"Көктемді қондырып  қанатына!"

Көктем келіп жылғалардан су аңты,
Өзен тасып, күн нүр төкті шуаңты.
Ңүстар қайтты туған ел ге ағыл ып,
Балалар жүр қүстар әнін сағынып.
Балалар,  бүл  өлеңде  не  туралы  айтылған?  Ендеше 
балалар,  бүгін  қүстар қонаңқа  келіпті.  Біз  ж ы л сайын 
көктемде  қүрм етті  достары мы зды   бағалап  күтем із. 
Адамдардың  қүстармен  достығы  өте  ерте  заманнан-ақ 
басталған. Оған дәлел халықтың аңыз әңгімелерімен ер-
тегілері қүстар туралы ән-жырлары.
"Баңыт  ңүсы"  кездеседі.Сонымен  қатар  халқымыз- 
дың  қаһармандық  пен  ерлік  көрсеткен,  үл-қыздарын 
қыран қүсқа,  бүркітке жөне жезтаңдай өншілерін бүл- 
бүл ңүсқа теңеп қүрметтеу, яғни бүдан адамдардың қүс- 
тарға деген көзқарасын анық та айқын көруге болады. 
Ендеше,  қүстар  туралы  өлеңге  жол  берсек  қайтеді?
Қане, кім жақсы өлең оңыр екен.
1-оқушы:  Көкек келді,
Тірш ілікке жан кірді.
Кең дала жасарып, жаңғырды,
Бар өңір қүлпыра бастады.
2-оқушы: Тірш ілікке жан кірді көктем кеп,
Айнала, сай-сала көкпеңбек.
Диқанның арқасы босады,
Қытымыр ңысымыз кетті деп.
3-оқушы:  Ж ыл қүстары келді деп,
Балдырғандар мөз болды.
Қос қанаты желпілдеп,
Көлге келіп қаз қон ды.
4-оқушы: Қызыл тал, қызыл тал,
Қызыл талда бүршік бар.
Бүршігін ол жарғаны,
Көктем келіп қалғаны.
5-оқушы: Қүстар келіп қүттықтап.
Қуанамыз қолдаймыз.
Үя жасап үңыптап,
Біз оларды қорғаймыз.
6-оқушы: Сөлем, елдің көктемі.
Әлем енді көктеді.
140

Ч 
Қүрметпен бас иді,
\  
Қүстарыңа көктегі.
7-оқушы: Қүс сүлуы -  аққуым,
Табиғат көркін сыйлаған.
Мылтығын кезеп кей аңшы.
Атуға көзі қимаған.
Балалар аққу туралы жақсы тақпақ оқып берді. Енді 
мен сол аққу туралы кішкене мағлүмат бере кетейін.
Аққу  -   қаз  төрізділер  отрядының  үйрек  түқымдас- 
тарына жатады. Дүние жүзінде аққудың 28 түрі бар. Ал 
Қ азақстанда  олардың  тек  2  түрі  кездеседі.  Олардың 
салмағы 12-13 кг. Негізгі қорегі су өсімдігі. Сүңқылдақ 
аққуды ң мойны түзу,  ал,  сыбырлақ  аққуды ң мойны 
"Г" әрпімен үқсас болып келеді. Қазір сүңқылдақ аққу- 
дың  түрі  сирегендіктен,  олар  Қазақстанның  "Қызыл 
кітабына"  тіркелген.
8-оқушы:
Сүлулықты паш етіп,
Жырлаған талай ақындар.
Нөзік үнді көл көркі.
Қүс патшасы аққу б а р .
-  Балалар бізге ең жақын қүс қандай қүс ?
Қане кім айтады?
— Қарлығаш .
-Д үры с,балалар,  білесіндер олар өздерінің үяларын 
адамның  түрақ  етіп  жүрген  жерлеріне  салады.  Олар 
адамның нағыз қамқоршысы. Қарлығаш туралы көпте- 
ген ертегі,  аңыз өңгімелер өте көп.  Сондықтан балалар 
мен  сендерге  қарлығаш  туралы  бір  аңыз-әңгіме  айтып 
берейін.
"Төле бидің қамқоршысы".
9-оқушы:
Қарлығашпын.
Мен адамның түрағын,
Мекен етіп түрамын.
Тазалаймын үй ішін.
Шыбын  деген  кеселден 
Ел аузында мақтаулы 
Санитармын төселген.
141

-   Б алалар,  мына  қүсты  сіздер  білесіздер  (суреті). 
Яғни, мүның аты тоқылдақ. Оны бөрің де орман емшісі 
деп атайсыздар. Өйткені, ол өзінің түмсығымен ағаш қа- 
бығының  астындағы  зиянкестерді  оңай  табады  (1  тву- 
лікте ол  100-ден астам зиянкестің көзін қүртады).
10-оқушы: бір қонып, бір секектеп,
Менің атым көкек деп.
Қорықпаңдар ж аз өтеді деп,
Мен ғой келген жетектеп.
Түрады ж аз тамылжып,
Қойсам болды көкек деп.
-  Міне, балалар бізге көкек туралы таңпақ оқып берді. 
Ж ы л  сайын  қүстардан  бүрын  келетін  көкек  қой.  Оны 
бөріңіз  де  білесіздер.  Көкек  жүмыртқасын  өзі  баспай 
басқа қүстардың үясына салатын қүстардың бірі. Көкек -  
жыл қүсы . Оның дене түрқы — 40 см. Шыбын-шіркеймен 
қоректенетін  пайдалы қүс.
-  Балалар, айтыңдаршы, әсем әнімен өлемді таңқал- 
дыратын қандай қүсты білесіңдер?
-  Бүлбүл!
-  Өте дүрыс.
11-оқушы:
Мен еркін баңыттымын, бүлбүлмын,
Бүлағын тасытқан өн-жырдың.
Тамаша тамылжытып шырқаған.
Шаттығын тауыса алмай өр күннің.
-  Дүрыс, енді маған айта қойыңызшы, қыста түрған 
жерінде қыстап қалатын қандай ңүстар?
-  Торғай, ңарға, т.б.
-  Дүрыс-ақ.  Балалар,  соның  ішінде торғай адам  ме- 
кеніне ж ақы н  жүретін  қүстардың  бірі.  Олар  шөлді ай- 
мақтардан басқа жерлердің бәрінде кездеседі. Олардың 
денесі шағын. Қорегі -  өсімдік текті азықтар. Оның жү- 
регі  минутына  260  рет  соғады.  Сонымен,  балалар,  біз 
шаршаған шығармыз, кішкене дем алып, саяхатқа шы- 
ғалы қ.
-  Ал,  көне,  автобусқа отырыңдар.  Автобусқа  қалай 
отырушы едік. Ал енді көңілді көтерейік.  Қандай өлең
білесіңдер?
142

Лң көгершін" өні.
-  Балалар, біз жұмбақтар аялдамасына келіп қалып- 
пыз. Ендеше жүмбақ шешіп көрейік. Кім тапқыр екен?

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: