1989 жылдың 22 қыр күйе- гінде елімізде тұңғыш Тіл туралы Заң қабылданды. Бұл ел өміріндегі айтулы оқиға болатын. Аталған заңда еліміздегі мемлекеттік тіл
жүктеу/скачать 18,05 Mb. Pdf көрінісі
|
Ш Қ а
со «т т ж а б ме обл
ауда ыз сул
лайтын ағ не т рт тармақт еді деп ұстамаған. н деп ырымдап, ан; бетін ік, – «теріден істелген бие сауатын ыдыс. С здің түбірі к н – ірі қараның терісінен иленген қатты былғары және ңделмеген, терінің қарапайым түрі мағынасында түркі тілдеріне ежелден белгілі, сондықтан қазақ тілінде ауыспалы, туынды мағыналарға ие болған, ал к нек – ірі қара малдың бас не мойын терісінен жасалған, бие саууға, құдықтан су тартуға арналған шүмегі бар ыдыс. Л.Будагов к нек с зінің бие сауатын тері ыдыс шелек мағынасын к рсеткен (4, 38 б.).
бақтың қабығынан істелген ыдыс»: Қабақтағы сумен қол жууға болады (5, 288 б.); Алматының Шелек ауданында – «асқабақ»; Жамбыл, Шымкент облыста- рында – «жеуге жарамайтын, ішін ыдыс ретінде пайдаланатын асқабақ тәрізді сімдік» (1, 364 б.). Қалақ – Қазақстанның Шығыс с й- ленісінде және Моңғолия қазақ тары- ның тілінде «ағаш қасық»: Дүкенде темір
275 б.); Ұлытау с йленісінде – «кәкпір, кепсер»: Үйден қалақ әкел, етті түсірейік; К кшетау облысында – «қайықтың ескегі»: Қайықтың қалағы сынып қалып,
Алматы облысында – «апиын жинайтын құрал»; збекстан қазақтарының тілінде – кішкене күрекше»: шім қақпаның орнын қалақпен әдемілеп ойыпты (1, 375 б.). Қалбыр – Алматы, Жамбыл облыста- рында «шылапшын, кір жуатын ыдыс»: талысқа 3-4 шелек қымыз сы- яды. К не жырларда талыс жылқының, сиырдың бас терісінен істелген к н дор- ба. Мен арғын деген арыспын, Аузы кере
б.).
Т а с – Қ а з а қ с т а н н ы ң б а т ы с с йленісінде – «рюмка» (9, 351 б.); Сара- тов қазақтарының тілінде «кесе»: келіңіз тағы бір тас құяйын; Орал облысында – «күйдірілмеген кірпіш»; қазіргі Атырау облысында «бекіренің қатты шеміршегі»; Қарақалпақ қазақтарының тілінде – «байлық» (1, 651 б.). Тасаяқ – Орал облысының Орда ау- д а н ы н д а « к і ш к е н т а й т ә р е л к е с і б а р 6 №38 (1348) 22 – 28 қыркүйек 2016 жыл
АНА ТІЛІ Алматы – Алатаудың Алматы – Алатаудың алтын алқасы алтын алқасы Мыңжылдықты айшықтайтын теңге Мыңжылдықты айшықтайтын теңге Қаланың Қаланың Құрметті азаматы Құрметті азаматы атанды атанды ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫНДАҒЫ ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫНДАҒЫ АЛМАТЫ – ТАРИХ АЛМАТЫ – ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА ТОЛҚЫНЫНДА тауларының шекарасы. Солтүстігінде Тараз- кент кітабындағы атауларда жазылғаны бой- ынша Алмалық, Алмату және Янги сияқты қалалары болса да, оларды моңғолдар түк қалдырмай қиратып, бұл жерде елді мекендер қалмаған.
– Екі теңге жазудың жұрнағын оқу қиын болды. Дегенмен, бұған дейін еш жерде кездеспеген тамғаның бейнесі назар аударт- ты. Осы табылған құнды заттың негізінде шығыстанушы және нумизмат В.Настич бұл монеталардың жергілікті жерде, яғни Жетісу жерінде пайда болғанын және ХІІІ ғасырда Алматының қазіргі заманауи аума ғында теңге сарайының болғаны туралы болжамдарын айтты. 1990 жылы дәл солардай айнымайтын тамға сы мен, бірақ пішінделуі (нақтырақ айтқанда, мұндағы тамғалар жанында емес, тиындардың екі түрлі жағында орналасқан) бойынша жоғарыдағы сипаттамалардан ерекшеленетін екі тиын В.Н.Настичтің анықтауына берілді. Бір тиынның айналмалы аңызында теңге сарайының атауы мен күнді білдіретін с з бірлігі айқын анықталады: «Бұл дирхем Ал- маты қаласында 1271/72 жылы соғылған...». – Сонда ол теңгелерде Алматы деген жазу айқын к ріне ме? – Алматы с зі нүктесіз және дыбысталу белгіле рінсіз қашалған, бірақ жалпы гра- фикасын, «Алматы» деген жазу дәлелдейді. Алматының 1000 жылдық ме- рейтойына арналған салтанатты шараға Елбасы Нұрсұлтан бішұлы Назарбаев арнайы келіп, зінің жүрекжарды лебізін білдірді. – Б ұ л д а т а Ю Н Е С К О - н ы ң адамзаттың атаулы және мерекелік күндері күнтізбесіне енген. Аталған шешім Алматының ңірлік және жаһандық дамудағы бірегей р лінің айрықша екенін к рсетеді. Алатау б ктеріндегі қастерлі лке з тари- хында к п нәрсені басынан ткерді. Б ұ л ж е р д е н а л ы п Е у р а з и я н ы ң Шығысы мен Батысын, Солтүстігі мен Оңтүстігін жалғаған алғашқы сауда жолы және жалпы адамзаттық магистраль – Ұлы Жібек жолы ткен. Бес жүз елу жыл бұрын Жетісу Қазақ хандығының бесігі болды. Бұл жер- де бүкіл Орталық Азия аймағының у р б а н и с т і к м ә д е н и е т і н і ң б а с т ы ошағының бірі пайда болды, – деген Елбасы Алматының ХХ ғасырдағы оқиғалар тізбегінде айрықша орын алғанына тоқталды. Сонымен қатар Елбасы ХХ ға- сырдың оқиғаларындағы Алматының айрықша р ліне назар аударды. – Қала 1929 жылы Қазақстанның Демек, бұл ХІІІ ғасырда Қазақстанның оңтүстік астанасының орнында Алматы деп аталатын қаланың орналасқанын дәлелдейді. Алматы қаласының жас шамасын анықтап әрі нақтылап берген археологтар К.М.Байпақов, Т.В.Савельева дер едім. – К н е қ а л а н ы ң қ а л д ы қ т а р ы т у р а - лы археоло гиялық қазба жұмыстарынан анықталған қандай мәліметтерді ерекше атап тер едіңіз? – Алматы аумағында орта ғасырлар дәуіріне жататын қала мен елді мекендер болған. Оның к птеген б ліктері кезінде заманауи құрылыстардың ықпал-әсерімен қиратылды, ал сақталып қалғандарына ар- хеологтар зерттеу жүргізуде. Кейбір к не құрылыс орны мен к мбелер тосыннан та- былып, қала тарихына қатысты деректерді толықтыра түсті. А р х е о л о г Ф . П . Г р и г о р ь е в ж ү р г і з г е н ткен ғасырдың 80-90 жылдардағы зер- рттеулер қаланың оңтүстігінде Есентай зенінің оң жағалауында ескі қаланың орнын анықтады. 1969 жылы Ботаникалық бақтан Х-ХІІ ғғ. тиесілі керамика мен ескі қаланың қалдықтары табылды. Қазіргі скери инсти- тут орналасқан жердегі қалашықтан табылған заттар ерекше назар аудартты. Мұнда құрылыс жұмыстарының барысында қыштан ыдыс, қола мен темірден жасалған бұйымдар, ал 1980 жылы ортағасырлық ұсталық шеберхананың қалдықтары, оның ішінде темір сынықтары, балталар, ұста к рігі табылған. – Қала Х-ХІІІ ғасырлардың зінде дәл осы күнгідей Алматы деп аталған ба? кезекті астанасына айналып, кейіннен миллиондаған тұрғыны бар мегапо- лиске дейін сті. Алматыға егемен Қазақстанның алғашқы астанасы болу мәртебесі бұйырды. Сондықтан бүкіл халық болып қаланың мың жылдығын Отанымыздың Тәуелсіздігінің 25 жылдығы белесінде мерекелеудеміз. 1995 жылы жалпы халықтық рефе- рендумда республика Конституциясы қабылданды. Осы қалада «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігі ту- ралы» Заң қабылданды. Алматыда Қазақстан халқы Ассамблеясы құрыл- ды. Нақ осы жерде жаңа елорда – Аста- на туралы тарихи қаулы қабылданды, – деп атап тті. П р е з и д е н т з с з і н д е б ы л т ы р қаланың 2020 жылға дейінгі даму б а ғ д а р л а м а с ы қ а б ы л д а н ғ а н ы н а айрықша мән берді. Ол тұрғындардың м і р і н , қ а л а н ы ң э к о л о г и я л ы қ жағдайын жақсарту, бизнес үшін қолайлы жағдайлар туғызу ж ніндегі н а қ т ы ш а р а л а р д ы қ а м т и т ы н ы н тілге тиек етіп, қазіргі Алматы – Қазақстанның батыл әрі қарқынды да-муының к рінісі. Соңғы 5 жылдың зінде қала аумағы 2 есе скенін айтты. Мәселен, Алматы метрополитенінде қазірдің зінде күнiне мыңдаған жо- Алматы қаласының 1000 жылдық ме- рейтойы мен қала күні аясында Алматы- да тұратын, еліміздің дамуына зор үлес қосқан бірқатар азаматтар марапатталды. Қала әкімі Бауыржан Байбек пен Алматы қаласы мәслихатының хатшысы Қалдыбай Қазанбаев ұзақ жыл халыққа қызмет еткен тұлғаларды «Алматы қаласының Құрметті азаматы» атағымен марапаттады. Олардың арасында «Мәдениеттерді жақындастыру орталығы» мұражайының директоры, еліміздің қоғамдық саяси дамуына айрықша үлес қосып жүрген Карл Байпақов, Алматы жолаушылар ндірістік автобасқармасының бұрынғы басшысы, еңбек ардагері Самат Жиенбаев, Қорқыт мұрасын зерделеу бойын ша ғылыми-зерттеу орталығының ди- ректоры Мырзатай Жолдасбеков, медицина ғылымының докторы Камал Сәруарұлы, Социалистік Еңбек Ері, екі мәрте Ленин ордені мен Еңбек Қызыл Ту ордендерінің иегері Вера Сидорова бар. Барша қала тұрғындарын М.Жолдас- беков пен В.Сидорова құттықтап, зор сенімге деген ризашылықтарын білдірді. Осынау салтанатты сәттен кейін «Алма Fest – 2016» мерекесі тіп, барлық тұрғындар 120 түрлі ағаш түрі сетін, ауасы саф саябақ т ріндегі мерекені тамашалады. Шаһар басшысы Алма Art галереясынан бас- тап, әсіресе, «Алма Master» деп аталатын аймақта қала әкімі қол нер шеберлерінің туындыларымен танысты. – Иә, сол кездің зінде ол Алматы деп аталды. Алматы Қарахан, содан кейін Шағатай мемлекетінің саяси, экономикалық және мәдени мірінің орталығы болды, Ұлы Жібек жолындағы халықаралық сауда-саттықта үлкен р л атқарған ірі орталық саналды. Олай бол- са, жазба деректеріне, табылған теңгелер мен археологиялық материалдарға сүйене отырып, Алматы қаласы Х-ХІ ғасырларда пайда болған деп тұжырымдауға болады. Яғни оның тарихы кемінде 1000-1100 жыл бұрын басталған. – Бұл аймақтарды мыңжылдықтан бұрынғы кезеңдерде кімдер мекендеген? Ол ж нінде археоло гия лық қазба деректерінде мәліметтер бар ма? – Осы аталған халықтардың, яғни біздің дәуірі мізге дейінгі ІІІ ғасыр мен біздің дәуіріміздің IV ғасы рына жататын Есентай, Боралдай сынды мемлекеттердің қоныстану мекендері табылып, зерттелді. Б.д.д.VII ғ. – б.д. І ғасырына жататын бірегей Борал- дай, Шаңырақ, Ұлжан қорымдары мен қала құрылыстары сілемінде (массивінде) әлі де сақталып келе жатқан патшалық қорғандардың қалдықтары бар. Х І Х ғ а с ы р д ы ң о р т а с ы н а т а м а н І л е Алатауының барлық тау б ктерін отырықшы қазақ-диқаншылар мекен еткен. Ш.Уәлиханов Түрген, Ыстықк л мен Талғардан Верныйға дейінгі аудан туралы: «Біз жүрген барлық кеңістік пен аймақтағы тау б ктерлерінде кілең ауылдар болды. Талғар маңының ала- бында к птеген қорғандар, үйінділер және қазақтың егістік алқаптары бар. Мен қазақ- диқан шыларының үйінде қондым» деген. лаушы тасымалданады. 2017 жылы «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында Үлкен Алматы айналма жолының құрылысы басталады. Ол «Батыс Еу- ропа – Батыс Қытай» халықаралық магистралінің бір б лігі болмақ. « И н н о в а ц и я л ы қ т е х н о л о г и я л а р саябағы» арнайы экономикалық айма- ғы құрылып, дамытылуда. Оның біре- гей нысандарының құрылысына 107 миллиард теңге инвестиция тартылған. С о н ы ң а р қ а с ы н д а м ы ң ж а р ы м шағын және орта бизнес субъектілері жұмыспен қамтылып, 30 мыңнан астам жаңа жұмыс орындары ашылған. Қысқы Универсиадаға 57 елден 2 мыңнан астам спортшы қатысады. Алматының туристік кластерін да- мыту арқылы 90 мың қала тұрғыны жұмыспен қамтамасыз етілмек. С з с о ң ы н д а Е л б а с ы б а р ш а қазақстан дықтарды олардың сүйікті әрі әсем де теңдессіз қаласының мың жылдығымен тағы да құттықтап, зор денсаулық, бақ-береке және табыс тіледі. Мерекелік шаралар аясында Президент «Медеу» мұз айдыны және «Шымбұлақ» тау шаңғысы курортының ж нделу барысымен, сондай-ақ зге де мәдени маңызы бар нысандарды ара- лап, жай-жапсарымен танысты. ақында Алматыда қаланың 1000 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Әрбір халықтың баға жетпес байлығы – оның телегей-теңіз тарихы, төл мәдениеті, әлемдік өркениетке қосқан қайталанбас құндылығы, дәуірлер мен ғасырлардан сыр шертетін жәдігерлері, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы екені белгілі. Осы тұрғыдан келгенде елдің ел болып, мемлекеттің мемлекет болып қалыптасуында сол бір аумақта бой көтерген тарихи шаһарлардың алатын маңызы зор. Сонау қола, темір дәуірлерінен бергі кезеңдерді алып қарайтын болсақ, бүгінгі Алматы аумағында ұлы өркениет пен мәдениеттердің сан үлгілері қалыптасқанын байқаймыз. Замана құпияларынан сыр шертетін археологиялық жәдігерлер кешегі уақыт мен бүгінгі күнді байланыстырып, алдымызға шешуін күткен жұмбақтар мен сауалдарды тартары ақиқат. Ж Жуырда ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығы мен Алматы қаласының 1000 жылдығына орай «Алматы – тарих толқынында» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция болып өтті. Конференцияға Алматы қаласы әкімінің орынбасары А.Қырықбаев, ЮНЕСКО-ның Алматыдағы Класстерлік бюросының директоры А.Шевелев, Ұлттық ғылым академиясының академигі М.Жұрынов, Корей елінің профессоры Ж.Пак, ресейлік ғалым П.Петров, тарих ғылымының докторлары – К.Байпақов, Б.Көмеков, Х.Әбжанов, Т.Омарбеков, М.Әбусейітова, Б.Кәрібаев, тарих ғылымының кандидаты А.Нұржанов және т.б. қатысты. Жиынға қатысушылар Ұлы Жібек жолындағы Қазақстан қалаларының қалыптасуы мен дамуы, қала мен дала байланысы, Алматы қаласындағы туристік кластерді дамыту перспективалары және т.б. маңызды мәселелерді талқылады. Алматы туралы алғашқы де- рек тер дің бірі Шараф ад-Дин Али Йаздидің 1424-1425 жж. жазылған атақты шы ғар- масы «Зафар-наме» (Жеңіс- тер кітабында) берілген. Осы еңбегінде ол Жетісу жерін- дегі соның ішіндегі Алматы маңындағы Ақсақ Темір әс- керінің соғыс қимылдарын көр сеткен. Ол Алматыдан 1,5 күндік жердегі Чарун (Шарын) өзе нінің бойында болғандығын айғақтайды.Қаланың тарихы мен мәдениеті туралы деректер араб, парсы және қытай жыл- намалары мен жиһангездер еңбектерінде кездескенімен, археологиялық деректер ғана шынайы мағлұмат бере алады. Бұл жазбаларда қала Алматы, Алмату, Алимту деп берілген. Алматы атауының этимология- сы көнетүркілік «alma» (қызыл жидек немесе алма) түбірінен шығады: alma+lng (+lig-белгілі бір ерекшелікке, қасиетке иелікті көрсететін қосымша).
– А л м а т ы з г е д е қ а л а л а р т ә р і з д і к пбейнелі, сан қырлы, тарихи тұрғыдан алғанда к п қатпарлы. Бұл шаһар тарихтың, ұлы оқиғалардың куәгері мен қатысушысы. Мемлекет дәуірлерін бастан кешіре отырып, қала қираған үйінділерден к теріліп, үнемі жаңару үдерісінде болды. Жазба деректер Жетісудың бірнеше ірі қалалары, атап айтқанда – Талхир, Екі гіз, Лабан, Қаялық, Ілебалық қалалары туралы мәліметтер береді. Олардың арасында қазіргі Алматының жерінде орын тепкен Алматы қаласы да болды. Жазба деректерде не айтылған? ХVI ғасырдың бірінші жартысындағы мемле- кет қайраткері, жазушы, ақын Захириддин Мұхаммед Бабырдың шығармасында мына- дай мәліметтер бар: «Ферғана – бесінші климаттағы аймақ, ңделген жерлердің шекарасында орналасқан; одан шығысқа қарай – Қашқар, батысын- да – Самарқанд, оңтүстігінде – Бадахшан
АНА ТІЛІ 7 №38 (1348) 22 – 28 қыркүйек 2016 жыл
ТАРИХ ТҰҢҒИЫҒЫНДАҒЫ ТАҢБАЛЫ СЫР Бұл мереке – Парижде де тойланады Бұл мереке – Парижде де тойланады Ежелгі дəуірден бергі даңқын Ежелгі дəуірден бергі даңқын қалпына келтірейік қалпына келтірейік Зерттеу жұмыстары жалғаса береді Зерттеу жұмыстары жалғаса береді КӨНЕ ШАҺАР КӨНЕ ШАҺАР А л м а т ы т а р и х ы ғ а л ы м д а р д ы ң күрделі де тынымсыз ізденістерін қажет ететін тарих. Оны байырғы жаз- балардан ша шыраған тарыдай теріп немесе археоло гия лық қазбаларда ине- мен құдық қазған дай артефактілерді жинастыру жолы мен ғана анықтауға болады. Мұны архео логтардың осы кезге дейінгі Алматыны зерттеуге бай- ланысты еңбектері де бай қатып отыр. Бәрімізге белгілі қаланың ткенін зерттеуді алғаш Б.Н.Дублицкий атты лкетанушы 1938 жылы қолға алған болатын. Ол бір кездегі қалаға іргелес «Гор ный гигант» совхозының айма- ғында ежелгі қаланың орнын тапты. 1969 жылдары археологиялық зерттеу одан әрі жалғасып, Х-ХІІ ғасырдағы қала ның жұрнағы анықталды. 1979 ж ы л ы қ а з і р г і ә с к е р и , б ұ р ы н ғ ы Ш е к а р а л ы қ у ч и л и щ е а й м а ғ ы н д а шағатайлықтар дәуі ріндегі дирхемнің, яғни теңгенің бірне шеуі табылды. Осы зерттеулер шын мәнінде кездейсоқ сипат алса да, бүгінгі Алматы ның хро- нологиясын анықтауға септігін тигізіп отыр.
Қала атының тарихи эволюциясын Ұш – Алмату – Үш Алматы – Верный – Алматы тізбегімен қарастыруымыз керек. Алматы немесе одан бұрынғы Алмату атауларына келер болсақ, қала- ның бұлай аталуы шығыстағы Алмалық атауы мен сәйкес келетінін аңғара ала- мыз. Алатаудың б ктеріндегі жабайы алма бағы Алмалықтан батысқа қарай Алматыға дейін созылып жатты. Қа- лалар сондықтан да осы жеміс атауын алды. Шағатайлықтар Алмалықты астанаға айналдырып, оның даңқын арттырған кезде Жібек жолында оған жалғасып жатқан ежелгі «Ұш» қаласы да Алматы, кейіннен Үш Алматы деп аталатын болды. Жалпы алғанда қазіргі Алматы тұрған аймақ ежелгі қалаларға және елді мекендерге бай болғаны байқалады. Бұны қазба жұмыстары ғана емес, кейбір жазба деректер де айқындай түседі. Мысалы, Қазыбек бек Тауасарұлының еңбегінде Үш Алматы қаласының жоғарғы жағында орналасқан Қарақыстақ қаласы және Үш Қоңыр қаласы нақты сипатталған. О н ы ң а й т у ы н ш а , Қ а р а қ ы с т а қ қаласының салынғанына 1200 жыл болған. Керуен жолының үстіндегі бұл қала ол кезде «Бекті» деп аталған екен. Осындай белгісіз, ұмытылған тарих Алматының айналасындағы басқа елді мекендерге де қатысты. Бұдан шығатын қорытынды, қаланың тарихын жазу енді ғана қолға алын- ды. Оны тарихшылар мұқият зерттеп, шынайы тарихты қалпына келтіруге т и і с д е п о й л а й м ы з . Б ұ н д а й и г і жұмысқа әрине, бірінші кезекте Ал- маты қаласының әкімшілігі мұрындық болғаны ж н. Бүгінгі символикалық түрде мерекеленіп отырған қаланың 1000 жылдығы ғалымдардың жаңа тарихи зерттеулерінің дүниеге келуіне екпін беруі тиіс. Егер мұндай мәртебелі мерекелер қаланың ткен тарихын зерттеуге, қаланың ежелгі дәуірден бергі даңқын қалпына келтіруге ықпал жасамайтын болса, онда желкілдеген той-томалақтан не пайда деген орынды сауал туындайды. Бұл палеэтнография деректерімен де раста- лады. С.Ж.Жолдасбаев XVI–XIX ғасырдағы қазақтардың сансыз елді мекендері мен қыстаулары туралы жазады.
– 1 8 5 3 ж ы л д ы ң 2 ш і л д е с і н д е м а й о р М.Д.Перемышльский Алатау мен Талғардың солтүстік тау б ктер ін зерттеген соң, бекініс р е т і н д е К і ш і А л м а т ы з е н і ж а ғ а л а у ы н таңдайды. Батыс Сібірдің генарал-губерна- торы Г.Х.Гасфортқа баяндаған хабарлама- сында ол: «Бірінші және екінші Алматының а р а с ы н д а ғ ы а ң ғ а р д ы қ а р а п ш ы ғ ы п , б і з ағаш дайындауға, егін сіруге ыңғайлы, арықтары, шабандықтары бар Есік пен Талғар шатқалынан да әдемі жер таптық. Сондықтан Алматыны болашақта қоныстанатын мекен ретінде ұсынып отырмыз...» дейді. Сол кездегі құжаттарға сәйкес 1854 жылдың к ктемінде орыс әскерлері Верный деп аталған Іле Алатау бекінісін салуға кіріскен екен. Алматының жас шамасы мен тарихи кезеңдерін анықтау археологиялық және онымен сабақтас ғылымдардың мәліметтерін пайдалану арқылы жүзеге асты. Оған қоса, ғылым мен тәжірибеде бұл тақылеттес әдістеме кеңінен қолданылады. йткені кезінде Бұхара, Самарқанд, Ташкент, Түркістан, Тараз шаһарларының пайда болу жылы да дәл осы- лай анықталған еді. жүктеу/скачать 18,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|