Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 1,34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып
Бұл бірінші деңгей басыHTML әлеміне қош келдіңіз. Бұл бірінші параграф. Ал бұл екінші. HTML гипертекст терминдерін қарап отырғандарға тексті шығару әдістерімен ақпараттандыру үшін қолданылады. · анықтайды. · tag басы /сәйкесінше· tag - параграфтарды бөлгіш. HTML-да tag-u (<) кіші белгісінен тұрады, одан кейін tag-a аты (>) үлкен белгісімен аяқталады. Tag-u әдетте қосарланған, tag аяқтаулы сол сияқты болады, ал бастапқы slash’а(\)-дан басқалары жақша арасындағы көрінетін текстер. Мысалы: қарап отырушыға бірінші деңгейдегі басының
Бұл тәртіптен шеттеп қарайтыны tag. Tag<\P> көрсетілмеген. Ескерту: HTML үлкен және кіші әріптерді ажыратпайды. бірінші деңгей тақырыбы <|H1>
|
69
гипертекстік сілтеме екендігін көрсете отырып бөліп береді. HTML tag :
бірлік гипертекстік байланыстырушы, оларды anchor (якорь) деп атаймыз.
Anchor-ды келесі құжатқа қосу үшін:
1. Anchor-ды c
параметрін > жабу белгісімен қоса беріңіз.
3. Орындалып жатқан құжатқа гипертекстік сілтеме ретінде алынатын
тексті теріңіз.
4. tag:-ны теріп anchor-ды аяқтаңыз.
Мына
мысал
гипертекстік
сілтемеге
берілген: HREF=”MaineStats.html”>Maine
Бұл өрнек “Maine” сөзін MaineStats.html құжатына гипертекстік сілтеме
ретінде қарайды, олар бір директоридің ішінде орналасқан. Ал олар әртүрлі
директориларда болса, онда олардың жолын көрсетіп кетуіңіз керек. Мысалы:
Atlantic States ішкі директориясында орналасқан NJ Stats. html файлына сілтеме
жасалсын. Ол келесідегідей беріледі.
New Jersey
Бұл салыстырмалы түрдегі сілтеме деп аталады. Сіз сонымен қатар
файлдың толық атын беруіңізге болады. Жолды көрсету үшін UNIX стандартты
синтаксис қолданылады.
Файлдарға дейінгі абсолютті жолдармен салыстырғандағы салыстырмалы
сілтемелер.
Сіз негізінен салыстырмалы сілтемені қолдануыңыз керек, өйткені:
1. Тексті теру аз.
2. Құжаттар тобын бір жерден екінші жерге орналастыру оңай, өйткені
салыстырмалы сілтемелер корректілі түрде қалады.
Бірақ басқа топтың құжатын алар кезіңізде абсолютті жолдарды
қолданыңыз. Мысалы сіздің тобыңызға пайдаланушының құжаттары кірсін.
Бұның ішіндегілер салыстырмалы болады. Ал қалған сілтемелер мысалы,
қосымша программалық қамтамаға сілтеме жасау үшін сіз оның толық атын
көрсетуіңіз керек, осындай үлгімен біз өз құжатыңызды басқа құжаттарға
қоссаңыз, басқа байланыстар оның қайта дұрыстау керек екендігін сұрамайды.
Uniform Resource Locator
Uniform Resource Locators (URLS-ты World Wide Web басқа серверде
орналасқан файлдардың орнын анықтау үшін қолданады. URL-ресурстарға
(gopher, WAIS, және т.б) қол жеткізу әдістерінен, сервер адресі және файлдың
орнынан тұрады. Синтаксисі:
Scheme:// host. Domain [:port]/ path/ filenаme
мұндағы Scheme мына файлдардың бірі бола алады:
file
сіздің локальды жүйеңіздің файлы немесе “анонимді” FTP- серверінің
файлы
http
World Wide Web серверінің файлы
Gopher
70
Gopher серверінің файлы
WAIS
WAIS серверінің файлы
News
Usenet тобының жаңалықтары
telnet
Telnet байланыс
Port мәні тасталып кетіледі.
Мысалға, бұл мысалдағы сілтемені өз құжатыңызға қосу үшін, келесі
жолды теріңіз:
=
"http://www.ncsa.uiuc.edu/General/Internet/WWW/HTMLPrimer.html"> “NCSA's
Beginner's Guide to HTML
Бұл “NCSA's Beginner's Guide to HTML” текстін құжаттың түпнұсқасына
сілтеме етіп жасайды.
URL –туралы қосымша ақпаратты қараңыз:
· CERN-е-де жасалған,
WWW имена и адреса, URIs, URLs, URNs
· "NCSA Mosaic" көрушісінің Help менюінде орналасқан,
Руководство по
URL для начинающих
.
Басқа құжаттың нақты орындарына сілтеме
.
(anchors)сілтемесі де басқа документтің нақты орындарына апару үшін
қолданылады. Мысалы, сіз А құжатынан В құжатының нақты бір орнына
сілтеме жасауыңыз керек. Бұл файлды documentB.html деп атайық. Біріншіден
В құжатында
named anchor
аталған аты бар сілтемені құруыңыз керек. Мысалы, В құжатында
``Jabberwocky'' атыменен anchor құру үшін келесі жолды теріңіз.
Бұл кейбір текст
Енді А құжатын сілтеме жасау кезінде В құжатына файлдың атын, қай
орында тұрғандығын (#)символымен бөліп белгілесеңіз болғаны.
Бұл менің сілтеме В
құжатына.
Енді А құжатындағы``ссылка'' сөзіне басыңыз ол В құжатындағы
``некоторый текст'' сөзіне апарып тастайды.
Орындалып жатқан құжаттың нақты бір орнына сілтеме.
Бұның орындалу техникасы бірдей, бірақ файл атының керегі жоқ. Мысалы,
``Jabberwocky'' anchor-ға ішінен сілтеме жасау үшін:
Бұл Jabberwocky-ға сілтеме В
құжатының ішіндегі .
Тілдің қосымша Tag-и-лері
Бұған дейінгі көрсеткендеріміздің барлығы жәй HTML құжаттар құруға
жеткілікті. Күрделі құжаттар құру үшін HTML-де әртүрлі тізімдер tag-и бар.
Тізімдер.
HTML номерленген, номерленбеген және анықтағыш тізімдермен жұмыс
жасайды.
Нөмірленбеген тізімдер.
71
Нөмірленбеген тізім құру үшін:
1.
- tag-а. Арқылы ашық тізім құрыңыз.
- tag –теріңіз одан кейін тізім элементтерін теріңіз ( - жабу tag-
2.
ның керегі жоқ.)
3.
Төменде екі элементтен тұратын тізім берілген.
- алмалар
- банандар
Шығысында
· алмалар
· банандар
арқылы
бөліп кетіңіз.
Нөмерленген тізімдер.
Бұл нөмерленбеген тізім екеуі бірдей тек айырмашылығы
- орнына
- -ді қолдану арқылы анықталады..
Келесі HTML текст.
- апельсиндер
- шабдалылар
- жүзімдер
Шығысында
1. апельсиндер
2. шабдалылар
3. жүзімдер
Енгізілген бейнелеулер
Көптеген көрушілер енгізілген бейнелеулерді X Bitmap (XBM) немесе GIF
форматтарында шығара алады. Әрбір бейнелеу құжаттың шығу процесінің
жұмысын баяулатады. Сол себептен сіз өз құжатыңызға үлкен немесе өте көп
бейнелеулер енгізбеуіңіз керек.
Бейнелеуді қосу үшін қолданыңыз:image_URL
>
мұндағы
image_URL
бұл URL файлының бейнеленуі. anchor HREF-де
қолданылатын IMG SRC URL-ге ұқсас.
Үнсіздікпен
бейнелеу
текстпен
теңестіріледі. Осы
параграфта
көрсетілгендей. Ол үшін ALIGN=TOP опциясын іске қосыңыз. Толық tag
жоғарғы теңестірілуменен келесі суретте көрсетілген:
> - апельсиндер
- қолданылады.Элементтері tag-а
72
ALIGN=MIDDLE тексті бейнелеудің ортасымен теңестіру
Анимация, дыбыстар және сыртқы бейнелеулер
Сыртқы бейнелеуге сілтеме жіберу үшін келесі жолды қолданыңыз.
image_URL
>сипаттамаға сілтеме
Сыртқы анимация файлдарына және дыбыстарға сілтеме жасау синтаксисі
де осыған ұқсас. Бір ғана өзгешелігі қосылатын файлдардың ұлғайтылуында.
Мысалы:
сілтемеге сипаттама
QuickTime видеоға сілтемені анықтайды.
Негізгі әдебиеттер: :[1] – 1 – 638 c, [2] 1- 432 c.
Қосымша әдебиеттер: [16] – с, [26] – c.
Бақылау сұрақтары:
1. Тэг дегеніміз не?
2. Web- беттерінің құрылымы қандай?
3. Графикалық файлдардың қандай форматтары қолданылуы мүмкін?
4. Anchor – аймақ дегеніміз не?
5. Құжаттарда қолданылатын сілтеме түрлері?
6. Нөмірленген тізім құрудағы тегтер мен атрибуттар ?
7. Маркерленген тізім құрудағы тегтер мен атрибуттар?
6 – Дәріс. Дәріс тақырыбы: КОМПЬЮТЕРЛІК ҚАУІПСІЗДІК.
6.1 Компьютерлік қауіпсіздіктің негізгі ұғымдары. Компьютерлік вирустар.
Программалық вирустар. Макровирустар.
Дәріс конспектілері:
Есептеу техникасында қауіпсіздік ұғымының ауқымы кең болып табылады.
Оған компьютердің жұмыс істеу сенімділігі, құнды деректердің сақталуы,
қатысы жоқ адамдардан ақпаратты қорғау, электрондық байланыстағы өзара
хабар алысу құпиясын сақтау сияқты көптеген мәселелер кіреді. Әрине барлық
өркениетті елдерде азаматтардың қауіпсіздігін қорғауға заңдар бар, бірақ
есептеу техникасының қатысты құқықты қолдану практикасы әлі толық
дамымаған, ал заң шығару процесі технология дамуынан қалып отыр,
сондықтан компьютерлік жүйелер жұмысының сенімділігі өзін - өзі қорғау
шараларына келіп тіреледі.
Компьютерлік вирустар – бұл жұмыс істейтін компьютерде рұқсат етілмеген
іс - әрекеттерді орындауға арналған программалық кода. Ол кода басқа
программаға немесе құжатқа деректер тасымалдаушылық белгілі бір
аумақтарына ендіріледі.
Компьютерлік вирустардың негізгі түрлеріне мыналар жатады:
n программалық вирустар;
n жүктелетін вирустар;
n макровирустар;
73
Программалық вирустар.
Программалық вирустар – басқа қолданбалы
программаның ішіне мақсатты түрде ендірілетін программалық кодалардың
блогы вирусы бар программа жұмыс атқарғанда ондағы вирустық кода іске
қосылады. Бұл кода қатты дискіде және басқа программаның файлдық
жүйесінде пайдаланушыға көрінбейтін өзгерістер жасайды. Мысалы, вирустық
кода басқа программалар денесінде өзін - өзі қайталайды. Бұл процесті
көбейу
деп атайды. Белгілі бір уақыт өткенне соң көшірмелердің белгілі бір санын
құрған соң, программалық вирусты бүлдіру әрекетіне көшеді: - программамен
ОЖ –ның жұмысын бұзады, қатты дискідегі ақпаратты жояды. Бұл процесті
вирустік шабуыл
деп атайды.
Ең нашар бүлдіру вирустары қатты дискіні форматтауға дейін барады.
Дискіні форматтау – ұзақ процесс, оны пайдаланушы міндетті түрде байқайды,
сондықтан көп жағдайда программалық вирус қатты дискінің жүйелік
секторындағы деректерді жоюмен шектеледі. Бұл жағдайда қатты дискідегі
деректер
сол қалпында қалады, бірақ арнайы құралдар көмегімен ғана
пайдалануға болады. Өйткені дискідегі қай файл, қай секторға жататынын
анықтау қиындық келтіреді. Теориялық тұрғыдан деректерді қалпына келтіруге
болады, бірақ оған кететін еңбек өте зор.
