамтамасыз 
етуде маңызды рөл атқарады.  Магний гликолиз процесін реттейтін 
көптеген ферменттік жүйелердің қүрамына енеді, кальцийдің кере- 
ғары болып табылады.  Қан құрамында магний мөлшері өссе, нерв 
жүйесінің  қозғыштығы  төмендеп,  нерв  орталықтарының  қызметі 
тежеледі, организмді үйқы басып, селқостық (апатия) байқалады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет