Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi
жүктеу/скачать 17,93 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Развитие познавательной самостоятельности учащихся в обучении химии с использованием политики трехязычия
- The development of cognitive independence of students in learning chemistry with the use of trilingual education policy
- ОСОБЕННОСТИ РЕАЛИЗАЦИИ РЕГИОНАЛЬНОГО КОМПОНЕНТА ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ СТУДЕНТОВ
- Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
- Қ.Ө. Теміров. Студенттерге экологиялық білім берудің аймақтық компонентін жүзеге асырудың ерекшеліктері.
- K.U. Temirov. The peculiarities of the realization of the regional component of environmental education of students.
- Keywords
- ЖОО-ДА БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
References 1 Aristova A.P. Aktivnost wcheniya shkolnika. - M.: Prosveshhenie, 1968.- 139 s. 2 Qazaq tіlіnіng tusіndіrme so’zdіgі. – Almati: Ghilim,1982. –3 t. – 740 b. 3 Orta mektepte oqitw procesіnde ko’ptіldіlіktі damitw maselelerі. A’dіstemelіk qural. – Astana: I. Altinsarin atindaghi Ultti’q bіlіm akademiyasi, 2013. – 85 b. 4 Gassner, D., Maillat, D. 2006 Spoken competence in CLIL: A pragmatic take on recent Swiss data. Views Vienna English Working Papers, 15(3). - P. 15 – 22. 5 Kolojvari I. Kak organizovat integrirovanniy wrok / I. Kolojvari, L. Sechennikova // Narodnoe obrazovanie. – 1996. - №1. - S. 87-89.
Редакцияға 15.02.2016 қабылданды. УДК 502:378.147(574)
С обострением экологических проблем и разрозненное состояние поисков путей экологического образования обуславливает необходимость совершенствования экологического образования в современной высшей школе. Формирования экологических знаний и умений студентов связана с углублением противоречий в образовательной среде, основанных на потребности общества в экологической подготовке студентов, на потребности личности в экологическом образовании, на потребности образовательной практики в инновационных преобразованиях. Интегративный характер экологического знания создает уникальную возможность для возникновения целостного, разностороннего и всеобъемлющего мировоззрения, основанного на гуманистических началах. Принимая во внимание, что в содержании и преподавании экологии необходимо учитывать региональную и этнокультурную специфику, а также специфические интересы определенных социальных, профессиональных и возрастных групп, возможно на единой общеметодической основе прийти к определенному результату. Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы 426
И.Д.Зверев считает, нельзя ограничивать образование только знанием родного края. В публикациях ЮНЕСКО подчеркивается необходимость учитывать взаимосвязь местного (краеведческого), регионального, национального раскрытия проблем охраны среды. Это означает, например, что если анализируются конкретные факты положительного или отрицательного воздействия человека на природу в данной местности, то вместе с этим дается оценка последствий этих влияний с государственных и общепланетарных позиций. В систему представлений обучающихся должны включаться данные, показывающие глобальный характер проблем природной среды, которая не имеет государственных границ; поэтому-то многие проблемы окружающей среды могут эффективно решены только путем тесного международного сотрудничества [1]. В условиях резко обострившегося экологического кризиса и в связи с взятым в Республике Казахстан курсом на экологизацию образования, решение вопросов экологизации образования является своевременным и актуальным. Подготовка высококвалифицированных и высоконравственных специалистов, которые своей будущей профессиональной деятельностью будут оказывать непосредственное влияние на окружающую среду, природу и ее богатства должна осуществляться на основе всеобщей экологизации учебного процесса. Это означает, что те или иные аспекты экологии должны стать составной частью дисциплин как естественнонаучного, так и социально-гуманитарного, профессионального циклов. По мнению М.Н. Сарыбекова «Экологизация каждой науки может принести большую образовательную пользу» [2]. Высшая школа должна подготовить специалистов, способных предвидеть и учесть широкий спектр социально-экономических, политических, нравственных и экологических последствий тех или иных конкретных технических, производственно-экономических и управленческих решений. Жизнь настойчиво требует экологизации профессионального мышления на различных уровнях практической производственной деятельности. В содержании вузовского образования осуществляется процесс экологизации всех учебных дисциплин, т.е. концептуальные основы всех изучаемых наук вводится экологический материал. В практике современной высшей школы развиваются различные модели экологизации учебного процесса: многопредметная, однопредметная, смешанная [3]. Одни специалисты считают, что экологическое образование ориентировано на формирование адекватных экологических представлений, системы умений и навыков взаимодействия с природой, что реализуется посредством введения отдельного предмета «Экология». Эта однопредметная модель позволяет интегрировать разные аспекты экологических проблем и целостно рассмотреть их в глобальном масштабе. При этом снижается познавательная сущность принципов межпредметности и непрерывности, призванных со-вершенствовать в общеобразовательном процессе экологические знания и формировать экологически грамотного человека [4]. Другие утверждают, что наиболее эффективной формой является экологизация традиционных дисциплин. С этих позиций экологизация системы образования - это проникновение экологических идей, понятий, принципов, подходов в учебно-воспитательный процесс, а также подготовка экологически грамотных специалистов. Это так называемая многопредметная модель экологического образования, в рамках которой реализовать основные цели экологического образования, связанные с междисциплинарным характером его содержания, оказывается довольно сложно [5]. По мнению большинства авторов, наиболее перспективной является смешанная модель построения системы общего экологического образования, в последнее время нашедшая все большее одобрение в работах ведущих специалистов-экологов [6]. Эта модель лишена недостатков первых двух и предполагает сочетание интегрированного курса по экологии с включением экологических вопросов в содержание основных предметов. Специалисты разных профессий должны иметь не только фундаментальную подготовку в определенной области науки, но и фундаментальные знания по экологии и, кроме того, необходимую экологическую подготовку в рамках специальности. Это достигается посредством введения в учебный процесс, помимо традиционных общеобразовательных и специальных дисциплин, общих экологических предметов, а также экологизации предметов естественнонаучного цикла, гуманитарного цикла и специализированных курсов. Интегративный подход к экологическому образованию представляется более продуктивным, ибо уравновешивает общекультурный фундамент экологических знаний и конкретные экологические знания, развиваемые в общем образовании, которые дополнительны по отношению к нравственному и экологическому императивам. Интегральный характер содержания экологического образования обуславливает сложный состав знаний, имеющих мировоззренческий характер. Это предполагает разработку гибких форм экологизации образования на междисциплинарной основе. Кроме того, необходимо учитывать глобальный, национально-культурный и региональный уровень общеобразовательной системы. Из этого следует вариативность формы включения экологического материала в учебные планы и программы [7].
№ 3 (112) 2016 427
Запоздалое отражение в содержании экологического образования регионального аспекта, недостаток на местах программ, пособий, учебно-методических материалов по региональному экологическому образованию, а также комплекс других противоречий и препятствий, обусловливаются пробелами в региональной эколого-педагогической подготовке студентов. Общая тенденция включения регионального компонента в экологическое образование студентов может реализовываться в содержании вузовских занятий через частные тенденции. Назовем некоторые из них: - включению региональных аспектов в содержание эколого-педагогической подготовки студентов в вузе; - создание интегрированных, комплексных экологических курсов, заключающих в себе содержание различных областей экологического знания: гео- и биоэкологии, социальной экологии, экологии человека, экологической педагогики и др. - регионализация процесса формирования экологических знаний, умений и навыков – разработка региональных программ экологического и эколого-педагогического образования; - реальное включение студентов в изучение и решение экологических и эколого-педагогических проблем региона;
- акцентирование внимания на роли регионального компонента в экологическом образовании – в процессе становления человека как личности и для гармоничного соразвития в системе «человек-общество-природа»; - создание реального образовательного пространства, позволяющего полноценно формировать эколого- педагогическую подготовку будущих специалистов с учетом региональной специфики. Структура личности, готовой к экологической деятельности с учетом региональной специфики, является сложным, целостным психическим образованием, включающим мотивационно-потребностный, когнитивный и деятельностно-практические компоненты. Это должны быть качества, значимые для ее осуществления: эмоциональные и инициативные отношения к экологическим ситуациям региона; систематизированные экологические знания; представления о социальной и индивидуальной значимости исследовательской деятельности в сфере экологии; представления о собственных возможностях и способах по их осуществлению; научно-исследовательские умения по распознаванию, обследованию и комплекс мер по их разрешению. Содержание учебного материала нельзя рассматривать в отрыве от методов и приемов обучения. Необходимо отдавать предпочтение таким методам, формам и методическим приемам обучения, направленным на формирование у обучающихся мотивации овладения экологическими знаниями, умениями и навыками, которые будут 1) стимулировать обучающихся к постоянному пополнению экологических знаний об окружающей среде, об экологических проблемах разного уровня; 2) способствовать развитию творческого мышления, умения предвидеть возможные последствия природообразующей деятельности человека, умения креативно, вариативно мыслить; это методы, обеспечивающие формирование интеллектуальных экологических умений анализа и синтеза экологических факторов сравнения и установление причинно-следственных связей при анализе экологических систем, а также использование традиционных методов – бесед, наблюдений, лабораторных, исследовательских работ; 3) обеспечить развитие исследовательских навыков и умений в принятии экологически целесообразных решений экологических ситуаций (в практике экологического образования используются проблемно- экологические ситуации, система экологических задач); 4) вовлекать обучающихся в эколого-практическую природоохранную деятельность по решению проблем охраны окружающей среды и природных ресурсов местного значения (экологические практикумы, эколого- химические мониторинги, природоохранные экспедиции, проектные методики). Основными задачами современной региональной образовательной политики в области экологического образования являются создание единой системы экологического образования, становление и развитие регионального экологического образовательного пространства. Таким образом, следует отметить, что региональный компонент несет в себе также объективные предпосылки для воспитания и развития общественной активности студентов. Он позволяет гармонично сочетать две неразрывно связанные части обучения: теоретическую и практическую. Первая предполагает изучение самого явления, вторая – отношение студентов к этому явлению и умение использовать полученные знания на практике, способствует формированию у студентов ценностных ориентаций по отношению к природе, обществу, человеку, помогает преодолеть такие личностные качества, как безответственное отношение к окружающей природе и потребительский подход к ее ресурсам. Литература 1 Зверев И.Д. Экология в школьном обучении: Новый аспект образования. – М.: Знание, 1980. – 96 с. 2 Сарыбеков М.Н. Теория и практика экологической подготовки будущего учителя начальных классов. Алматы: Ғылым, 1998.-152 с. Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы 428
3 Сарыбеков М.Н. Теория и практика экологической подготовки будущих учителей: Автореф. дис. докт. пед. наук. - Алматы, 1998. - 50 с. 4 Бойкова Н.М. Экологизация системы образования: основные направления и подходы //Науч.-практ. конф. «Сиб. Стандарт жизни: экол., обр., здоровье». - Новосибирск, 1997. - С.217-219. 5 Попов Л.В. Вопросы экологического образования при подготовке специалистов с дополнительной квалификацией «Преподаватель» //Вестник экол. образ. в России, 1999. - №2. – С.4 6 Захлебный А.Н. Проблемы стандарта общего экологического образования в школе //2 Междунар. конф. по экол. образ. «Между школой и университетом». - Тула, 1996. - С.351-353. 7 Концепция экологического образования // Под. ред. Зверева И.Д., Суравегиной И.Т. – М., 1996. – 48 с.
1 Zverev I.D. Ecology in schooling: New aspect of education. - M .: Knowledge, 1980. - 96 p. 2 Sarybekov M.N. Theory and practice of ecological preparation of future primary school teachers. - Almaty: Gylym, 1998. -152 p.
3 Sarybekov M.N. Theory and practice of ecological preparation of future teachers: Author. Dis. Doctor. ped. Sciences. Al- maty, 1998. - 50 p. 4 Boikova N.M. Ecologization of the education system: the main directions and approaches // Scientific-practical conference “Sib. Standard Life: Ekol., educ., “Health”. - Novosibirsk, 1997. - P.217-219. 5 Popov L.V. Questions of environmental education at the training with additional qualification “teacher” // Bulletin of Ekol. form. in Russia, 1999. - №2. - P.4 6 Zakhlebnyi A.N. Problems standard of general environmental education at school // 2 Intern. Conf. on Environmental edu- cation «Between school and university», Tula, 1996, P.351-353. 7 The concept of environmental education // Ed. by Zverev I.D., Suraveginoy I.T. - M., 1996. - 48 p.
Поступила в редакцию 16.02.2016. ӘОЖ 371.13:159.9
«құзіреттілік» түсінігі мен құзіреттілік мәселесі жөніндегі пікірлерге шолу жасаған. Құзіреттілікті қалыптастыру жолдары көрсетіліп, студенттердің жеке тұлғалық психологиялық ерекшеліктеріне байланысты меңгерген білімдерін, дағдылары мен біліктерін, танымдық және тәжірибелік іскерлігін өмірде дұрыс қолдануы жайлы мәселе қозғалған. Ғалымдардың пікірлерін басшылыққа ала отырып, жалпы «құзыреттілік» түсінігіне – студенттердің тұлғалық психологиялық ерекшеліктеріне байланысты меңгерген білімдерін, дағдылары мен біліктерін, танымдық және тәжірибелік іскерлігін өмірде дұрыс қолдануы деген анықтаманы негізге алуға болатыны мақалада көрсетілген. Түйін сөздер: құзыреттілік, кәсіби тұлға, қалыптастыру, біліктілік, технология, интеграциялық үдерістер, тұлғалық қасиеттер. Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі даму кезеңін бастан өткізіп отырған Қазақстан Республикасы зиялы қоғамның талап-тіліктеріне толығымен жауап беретін жауапкершілік
№ 3 (112) 2016 429
сезімі жоғары, шығармашылық белсенділігі мен адамгершілік болмысы бірдей үндескен, бойындағы дара мүмкіндіктерін, интеллектуалдық қабілеттерін өз іс-әрекетінде шығармашылықпен қолдана алатын жеке тұлға тәрбиелеу мәселесін өзекті етуде. Сондықтан қазіргі заман жоғары оқу орындарының басты міндеттерінің бірі – оқу-тәрбие жұмыстарын бірегей жүзеге асыру үрдісінде студенттердің интеллектуалдық – шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, әлемдік өркениет пен ұлттық мәдениеттің үздік үлгілері арқылы шығармашыл, құзіретті жеке тұлға қалыптастыру. Осыған орай, студенттік кезеңдегі оқу әрекетінің ғылыми проблемаларын зерттеу әдістері мен жүйесі, негізгі жағдайларға байланысты білім, жеке тұлға мен қоғамның қызығушылықтарын белсендендіру мақсаты және жастарға ықпал ететін тәжірибелі әдістемелерді жетілдіру – қазіргі жоғары білім берудің негізгі мәселесі болып табылады. Білімді жеке тұлғаны қалыптастыруда құзіреттілік негізгі субъект болмақ. Осыған байланысты, жоғары мектептің білім беру ортасын бірыңғай шығармашылықпен дамыта білім беру кеңістігіне айналдыру қажеттілігі туындайды және бұл кеңістік жас маманның кәсіби қызметте өзін-өзі табысты таныту факторы ретінде кәсіби құзыреттілігі қалыптасуына ықпал етуі керек. Құзыреттілік – бұл алынған білімдер мен біліктерді іс-жүзінде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық және теориялық мәселелерді шешуге қолдана алу қабілеттілігін айтады. Жоғары оқу орны студенттерінің құзіреттілігін қалыптастыру оқыту сапасын қамтамасыз етеді, ал ол өз кезегінде кешенді әдіс-тәсілдерді жүзеге асыруды, оқыту сапасын бағалаудың біртұтас жүйесін құруды талап етеді. Демек «құзырет» және «құзыреттілік» ұғымдарын педагогикалық үдеріске енгізу білім берудің мазмұны мен әдістерін өзгертуді, іс- әрекет түрлерін нақтылауды талап етеді. «Құзыреттілікті қалыптастыру» дегеніміздің өзі болашақ кәсіби маманның – қазіргі студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып ойлаудың, интеллектуалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, білімнің жетіспеушілігін сезінуге үйрету арқылы ізденуге бағыттауды қалыптастырудағы күтілетін нәтижелер болып табылмақ. Студенттердің кәсіби құзыреттілік мәселелері туралы пікірлер кәсіби маман даярлау мәселелерімен айналысып жүрген отандық және шетелдік ғалымдар, педагогтар, психологтар еңбектерінде көрініс табуда.«Құзыреттілік» түсінігі білім беру саласында 1960-1970 жылдардағы шетел әдебиеттерінде, ал 1980 жылдардың соңында отандық әдебиеттерде кездесті. “Кәсіби құзыреттілік, жете білушілік” ұғымын енгізудің қажеттілігі оның мазмұнының кеңдігімен, интегративтік сипатымен, “кәсіптілік”, “біліктілік”, “кәсіби мүмкіндіктер” және т.б. түсініктерді біріктіреді [1]. Д.И.Ушаковтың редакциясымен жарық көрген түсіндірме сөздіктің авторлары “құзыреттілік” және “құзырет” сөздерінің арасындағы айырмашылықтарды дәлелдеуге тырысқан. “Құзыреттілік” – хабардар болушылық, абыройлық; “құзырет” – жеке тұлғаның кәсіби қасиеті және қызметтік сипаттардың нақты жиынтығы. Ғалым С.М.Вешниякованың «Кәсіптік білім беру» сөздігінде: «Кәсіби құзыреттілік competenens – қабілетті, белгілі бір саланың тұлғаларының білімінің, білігінің, тәжірибесінің сәйкестігінің мөлшері»,- деген анықтама берілген. Ғалым Дж.Равеннің «Қазіргі заманға қоғамдағы құзыреттілік» атты еңбегінде «кәсіби құзыреттілік» терминіне жеке тұлғаның көп қасиеттерін топтайтын ұғым деген анықтама беріледі. [2] Л.М.Митина «құзыреттілік» ұғымына «білім, дағды, білік, сонымен қатар практикада, тілдесімде, жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуда қолданатын тәсілдері»,- деген анықтама береді. [3] Г.Ж.Ниязова зерттеу жұмысында «құзыреттілік» ұғымына «Білім беру құзырлары – бұл студенттің мағыналық бағдарлары, білімдері, біліктіліктері мен тұлғалық және әлеуметтік іс-әрекетін жүзеге асыруына қажетті нақты анықталған объектілер шеңберіне қатысты тәжірибелерінің жиынтығы»,- деп анықтама береді. Б.Т.Кенжебеков құзыреттілік жөнінде: «Құзыреттіліктің бар-жоғын адам еңбегiнiң нәтижесiне қарап пайымдау кажет. Кез-келген қызметкер, өз әрекетiмен кәсiби iс-әрекеттiң түпкi нәтижесiне сай талаптарға жауап беретiн жұмыстарды орындаса ғана, кәсiби кұзыреттi болып саналады» - деп анықтама береді [4]. Ғалымдардың пікірлерін басшылыққа ала отырып, біз «құзыреттілік» ұғымына – студенттердің жеке тұлғалық психологиялық ерекшеліктеріне байланысты меңгерген білімдерін, дағдылары мен біліктерін, танымдық және тәжірибелік іскерлігін өмірде дұрыс қолдануы деген анықтама бере аламыз. Құзыреттілік ұғымының мазмұнын ашудағы түсініктер: 1. өзінің ішкі әлеуетін іске асыруға қабілеті (даярлығы) мен ынталылығы (мотивациялық аспект); 2. табысты шығармашылық іс-әрекет үшін практика жүзінде байқалған өзінің білім, іскерлік, тәжірибесін іске асыра алу қабілеті (когнитивтік аспект); 3. өз іс-әрекет нәтижелерінің әлеуметтік маңыздылығын және жеке жауапкершілігін түсінуі, оны үнемі жетілдіріп отыру қажеттілігін ұғынуы (құндылық аспект). Ғылыми зерттеулерде нақтыланған түсініктер негізінде еңбек нарығында бәсекеге қабілетті, кәсіби оңтайлы маманның бойында белгілі бір құзіреттіліктер қалыптасуы қажет деп көрсетілген. Олардың қатарына
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы 430
- бағдарлы құзіреттілік (азаматтық белсенділік, саяси жүйені түсіну, баға бере білу, елжандылық, т.б); - мәдениеттанымдылық құзіреттілік (ұлттық ерекшеліктерді тани білу, өз халқының мәдениеті мен өзге ұлттар, әлем мәдениетін салыстыру, саралай білу қабілеті); - оқу-танымдық құзіреттілік(өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білу, ізденушілік- зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу); - коммуникативтік құзіреттілік (адамдармен өзара қарым-қатынас тәсілдерін білу, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуы); - ақпараттық-технологиялық құзіреттілік (ақпараттық технологиялармен, техникалық обьектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді жүзеге асыра білу қабілеті); - әлеуметтік-еңбек құзіреттілігі (әлеуметтік-қоғамдық жағдайларға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу, түрлі өмірлік жағдайларда жеке басына және қоғам мүддесіне сәйкес ықпал ете білу қабілеті); - тұлғалық өзін-өзі дамыту құзіреттілігі (отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеті) [5]. Осыдан кәсіби құзіреттілік түсінігіне анықтама бере аламыз. Кәсіби құзыреттілік – студенттің функционалдық сауаттылығы мен кез-келген мәселені дұрыс шеше білу қасиетінен көрініс табады. Студент қоғам талабына сай өзін-өзі үздіксіз жетілдіріп отыратын, кәсіби білімді, жаңа технологияларды меңгерген, ортамен қарым-қатынасқа тез бейімделе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т.б. қасиеттерді жинақтағанда ғана кәсіби құзыретті маман бола алады. Аталған «құзыреттілік», «құзыр» ұғымдарының қолданыстағы білім, білік, дағдыдан айырмасы бар. Мәселен, білімнен айырмасы – қызмет жөніндегі ақпараттық сипатта емес, өнімді қызмет формасы түрінде байқалса, дағдыдан айырмасы – оқыған материалды топтастыра, құбылыстарды, заңдылықтарды шығармашылықпен пайдалана отырып өзгерте алатын саналы қызмет; біліктіліктен айырмасы – бірнеше пән дағдыларын кіріктіру, жалпы қызмет негіздерін сезіну. Құзыреттілік ең алдымен студенттердің ақпараттық сауаттылығы мен кез-келген мәселені дұрыс шеше білу қасиетінен көрініс табады. Сыртқы ортадан ақпарат алу, оны өңдеу студент мінезін қалыптастырудың қайнар көзі болып табылады. Ақпараттарды өз бетімен алуға, талдауға, қайта өңдеуге үйрету ақпаратық құзыреттілікті қалыптастыруға негіз болады. Мұнда студенттердің өз бетімен жұмысына көп мән беріледі. Студенттер өз беттерінше жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен ғаламтордан, түсіндірме сөздіктерден, түрлі тарихи ақпараттар алып, сабақ барысында пайдаланады. Бұл құзыреттілік студенттің оқу пәндеріндегі және білім аймақтарындағы, сонымен бірге қоршаған дүниедегі ақпараттармен жұмыс істей білу дағдыларын қамтамасыз етсе, ал оқытушының мақсаты – студентке білімді өздігінен игеру амалдары мен тәсілдерін үйретіп,оның өзіндік дүниетанымын қалыптастыруына жағдай жасау, кеңестер және бағыт- бағдар беру. Негізгі құзыреттіліктер түріндегі күтілетін нәтижелер қатарына: - талдау жұмыстарын өздерін орындай алуы; - атқарылатын қызметіне қарай мақсат қоя білуі; - қызметін жоспарлай алуы; - әрекетін жинақтай алуы; - жұмыстарды қортыындауда; - салыстырып, дәлелдеуде; - өзін-өзі бағалауға; - меңгерген білік, дағды, іскерліктерін көрсете алуы т.б. жатады. Құзіреттілік тәсіл идеясы – «қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады» деген сұраққа жауап береді. Құзыретті педагог қалыптастырудың педагогикалық міндетінің таралу деңгейіне қарамастан оның шешімінің аяқталу айналымы «ойлау – әрекет жасау – ойлау» үштігіне тоқталады және педагогикалық қызметтің компоненттерімен және соларға сай білімдермен сәйкес келеді. Нәтижесінде педагогтың кәсіби құзіреттілігінің моделі оның теориялық және практикалық дайындығының бірлігі ретінде орындалады. Бұл жерде педагогикалық біліктер төрт топқа біріктірілген. 1. Тәрбиенің объективті процесінің мазмұнын нақты педагогикалық міндеттерге «аудара» білуі: жеке тұлғаны және ұжымды олардың жаңа білімді белсенді игеруге дайындығының деңгейін анықтау үшін зерттеу және осы негізде ұжымның және жеке студенттің дамуын жобалау; білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттері кешендерін анықтау, оларды нақтылау және басым міндеттерді анықтау. 2. Логикалық аяқталған педагогикалық жүйені құра білу және қозғалысқа келтіру: білім-тәрбие міндеттерін кешенді жоспарлау; білім процесі мазмұнының негізделген таңдауы; оны ұйымдастыру түрі, әдістері және құралдарының дұрыс таңдауы. 3. Тәрбие компоненттері мен факторлары арасында өзара байланыстарды анықтай білу және орнату, оларды әрекетке келтіру: қажетті жағдайларды тудыру (материалдық, моральдық-психологиялық,
№ 3 (112) 2016 431
ұйымдастырушылық, гигиеналық және т.б.); студент тұлғасын белсендендіру, оны объектіден тәрбие субъектісіне айналдыратын іс-әрекетін дамыту; біріккен іс-әрекетті ұйымдастыру және дамыту; мектептің ортамен байланысын қамтамасыз ету, бағдарлауға келмейтін сыртқы әсерлерді жүйеге келтіру. 4. Педагогикалық қызметтің нәтижесін есепке ала білу және бағалау: педагог қызметінің нәтижесін және білім процесін талдау және өзін-өзі талдау, басым және бағынышты педагогикалық міндеттердің жаңа кешенін анықтау [6]. Педагогтардың студенттерді даярлауда, оқу үдерісін технологиялық тұрғыда қамтамасыз етіп, студенттердің танымдық қызығушылықтары мен қабілеттерін арттыруға, ойлау іс-әрекеттерінің белсенділігін көтеруге, оқытудың әдіс-тәсілдерінің формаларын жаңарту, дағды мен іскерлікті қалыптастыру ақпараттық технологияны пайдалану барысында ерекше назар аударылатын мәселелер болып табылады. ЖОО педагогтардың білім беруі студенттердің жаңа білімді қабылдауы, кәсіби іскерлік дағдыларын және еңбек іскерлігін қалыптастыру арқылы білім алуын ұйымдастырушы оқытушының іс-әрекеті. Бұл әрекет түрлері байланыста болғандықтан педагогпен студенттің өзара әрекеттерін ұйымдастыру түрі ретінде қарастырылады. Сабақты психологиялық-педагогикалық жүйе ретінде қарастыру білім беру теориясының даму үдерісінде қалыптасады. Ол білімнің құрылымын, мазмұнын, типін, принциптерін, оған қойылатын талаптарды негіздейді, ұйымдастыру мен өткізу әдістемесіне әсер етеді, білім деңгейін анықтайды. Білім берудің жаңаша түрін іске асыруға негіз болатын аталған идеяларды жүзеге асыру үшін ақпараттандырудың негізгі бағыттары анықталған еді. - студенттерді болашақ педагог ретінде қоғамның қажеттілігіне кәсіби дайындықта компьютерлік технологияны кәсіби әрекетте қолдану шеңберінде білім мен іскерлікті қалыптастыру; - студенттердің қажетті білім мен іскерлікті қалыптастыруға мүмкіншілік беретін оқу материалдық базасын нығайту, әдістемелік қамсыздандыру,мультимедиалық құралдарды қолдана отырып, білім беруге арналған ақпараттық сауаттылықты дамыту. Құзіреттілікті қалыптастыру мәселесін жүзеге асыруда құзіреттіліктің негізгі, жалпы кәсіптік және арнаулы құзыреттілігі бөлінген түрлерін қарастыруға болады. Негізгі құзыреттілік сала ерекшелігіне қарамастан барлық мамандар бойынан табылу керек деп қарастырылған, себебі ол құзыреттілік маман біліктілігінің негізін құрайды, оның ішінде: - ақпараттық; - коммуникативтік (қатысымдық); - әлеуметті – құқықтық құзыреттілік көрсетілген. Ақпараттық құзырет – мамандардың компьютерлік білімділігі, жаңа ақпараттық технологияларды қолдана алу (мультимедия, электронды пошта, Интернет) мүмкіндігі. Коммуникативтік құзырет – бірлесіп жұмыс істеуді бағалау, адамдар арасындағы сенімділік, бірін-бірі түсіну, тыңдау, сыйлау, этикет сақтау, дәстүрді білу, дау жан-жалды шеше алу, бұзылған қатынастарды түзету, өз қателігін түсіне білу, топпен жұмыс жасай алу, орындаушылардың жұмысын дұрыс ұйымдастыру, басқару шешімдерін таба алу және қолдана білу қабілеттері. Әлеуметті-құқықтық құзірет - өз елінің азаматы ретінде өзнің және қоғам мүшелерінің әлеуметтік қызметтерінің маңызын түсіну, қоғамдық міндеттерге тұрақты қарау, мемлекет нышандарын білу, адам құқығын жете білу, қажетті жағдайларда оларды қолдану, өзіне жауапкершілік арту жатады. Осы жоғарыда аталған үш құзіреттілік барлық азаматтар үшін, олардың мамандығына, білім деңгейіне, тұратын жеріне қарамастан негізгі қажетті қасиеттер болып саналады. Жалпы кәсіптік құзыреттілік. Бұл құзіреттілік әр сала маманының кәсіби мазмұнына сай қарастырылған. Қазіргі заман қаржыгерлері, банкирлері, есеп саласының қызметкерлері қандай кәсіптік қызметтерге даяр болуы керек? Осы жағынан қарастыратын болсақ, бұл мамандықтар бойынша болашақ мамандар қазіргі өзгермелі нарықтық экономика жағдайында мәселені уақытында анықтай алу, оның себептерін, жағымды және жағымсыз жақтарын белгілеу, кәсіпорын тұтынушыларымен, клиенттерімен тіл табыса алу қасиеттерімен бағаланады [7]. Осыған орай, жалпы кәсіптік құзіреттіліктің мақсаты – ой-өрісі жаңашыл, өзгерістерге тез бейімделгіш, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, жан-жақты, қазіргі заман талабына сай бәсекелестікке түсе алатын, теория жүзінде алған білімін тәжірибемен байланыстыра алатын, әсіресе елдегі жалпы халықаралық деңгейдегі экономикалық жағдайларды сараптап, талдай алатын маман даярлау. Құзіретті маман даярлау мақсатында «Білім алушылардың білімділік белсенділігін арттыру технологиясын» пайдаланамын. Бұл оқыту технологиясы бойынша білім беру мақсаты - өндірістік ситуациялар беру арқылы өз бетінше жұмыс жасау қабілетін, дұрыс шешім қабылдау мүмкіндігін қалыптастыру арқылы бәсекеге қабілетті маман ретінде дамуына көмектесу. Себебі күнделікті өмірде, іс әрекет ету сферасында адамға қажетті маңызды құзыреттілік, ол мәселелерді шеше білу. Егер студент мәселелерді шеше білу қабілетін игерсе, болашақта олар жұмыс жасайтын ұйымда оларға деген қажеттілік арта түседі. Кәсіптік құзіреттілікті жетілдіруде мамандық бойынша жүргізілетін тәрбие жұмысы да ерекше роль
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы 432
атқарады. Сабақтан тыс өткізілетін іс-шараларда студенттер өз мүмкіндіктерін барынша пайдаланып, болашақ маман ролін жоғары деңгейде орындауға тырысады. Арнаулы құзыреттілік. Оқу орны түлегі моделі - белгілі бір өндіріс, ғылым, мәдениет саласындағы жұмысшы құзіреттілігін сипаттай алуы. Сондықтан әр маман өз мамандығына байланысты арнаулы құзіреттілігін анықтау қажет. Арнаулы құзіреттілік - маманның сала ерекшелігіне байланысты кәсіби мәселелерді шешу, білім және іскерлік деңгейін көтеру сияқты қабілеттермен байланысты. Еліміздің экономикалық, саяси, мәдени, қоғамдық өміріндегі өзгерістерге сай білім беру ұйымдарының үлкен жауапкершілікті сезініп, білікті, өз ісінің шебері, бәсекеге қабілетті, кең ауқымды, жан-жақты дамыған маман дайындауға ұмтылуы, өзінің бүкіл қызметін осы бағытта құруы заңды құбылыс, себебі қоғам өзінің әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының мазмұны мен сипатының өзгеруіне және еңбек сапасына талаптың жоғарылауына байланысты өз ісін жетік білетін, кәсіби білімі мол мамандарды қажет етеді [8]. Жоғары оқу орнының оқу процесінде студенттердің іс-тәжірибеден өту, теориялық білімді практикамен байланыстыру және өздік жұмыстарын орындау т.б. олардың бойында құзіреттілікті қалыптастырудың алғы шарты болып табылады және төмендегі педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi: - студенттің дайындық деңгейiн, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалды меңгертуге байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесiне жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн пайдалану; - оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық-iс-әрекеттiк ойындар және т.б.); - проблемалық, зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдiстерiн қолдану арқылы классикалық әдiстердi жетiлдiру; - психологиялық жаңа сарындағы психотехникаларды пайдалану арқылы оқу процесiнiң әдістемелік базасын жетiлдiру [9]. Болашақ педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технология негiзiнде дайындауда келесi қағидалар негiзге алынған: - вариативтiлiк – әрбiр бiлiм беру қызметкерлерiнiң жасақтаған материалдарына сәйкес бiлiктiлiктi көтеру жүйесiн бағыттайды; - болашаққа негiзделген – күтiлетiн нәтиженi анықтайтын кезеңдiк бағдарламалардың бағытын орнықтырады және жеке тұлғаға бағытталған курстың жалпылама мақсатын анықтайды; - рефлексивтi-креативтi – жаңа ақпараттық технологияларды меңгерту бiлiмдерiн ұйымдастыруда курстың бағыты даралық-шығармашылық негiзге бағытталуы қажет; - эргономикалық – нақтылы мәселелердi үйренуге қажеттi уақыт мөлшерi талап етiледi; - iзгiлiктiлiк – бейiмделген оқыту жүйесiн құруды талап етедi, бiлiктiлiктi көтеру жүйесiнiң құрылымы мен нақтылы нәтижесiн анықтау; - тәжiрибеге бағытталған – оқыту көздерiнiң бiрi ретiнде оқытушылардың тәжiрибесi қолдану идеясы жүзеге асырылады және нақытлы iс-әрекеттер бойынша тыңдаушылардың танымдық процестерiнiң өзара байланыстылығы мен олардың жеке тұлға ретiнде қалыптасу деңгейi анықталады; - жекелеген консультация беру - тыңдаушыларға консультация беру ұсынылады. Олмынабағыттажүргiзiледi: әрбiртыңдаушыныңөзiндiкерекшелiгiнескереотырыпқойылғаннәтижелергежетугебайланыстыигерiлетiнмәсе лелердiңмазмұны мен оғанқолданылатынтиiмдiәдiс-тәсiлдер [10]. Соңғы жылдары болашақ мамандардың құзыреттілігі туралы пікірлер кәсіби маман даярлау мәселелері жайлы көптеген пікірлер айтылуда. Соларға сүйене отырып, мұның өзі болашақ мамандарды қоршаған дүниені, табиғатты, қоғамдық өмірдің құбылыстарын тану, әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін пайымдау, талдау, маңыздысын ажырата білуге, адамдармен қарым-қатынастағы жоғары мәдениеттілікке үйренуге мүмкіндік береді. Студенттердің өзін-өзі дамытуы мен білім берудің гуманизациясының арасындағы өзара байланысты көру және оны меңгеру үшін тұлғалық өзін-өзі дамытуы үрдісінің методологиялық негіздерін қарастыру маңызды. Өйткені, ол әр түрлі адамтану ғылымдарында түрлі түсіндіріледі. К.