Әдетте ешқандай вирус компьютердің аппараттық қамтамасын істен
шығара алу мүмкіндігі
жоқ
деп есептейді. Дегенмен аппараттық және
программалық
қамтамалар
өзара
тығыз
байланыста
болғандықтан,
программалық ақауларды аппараттық құралдарды ауыстыру арқылы өзгертуге
тура келген жағдайлар болған. Мысалы, қәзіргі көптеген материндік
платаларда базалық енгізу – шығару жүйесі (BIOS) қайта жазыла алатын
тұрақты еске сақтау құрылғыларында сақталады (олар
флеш – жады
деп
аталады). Кейбір программалық вирус BIOS деректерін жою үшін флеш
жадының микросхемесындағы ақпаратты қайта жазу мүмкіндігін пайдаланады.
Бұл жағдайда компьютердің жұмысын қалпына келтіру үшін не BIOS – ты
сақтаған микросхеманы ауыстыру керек, не оны арнайы құрылғылар көмегімен
(оларды
программатор
деп атайды) қайтадан программалау керек.
Программалық вирус компьютерге иілгіш дискілерден, немесе интернеттен
алынған тексерілмеген программаларды іске қосқанда енеді.
«Іске қосу»
деген
сөзге ерекше көңіл аудару қажет. Вирус жұқтырған файлдарды көшіргенде
компьютерге вирус жұқпайды
.
Сондықтан интернеттен алынған барлық деректер қауіпсіздікке тексеруден
өтуі қажет, ал егер қай жерден алынғаны белгісіз болса, оларды қарап шықпай
ақ көзін құрту керек. Мұндай вирустарды әдетте тарату жолы – «троян
программасы – электрондық хатқа қосымша» болады. Онда пайдалы
программаны «іске қос» деп қызықтыратын ұсыныс болады.
Жүктелетін вирустар – программалық вирустардың жүктелетін вирустардан
ерекшелігі тарату әдістерінің басқаша болуы. Олар програмалық файлдарды
емес, магниттік тасушы иілгіш және қатты дискілер белгілі бір жүйелік
аумақтарды бұзады. Сонымен бірге іске қосылып тұрған компьютерде олар
уақытша жедел жадыда орналасады.
74
Әдетте, жүйелік аумағында жүктелетін вирус бар компьютер іске
қосылғанда оның магниттік тасушыдан жұғу басталады. Мысалы, компьютерді
иілгіш дискіден іске қосқанда вирус алдымен жедел жадыға, содан соң қатты
дискінің жүктеме секторына барады, одан ары қарай компьютердің өзі, вирусты
ары қарай тарату көзі болады.
Макровирустар. Вирустың бұл түрі макрокоманданы орындауға арналған
құралдары бар қолданбалы программалардағы құжаттарды бүлдіреді. Мысалы,
мұндай құжаттарға Місrоsоft Word (dos кеңейтуі бар) мәтіндік процессорының
құжаттары жатады. Егер макрокоманданы орындалу мүмкіндігі өшірілмесе,
онда құжат файл ашқанда жұқтыру басталады. Шабуыл нәтижесі арқылы
болуы мүмкін, өте қауіпсіз еместей қалпына келтіруі қиын бүлдіруге дейін
апара алады.
6.2 Компьютерлік вирустардан қорғау әдістері. Антивирус қорғау
құралдары.
Дәріс конспектілері:
Компьютерлік жүйенің қауіпсіздену қаупі – бұл потенциалды мүмкін болу
жағдайы, жүйенің өзінде кездейсоқ болуы мүмкін, сондай-ақ бұл жерде
сақталған ақпаратта. Айта кететін жағдай қауіп – бұл өте қауіпті, бір кездерде
орындалуы мүмкін.
Компьютерлік жүйенің бұзылуы – қауіпке әкелетін дұрыс емес сәтсіз
мінездеме. Басқа сөзбен айтқанда, компьютерлік жүйенің бұзылуынан жүйеде
керек емес жағдайлар орындалады.
Қорыта келгенде, компьютерлік жүйеге шабуыл жасау - сол немесе басқа
бұзылу орындалғанда және ізделгенде жаман ойлаушының атқаратын қызметі.
Сондықтан шабуыл дегеніміз қауіпт төндіруді орындау.
Шабуылды қарастыру - қауіп элементін кездейсоқ анықтауды болдырмау,
яғни тәжірибеден білеміз кездейсоқ немесе алдын ала жасалған қауіптерді білу
мүмкін емес, бұған қорғаушы жүйе тез жұмыс істеуі қолайлы.
Зерттеушілер қауіпсіздену қалпының үш негізгі түрін анықтаған – бұл
қауіпті ашу толықтыру немесе қызмет көрсетуден бас тарту.
Қауіпті ашу дегеніміз керек емес адамға ақпараттың жетуі. Компьютерлік
қауіпсіздік қалпын ашу термині есептеу жүйесінде сақталған немесе бір
жүйеден басқа бір жүйеге берілетін кейбір конфиденциальдық ақпаратқа қол
жеткізуіндегі әрқашан да өз орны болады. Кейде “Ашу” сөзінің орнына “Ұрлау
” немесе “Тесік” терминдары қолданылады.
Қауіп бүтіндігі кез келген әдейі есептеу жүйесінде немесе бір жүйеден бір
жүйеге көшіргенде немесе сақтағанда болатын деректерді өзгерту (өшіру).
Қызмет көрсетуден бас тарту қалпы есептеу жүйесінің кейбір ресурстарына
қол жеткізуге мүмкіндік болмаған жағдайда пайда болады.
Вирустар жұмыс амалдарына байланысты екі типті болады: резидентсіз
және резидентті. Резидентсіз вирус бұзылған программа қосылғанда жұмыс
атқарады. Вирус – программасы программа жұмыс істеп отырған уақытта
қауіпті.
75
Егер программа өшсе вируста жұмысын аяқтайды. Резидентті вирустар
бұданда қауіпті мұндай вирустар бұзылған программа қосылғанда іске асады
бірақ бұл вирус компьютер жадысында өзінің резиденттік бөлігін қалдырады.
Компьютер жадысында қалған вирус операциялық жүйенің және басқа
программалардың ішіне енеді. Резиденттік вирустар жедел жадыда жүйе
тоқтағанға шейін жұмыс атқарады.
Операциялық
жүйенің
стандартты
құрылғылары
немесе BIOS
құрылғыларын қолдана отырып бұл вирустар әртүрлі орындалатын
файлдардың және жедел жадының ішіне еніп алады.
Әдетте бұндай вирустар бұрынан бар тақырыптың көшірмесе ретінде
немесе нәтиже негізінде көп қызмет атқарады. Осы вирустар «студенттер
тапқан» вирустар қатарына саналады. Бұндай вирустарды компьютерлік
жүйенің нашар жұмыс істеу кезінде табуға болады.
Компьютерлік вирустан қорғайтын үш аралықты қарап кетуге болады:
. вирустің келуін тоқтату;
. егер вирус жол тауып компьютерге енсе, онда вирустық шабуылдарды
тоқтату;
. егер шабуыл болса, онда одан кейін болатын қатерлерден сақтау.
Қорғау әдістерін таратудың үш түрі бар:
. программалық қорғау әдістері;
. аппараттық қорғау әдістері;
. ұйымдастырылған қорғау әдістері.
Вирусқа қарсы қорғау құралдары
Компьютерлік вирустардан қорғау үшін қолдануға болады:
- ақпаратты қорғаудың жалпы құралдарды;
- вируспен бұзылудың жағдайларын азайтатын профилактикалық
шараларды;
- вирустан қорғауға арналған арнайы программалар.
Компьютерлік вирустан және вирустан ақпаратты қорғау құралдарының
түрлері:
ақпаратты көшіру – дискінің жүйелік аймақтарын және файл
көшірмесін құру;
сұранысқа
тосқауыл – ақпаратты
санкцияланбаған
қолданудан
тосқауылдау, яғни дұрыс жұмыс істемейтін программалар мен
пайдаланушылардың қате қимылдарынан деректер мен программаға өзгерістер
енгізуге тосқауыл қою.
Вирустан қорғауға арналған арнайы программалар
1.
Детекторлар программалары
(McAfee Associates-тен Scan, Norton
Antivirus және “Диалог-МГУ”-дан AVSP) бірнеше әйгілі вирустарды табу үшін
қолданылады.
2.
Флаги немесе доктор
(Д.Н. Лозинскийдің Aids Test, “Диалог-МГУ”-дан
AVSP-сы) дискілерді немесе бұзылған программаларды “жазады” (тазалайды),
76
бұзылған программалардан вирус денесін “тістеп алу” арқылы программаларды
вируспен бұзылмаған кездегідей бастапқы қалыпқа келтіреді.
3.
Ревизор
(тексеруші) программалар (“Диалог-наука”-дан Adinf+AdinfExt)
– бірінші дискінің жүйелік аймақтары және программа күйі жайлы
ақпараттарды есіне сақтап, содан кейін оны бастапқы күйімен салыстыра
отырып тексереді. Олардың салыстыруында келіспеушіліктер болса, онда ол
туралы пайдаланушыға хабарлайды.
4.
Ревизор
(тексеруші) докторлар – ревизорлар мен докторлардың
қызметін атқарады, яғни программалар тек өзгерулерді ғана көріп қоймай,
сонымен қатар ол өзгерулерді автоматты түрде бастапқы қалыпқа келтіруге бар
жағдай жасайды.
5.
Фильтр программалары
(-D, FlueShot Plus) резидентті түрде
компьютердің жедел жадысына орнатылады да көбею және қауіп төндіру үшін
вирустар
қолданатын операциялық
жүйеге
түсетін
хабарламаларды
жолдарынан ұстап алып ол туралы пайдаланушыларға хабарлайды.
6. Вакцина – программалары (немесе иммунизаторлар), дискілерді немесе
программаларды
оның
жұмыс
нәтижесінде
көрінбейтіндей
етіп
модификациялайды, бірақ вирус оны, яғни вакцинацияланған программаны
вирусталған екен деп түсінеді.
Негізгі әдебиеттер: :[1] – 1 – 638 c, [2] 1- 432 c.
Қосымша әдебиеттер: [22] – с, [23] – c.
Бақылау сұрақтары:
1. Компьютерлік вирус дегеніміз не?
2. Программалық вирус дегеніміз не?
3. Жүктемеленетін вирустың программалық вирустан айырмашылығы
неде?
4. Компьютерлік вирустардың негізгі типтері?
5. Вирусқа қарсы негізгі қорғау құралдары.
6. Вирустан қорғауға арналған арнайы программаларды білесің?
2.3 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ЖОСПАРЫ
№ 1 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: WINDOWS операциялық жүйесiмен жұмыс
Windows - тiң негiзгi объектерi
Жұмыстың мақсаты: Windows–тiң негiзгi тәсiлдерiн мазмұндау, Windows
ортасында бағдарлауды үйрену, ұғымдар кiргiзу:
Жұмыс столы
Тапсырмалар панелi
Бас меню
«Тышқан » түрi бар манипулятор
Менiң компьютерiм
77
WINDOWS операциялық жүйесiмен жұмыс
Windows кез-келген ситуацияны (мәтiн, графика, программа және т.б.)
өңдейтiн операциялық жүйе. Ол қолданушыларға ыңғайлы графикалық
құалдармен қатар осы ортада бiр мезгілде бiрнеше операцияларды орындау,
прграмманы тез iске қосу мүмкiндiктерiн бередi.
WINDOWS – тiң негізгі объектері
1 Жұмыс үстелі
Компьютер iске қосылғаннан кейiн бiрден Windows операциялық жүйесi
жүктеледi. Операциялық жүйе жүктелгенде, экранда жүйелiк буманың,
құжаттардың ярлыктары және таңбалары болады. Таңбалары, шартбелгiлерi
бар экран, Жұмыс столы деп аталады (1.1. сурет).Компьютер экранында
Windows жүйелiк бумаларының таңбалары орналасқан – Мой компьютер
(Менiң компьютерiм), Корзина (Қоржын) және т.б.
2 Тапсырмалар панелі (Панель задач)
Тапсырмалар панелі (Панель задач) – жұмыс столының төменгi жағында
орналасқан ашық-сұр жол.
Онда программаларды тез қосуға, файлдарды iздеуге, сол сияқты
ақпараттық ақпараттармен қатынасты қамтамасыз ететiн «Іске қосу» («Пуск» )
батырмасы бар.
Құжат немесе Тапсырмалар панелі терезiнде Программа ашылғанда
(активтi), ашылған элементке сәйкес келетiн жазуы бар батырма пайда
«Менің компьютерімді»
жүктейтін таңба
Графикалық редакторды
жүктейтін таңба
Қоржын
Бас меню
Тапсырм
Іске қосу батырмасы
1.1.сурет. Жұмыс столы және оның объектері
· Мой компьютер (
Менің компьютерім
)
компьютердің құрамы мен құрылысын
қарауғ,а болатын; жұмыс столындағы бума.
· «Сетевое
окружение» («Жүйелiк
қоршау») таңбасы – компьтерлiк жүйемен
жұмыс iстеуге мүмкiндiк бередi.
· Входящие («Енушi») – максималдық
хабарды және электрондық поштаны
қабылдауға, жiберуге, терезе ашады.–.
· Корзина («Қоржын») – жойылған
файлдардың көшiрмесiн, қалпына келтiру
үшiн немесе кейiн жою үшiн сақтайды.
78
болады.Тыщқанның көмегiмен ол батырманы басу, керек терезеге тез өтуге
мүмкiндiк бередi.
Тышқанмен «Іске қосу» («Пуск» ) батырмасын басу Windows 98 – дiң бас
менюiн ашады.
3 Бас меню
Бас менюдiң командалары, қосымшаларды iске қосуға, файлдарды iздеуге,
жүйенiң әртүрлi параметрлерiн баптауға, анықтамалық ақпараттар алуға және
т.б. арналған. Бас менюдiң командаларының келесi деңгейдегi менюлары болуы
мүмкiн. Ондай командалар 4 символымен белгiленген. Бас менюдiң негiзгi
элементi, жиi қолданылатын программаларды жүктейтiн Программа жолы.
Оның өзiнде «Стандартты», «Бағыттауыш» («Проводник ») және басқа жолдар
бар.
Экранда Ctrl+Esc батырмасын басқаннан кейiн де, Бас меню пайда болады.
«Іске қосу» («Пуск») батырмасы экранда көрiнбеген кезде, бұл өте тиiмдi
тәсiл. Кейбiр экрандарды баптау режимiнде, ол басқа терезелермен жабық
болады.
4 «Тышқан» манипуляторы
Бiз тышқанның көмегiмен Windows және оның қосымшаларының жұмысын
басқарамыз: кез келген операцияны орындауға немесе орындамауға команда
беремiз, фигуралар саламыз немесе оның фрагментiн ерекшелеймiз,
ерекшеленген мәтiн фрагментiн немесе оның бейнесiн басқа позицияға
Түрi «тышқан» манипуляторы немесе жәй тышқанның екi
немесе үш батырмасы болады:
· сол жақ батырма - ең басшы; жұмысшы;
· оң жақ батырма - қосымша;
· ортаңғы батырма - программаланатын.
Ендi экранда әрдайым жол тiлсызығынан басқа, жұмыс
режимiне байланысты сыртқы бейнесi әр түрлi сiлтеуiш
немесе тышқан тiлсызығы болады.
1.2. суретте оның түрлерiне түсiнiктеме берiлген.
Тышқанмен:
· шерту – сол батырманы басу және жiберу (егер әрекет
оң батырма арқылы болса, онда ол көрсетiледi);
· екi рет шерту – екi рет тез батырманы басу және жiберу;
· жылжыту
– объектi көрсету, сол батырманы
басып
және
оны
басулы
күйде
ұстап
тұрып,
тiлсызықты басқа орынға жылжыту;
· динамикалық немесе контекстiк менюдi шақыру –
оң батырманы басу және жiберу, контекстiк менюдiң
нақтылы пунктының таңдалуы тышқанның сол жақ
батырмасын басу арқылы iске асады.
1.2.сурет. «Тышқан» манипулято-
рының меңзерінің түрлері
79
тасымалдаймыз. Тышқанды столда(немесе кiлемшеде) әртүрлi бағытта
жылжыта отырып, тiлсызықты экранның кейбiр позициясына орнатуға болады
(басқа сөзбен айтқанда, тiлсызықпен нақты элементтi көрсету), содан кейiн
тышқанның сол немесе оң батырмасын басып, машинаға сигнал жiберу.
5 Менiң компьютерiм
Жұмыс столындағы «Мой компьютер» (менiң компьютерiм) таңбашасы,
бүкiл компьютер түтас сол белгiнiң iшiнде деген мағынаны бiлдiредi.
Компьютердегi бумалар мен файлдарды қарау үшiн, ол таңбашаға тiлсызықты
апарып, екi рет сол жақ батырманы басу керек (1.3. сурет).
а)
Менің компьютерім
терезесі
б)
Менің компьютерім
терезесі
- Диск С:
«Мой компьютер» -де дисководтар бар:
Мой компьютерімде
үш
түрлі дисковод бар:
А: (алмалы-салмалы
дискеттер үшін);
С: (қатты диск);
Е: (компакт-диск).
1.3. суретте
С дискiсi
таңдалған, тышқанмен екi рет
шерту дискiнiң терезесiн оның
құрамымен ашады. Бұл терезе
ақпараттың түрiне байланыс-
ты, әртүрлi таңбалар мен файл
түрiндегi құжаттарды және
бумаларды сақтайды.
Бұл
терезеден
тышқан
арқылы iшiнде
көптеген
пайдалы қосымшалары бар
Windows
бумасын
таңдап
алып, оның таңбашасында
тышқан арқылы екi рет шерту
керек. Сол кезде iшiнде
файлдар мен бумалар бар
келесi терезе ашылады (1.3в
сурет). Суретте тiзiм кесте
түрiнде берiлген. «Тип» (түрi)
бағанасында файлдың қандай
түрге жататыны көрсетiлген.
Қосымшаның тiрiн таңдау
оның көмегiмен басқа құжат
(файл) құру немесе нақтылы
функция атқару программасын
ашады. Мысалы,
CALC
файлын
таңдау
жәй
калькулятор терезесiн ашады,
ал карта суретi бар SOL-ды
таңдау пасьянс ойны бар
терезенi ашады. Терезенiң
жоғарғы
жағында
батырмалардан тұратын меню
жолы және инструменттер
панелi (строка меню и панели
инструментов) бар, олар
туралы кейiн айтамыз.
80
А: (алмалы – салмалы дискеттер үшiн);
С: (қатты диск);
Е: (компакт - диск).
1.3.сурет. Мой компьютер (Менiң компьютерiм) Терезелерiнiң ашылу ретi
Windows бағыттауышы
1.4. сурет. Проводник (бағыттауыш) терезесi
6. Бағыттаушы
Бағыттауыш бiр мезгiлде компьютердегi бумалардың қабатталу құрылысын
сол терезеде, ал ерекшеленген бумалардың құрамын оң терезеде бейнелейдi.
Бұл файлдарды жылжытқанда және көшiргенде өте ыңғайлы. Ол үшiн, оң
терезеге көшiрiлетiн файлдың құрамын шығару жеткiлiктi және бұл файлды
сол терезедегi басқа бумаға тасымалдау керек (1.4. сурет).
7. Контекстiк меню
Тыщқанның оң батырмасын басу, ерекшеленген объектiң контекстiк
менюiн бейнелейдi. Мысалы, кез келген файл үшiн бұл менюде ашу, көшiру,
жою командалары бар.
81
Терезенi өрбiту (жаю,үлкейту), жыймалау және жабу батырмалары
Кез келген терезенiң оң жақ жоғарғы бұрышындағы
түрiндегi терезе
жабу батырмасы программадан шығуға мүмкiндiк бередi. Орнына келтiру және
өрбiту батырмаларының түрлерi
және , жыймалау батырмасының түрi - .
9. Бұл не? (Что это такое?)
Көптеген диалог терезелерiнде анықтама алу әдiстерi қарастырылған. Ол
үшiн терезенiң команда жолында орналасқан (оң жақ жоғарғы бұрыш) ?
батырмасын, содан кейiн терезедегi керек команданы тышқанмен шерту керек
(1.6. сурет). Осы кезде экранда түсiнiктеме мазмұны бар, қалқитын терезе пайда
болады (1.7. сурет).
Бұл түсiнiктеменi басқа жолмен де шығаруға болады. Тышқанды керек
элементке апарып, оң жақ батырмасын басып, контекстiк менюден жалғыз
пункт. Бұл не? (Что это такое?) - нi таңдаймыз.
1.5.сурет. Контекстік меню
ЖҰМЫС СТОЛЫ – Windows қоршамы жұмысы кезіндегі бүкіл экран беті. Бұл өте
қарапайым, бірақ Windows – тың фундаментальды ұғымы.
ҚОЛДАНУШЫ ИНТЕРФЕЙСІ – адаммен программаның (машинаның) қарым
қатынасы, диалог шараларының жиыны. Адам интерфейстің көмегімен диалог
режімінде машинаны басқарады.
ТАҢБАША (пиктограмма, значок) – объектерді Windows интерфейсінде көрсету.
Интерфейстің көрінуі үшін, әртүрлі объектер таңбашалар тағайындау жүйесімен
ҚҰЖАТ (Документ) – қосымша (программа) арқылы өңделетін кез келген файл.
Windows–та құжат - мәтіндік, графикалық, дыбыстық және бейнелік болуы мүмкін.
Рис.1.6. Бұл не? менюінің
пункті
1.7.сурет. Қалқитын терезе. Мәтін объектісіне
түсініктеме
.
82
10. Жұмыстың негізгі тәсілдері
Программаны іске қосу үшін, бас менюдің ішінен керек программа бар
буманы таңдап алыңыз, содан кейін сол программаны тышқанмен шертіңіз.
Бір мезгілде барлық терезелерді жыймалау үшін, тілсызықты Тапсырмалар
панелі (Панели задач) бос жеріне әкеліп, тышқанның оң батырмасын басыңыз
және контекстік менюден Бәрін жинау (Свернуть все) командасын таңдап
алыңыз.
Бірден бірнеше файл немесе бума таңдау үшін, объектерді ерекшелеу
кезінде Ctrl батырмасын Остап тұру жеткілікті.
Қоржындағы (Корзина) файл дар мен бумалар ол нақты тазаланғанша
сақталады.
Құжатты (Документ) ашу үшін, оның таңбасына тілсызықты қойып,
тышқанмен екі рет шертсе жеткілікті.
Копьютерді өшіруге Бас менюдегі Жұмыстың аяқталуы (Завершение
работы из Главного меню) командасы мүмкіндік бередіжәне одан кейін
Компьютерді өшіру (Выключить компьютер) жолын таңдап, “Иә” (Да)
батырмасын басады.
Компьютермен жұмыс істеген кезде мойыныңыз ауырмау үшін, қолдың
астына лайықты төсеніш керек немесе қолды стола қоймау керек.
Windows операциялық жүйесінің жұмысының аяқталуы
1 «Іске қосу» (Пуск) батырмасын табыңыз.
2. Бас менюден «Жұмысты аяқтау» (Завершение работы) командасын
таңдаңыз, (тышқанның сол жақ батырмасын шерту) экранда келесі хабар пайда
болады:
Ескерту:
Windows орталығындағы жұмысты, компьютерді кезкелген жерден
өшіру арқылы аяқтауға болмайды. Ол үшін барлық терезелерді жауып,
жұмыс столына шығу қажет.
83
Егер терезе жабыларда сақталмай қалған файл болса,онда экранда
мынандай хабар пайда болады:
Студенттердің өзіндік жұмысы
1 – вариант
1. Менің компьютерім (Мой компьютер) программасын іске қосыңыз.
«С:» дискін активтендіріңіз.
Windows жүйелік папкасын ашыңыз.
CALC қосымшасын іске қосыңыз (калькулятор таңбашасымен) –
калькулятор.
Калькуляторды келесі амалдарды орындаңыздар
а)125.26*63.65 б)456.36/(377-2.58)
в) (456.25 – 35.35 )*(3.658-45.254)
Нәтижесін жазыңыз.
Калькулятор терезесін жинау.
SOL қосымшасын (карта колодасының таңбасымен) іске қосыңыз –
“Косынка” пасьянсы.
8. Меню арқылы (тілсызықпен ? белгісін басыңыз) ”Анықтаманы”
шақырыңыз:
а) Мазмұны (содержание) вкладкасында ойын жолын таңдау;
б) ойын ережелерін оқу;
в) көмек терезесін жабу;
г) көрсетілген уақытта ереже бойынша ойнау;
д) Пасьянсы “Косынка” терезесін жыймалау.
9.Windows терезесін жабу.
10. Калькулятор терезесін өрбітіп (ашып), 45.6
2
+32
3
, амалын орындау,
жауабын жазу.
Калькулятор терезесін жабу, ары қарай тізбек бойында «С:» диск терезесін
және Мой компьютер (Менің компьютерім).
2 – вариант
Менің компьютерім (Мой компьютер) программасын іске қосу.
Анықтама меню (Вызов справки) арқылы (тiлсызықпен ? таңбасын басу
және тыщқанмен анықтаманы шақыру): шақыру.
a) орыс әрiптерiн теру режимiне өту (оқытушыдан сұра);
84
б) Предметный указатель өрісінде Алғашқы әрiптердi кiргiзiңiз (Введите
первые буквы) . . . терiңiз Терезе(окно).
в) Выберите термин или фразу (термин немесе фраза таңдаңыз) өрiсiнде …
тышқанмен Окна сообщений, изменение вида таңдаңыз;
г) Шығару (Вывести) батырмасын басыңыз (терезенiң төменгi жағында);
д) шығарылған мәтiндi оқып, терезенi жабу.
3. Менiң компьютерiм терезесiнде Басқару панелi (Панель управления)
жолында тышқанмен екi рет шерту.
4. Басқару панелi (Панель управления) терезесi iшiнен экранды таңдау және
тышқанмен екi рет шерту.
5. Қасиет (Свойства) диалог терезесiнде Хат тау Оформление (Оформление)
вкладкасын Экраннан таңдау.
6. Терезенiң iшiнде
батырмасын басып Түсі (цвет) сөзi арқылы түсiн
өзгерту.
7. ОК батырмасын басыңыз.
Менің компьютерім (Мой компьютер) терезелерiн жабу.
3 – вариант
1. Жұмыс столында тышқанмен бос орынды көрсетiңiз және тышқанның оң
батырмасын басыңыз.
2. Динамикалық (контекстi) меню пайда болады, Свойства (қасиет) жолын
таңдаңыз.
3. Свойства (қасиет) диалог терезесiнiң iшiнен:Экран Оформление (хаттау)
вкладкасын таңдаңыз.
4. Оқытушы сiлтеген экранның түсiн, Түсі (цвет) сөзiнiң алдындағы
батырмасын басу арқылы таңдаңыз.
ОК батырмасын басыңыз.
4 – вариант
1. Іске қосу (Пуск) батырмасын басу арқылы, Бағыттауыш (Проводник)
программасын iске қосыңыз, ары қарай тышқанмен шертiп Программы –
Проводник-тi таңдаңыз.
2. Бағыттауыш (Проводник) терезесi пайда болады, терезенiң сол жақ
бөлiгiнде Менің құжаттарым (Мои документы) бумасын тышқанмен шертiңiз,
терезенiң оң жақ бөлiгiне және бума таңбашасына көңiл аударыңыз.
3. Терезенiң сол жақ бөлiгiндегi Windows бумасын тышқанмен шертiңiз,
терезенiң оң жақ бөлiгiне көңiл аударыңыз.
4. Windows бумасының алдында, тышқанме “+” белгiсiн шертiңiз, не
болғанын түсiндiрiңiз.
5. Windows бумасының алдында, тышқанме “-” белгiсiн шертiңiз, не
болғанын түсiндiрiңiз.
6. Терезенiң оң жақ бөлiгiндегi Temp бумасының таңбасында тышқанмен
екi рет шертiңiз және не болғанын түсiндiрiңiз.
Бағыттауыш (Проводник) терезесiн жабыңыз.
85
Негізгі әдебиеттер: : [1] – 1-638 б, [2] 1- 432 б.
Қосымша әдебиеттер: [6]
Бақылау сұрақтары:
1. Менің компьютерім (Мой компьютер) жүйелiк бумасы қандай роль
атқарады?
2. Менің компьютерім (Мой компьютер) терезесiнiң Бағыттауыш
(Проводник) терезесiнен айырмашылығы?
3. Файлдар мен бумалардың қабаттылық құрылысын қалай қарауға
болады?
4. Жұмыс столының функциясын түсiндiрiңiз.
5. Динамикалық немесе контекстiк меню дегенiмiз не?
6. Терезенi жабу, жинау, өрбiту қайда орналасқан және олар не iстейдi?
№ 2 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мәтіндік редактор Word. Құжатты құру және форматтау
(пішімдеу).
Жұмыстың мақсаты:
- фрагменттерді, жолдарды, абзацтарды, мәтіндерді белгілеуді үйрену;
- қаріпті (шрифт), абзацтарды пішімдеуді үйрену;
- мәтінді туралау (выравнивать), шегіністерді (отступ) орнатуды үйрену;
- тізімдермен жұмыс істеуді үйрену;
- абзацты пішімдеу үшін сызғышпен жұмыс істеуді үйрену;
- интервалдарды орнатуды және т.б. үйрену;
Теориялық бөлім: Құжатты пішімдеу үшін керек фрагментті ерекшелеу
(белгілеу) қажет. Ерекшеленбеген мәтінді пішімдеуге болмайды.
Тышқанның көмегімен құжат фрагментін ерекшелеу (белгілеу) әдістері:
Нені ерекшелейміз ?