Роджерстің пікірінше, өзін-өзі дамытудың негізгі бағыты - өзіне деген сенімді нығайту мен өзін-өзі сыйлау қабілетін қалыптастырудың нәтижесінде субъект “идеалды Менге” ұмтылады [6]. Қазіргі тәжірибеде К. Роджерстің “тұлғалық өсу тобының” әдісі қолданылады. Ондағы қарым-қатынас барысында адамның адаммен қатынастарын құру үшін қатысушылар бір бірінің алдында ашылып, өздерінің сезімдері туралы айтады, мәндік мағыналарды іздейді, өмірлік таңдаудың еркіндігін алуға ұмтылады және ол үшін жауап береді. Неғұрлым білікті және қабілетті болу үшін осының барлығы шектеулі рухани потенциалды ашуға көмектеседі [8]. Кез келген білім ордасының білім сапасын арттырудағы туындайтын кейбір проблемалардан шығу үшін: нәтижеге бағытталған жалпы орта білім беруде педагогтың кәсіби құзырлылығын дамытуды талап
№ 3 (112) 2016 433
етеді. Әрбір педагогтың кәсіби дайындық сапасына қойылатын талап немесе кәсіби теориялық білімі мен практикалық біліктілігі – құзыреттілік пен кәсіби шеберлігінің сапасы ретінде қаралады. Құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде қарау, зерттеу - бүгінгі күн талабы. Құзыретті педагог қалыптастырудың педагогикалық міндетінің таралу деңгейіне қарамастан оның шешімінің аяқталу айналымы «ойлау – әрекет жасау – ойлау» үштігіне тоқталады және педагогикалық қызметтің компоненттерімен және соларға сай білімдермен сәйкес келеді. Нәтижесінде педагогтың кәсіби құзіреттілігінің моделі оның теориялық және практикалық дайындығының бірлігі ретінде орындалады. Бұл жерде педагогикалық біліктер төрт топқа біріктірілген. 1. Тәрбиенің объективті процесінің мазмұнын нақты педагогикалық міндеттерге «аудара» білуі: жеке тұлғаны және ұжымды олардың жаңа білімді белсенді игеруге дайындығының деңгейін анықтау үшін зерттеу және осы негізде ұжымның және жеке студенттердің дамуын жобалау; білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттері кешендерін анықтау, оларды нақтылау және басым міндеттерді анықтау. 2. Логикалық аяқталған педагогикалық жүйені құра білу және қозғалысқа келтіру: білім-тәрбие міндеттерін кешенді жоспарлау; білім процесі мазмұнының негізделген таңдауы; оны ұйымдастыру түрі, әдістері және құралдарының дұрыс таңдауы. 3. Тәрбие компоненттері мен факторлары арасында өзара байланыстарды анықтай білу және орнату, оларды әрекетке келтіру: қажетті жағдайларды тудыру (материалдық, моральдық-психологиялық, ұйымдастырушылық, гигиеналық және т.б.); студент тұлғасын белсендендіру, оны объектіден тәрбие субъектісіне айналдыратын іс-әрекетін дамыту; біріккен іс-әрекетті ұйымдастыру және дамыту; мектептің ортамен байланысын қамтамасыз ету, бағдарлауға келмейтін сыртқы әсерлерді жүйеге келтіру. 4. Педагогикалық қызметтің нәтижесін есепке ала білу және бағалау: педагог қызметінің нәтижесін және білім процесін талдау және өзін-өзі талдау, басым және бағынышты педагогикалық міндеттердің жаңа кешенін анықтау [11]. Студенттердің жоғары оқу орнына қабылданған алғашқы күндерінен бастап-ақ оқуға ынталылығын арттыру, өз бетінше жұмыс істей білудің озық формалары мен әдістерін тиімді меңгеру барысында жалпы құзіреттілігінің, кейбір өлшемдерін меңгеру аса маңызды болып табылады. Студенттердің кәсіби іскерлік құзыреттілігіне болашақ педагогтың бойында болуға тиісті барлық қасиеттер мен қабілеттердің жататыны анықталды. Жоғарыда аталған қасиеттер мен қабілеттерге ие болған педагог өзінің кәсіби қызметінде жетістіктерге жетіп, өз ісінің нағыз шебері болатындығы даусыз. Қорыта келе, жоғарыда келтірілген кәсіби құзыреттіліктер құрылымдық компоненттерін жоғары деңгейде қалыптасуы үшін білім беру ортасы және қызмет мазмұны мен бағыты оның дамуын қамтамасыз ету керек, сонымен бірге әр педагог өз әрекеті мен кәсіби жетілуін саралап, бағалау керек. жүктеу/скачать 17,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|