Белгілеу тәсілдері
Элементті немесе фрагментті
Тышқанның сол жақ батырмасын жібермей
баса
отырып, тышқанның
курсорын
фрагменттің
басынан
соңына
дейін
жылжыту керек.
Сөзді
Сөздің кез-келген символын тышқанмен
көрсетіп, екі рет шертіңіз.
Құжат жолын
Жолдың сол жақ бос бөлігіне тышқанды
шерту
Бірнеше жолды
Сол жақ батырманы жібермей басып тұрып,
бірінші жолдың бас жағына шертіп,
курсорды
жолдың
соңына
дейін
жылжытамыз және одан кейін керекті
жолға дейін тартамыз.
Сөйлемді
CTRL пернесін басып тұрып, тышқанның
батырмасын сөйлемге шертіңіз.
Бірнеше абзацтарды
Тышқанның сол жақ батырмасын жібермей
86
басқан түрде, сол жақ бөлік бойынша
бірінші
абзацтың
соңына
дейін
жылжытасыз
Құжаттың тік бұрышты фрагментін
(кесте емес)
ALT пернесін және тышқанның сол жақ
батырмасын басып, курсорды керекті
фрагментпен жүргіземіз.
Бөліп алу қажет болмаған жағдайда тышқанмен объектіге жай ғана шертіп
немесе кез-келген алдыға жылжу пернелерінің біреуін басу керек.
Раздел 1.01 Қаріпті (шрифт) пішімдеу
Пішімдеу - таңбаға қажетті параметрлерді орнату. Қаріпті пішімдеу -
арнайы эффектінің бояуын, түрін, өлшемін өзгерту. Қаріпті орнату үшін 2-
суретте көрсетілгендей арнайы қаріп сұхбатты терезесі шақырылады.
Қаріп сұхбатты терезесі
Абзацты пішімдеу
Беттегі абзацтың жағдайын келесі параметрлер анықтайды:
Алаң (поля) негізгі мәтіндік облыстың жалпы енін, яғни мәтіннің
арасындағы қашықтықты және беттің шеттерін анықтайды. Беттің
Тапсырма
алаңы бөлімін қарастыр.
Шегініс (отступ) абзацтар арасындағы және сол немесе оң жақ алаңдар
қашықтығын анықтайды. Облыстың шектелген алаңында абзацтар тобының
немесе бір абзацтың шегінісін үлкейту немесе кішірейту үшін
Пішімдеу
саймандар тақтасындағы
Шегіністі үлкейту
және
Шегіністі кішірейту
батырмаларын пайдаланыңыз. Сол сияқты шегініс теріс болуы мүмкін (мұндай
шегініс выступом деп аталады).
Горизонталь бойынша белгілеу сыртқы түрді және абзацтың шеттерін
анықтайды және сол жаққа қарай, оң жаққа қарай, ортаға немесе ені бойынша
тегістеу арқылы орындалуы мүмкін. Мысалы, көп жағдайда абзац сол жаққа
қарай тураланады, бұдан абзацтың сол жақ бөлігі сол жақ алаңға қарай
87
жиналады. Мәтінді көлденеңінен туралаудағы өзгерістері жөнінде мәліметтерді
қара.
Тігінен туралау жоғарғы және төменгі алаңға байланысты абзацтың
жағдайын анықтайды. Мұндай туралау мәтінді жоғары қарай немесе беттің
ортасына қарай немесе абзацты беттің ұзындығы бойынша тепе-тең
орналастыру қажет болғанда, титулдық парақтарды құру үшін қолданылады.
Мәтінді тігі бойынша туралаудағы өзгерістер жөніндегі мәліметтерді қара.
Абзацта шегіністің көмегімен бір жолды басқаларға қатысты жылжытуға
болады. Жеке жолдарды шегіндіру тапсырмасы үшін көлденең сызғышты,
Шегіністер және интервалдар
бүктемелеріндегі параметрлерді (
Пішімдеу
менюі,
Абзац
командасы), сол сияқты бос енгізуді қолданады. Бос енгізу
туралы мәліметтерді қара.
Сол сияқты мәтінде шегіністерді құру үшін мәтінде жеке жолды пішімдеуге
ыңғайлы болып табылатын, әсіресе толтырулармен берілген табуляция қажет
болғанда табуляция позициясы қолданылады. Табуляция позициясы күрделі
элементтерді, мысалы колонкалар немесе кестелерді құру үшін қолдануды
ұсынбайды.
Жоларалық интервал абзацтағы мәтіннің тігінен жолдардың арасындағы
қашықтықты анықтайды. Абзацтар арасындағы интервалдар параметрлері
абзацтың алдындағы және соңындағы интервалдарды анықтайды. Егер беттегі
бір абзацты басқа абзацтардан бөліктеу керек болса немесе бірнеше
абзацтардың арасындағы интервалдарды өзгерту керек болса, онда абзацтың
алдындағы, абзацтың соңындағы немесе бірден екі параметрлерді үлкейту
керек.
Абзацтар мен жолдардың арасына қойылған интервалдар абзацты
пішімдеуге кіреді. Екі интервалмен абзацта мәтінді теруде Enter пернесін басу
көмегімен, жаңа абзацты бастауға болады. Бұл жағдайда екі интервалмен
пішімдеу келесі абзацқа ғана емес, сол сияқты абзацтар арасындағы интервалға
да қолданылады.
Жолдар немесе абзацтар арасындағы интервалдарды өзгерту жөніндегі
мәліметтерді қара.
Көлденең сызғыштың көмегімен пішімдеу
Сызғыштың соңында шегіністерді белгілеу (маркер) деп аталатын
үшбұрышты маркерлер орналасқан. Оларды жылжыту тышқанның көмегімен
жүзеге асырылады. Сызғыштың өлшем бірлігі
Сервис
менюіндегі
Параметрлер
командасы көмегімен орнатылады.
Жалпы
бүктемесінде
Өлшем бірлігі
тізімін
ашу керек және керекті бірлікті беру қажет.
жүктеу/скачать 1,34 Mb.
Достарыңызбен бөлісу: