Коммуникация

тік өмірдің өзге де салалары секілді, 
у л т т ы қ
қундылықтарды қайта 
бағалауда, материалдарды өңдеуде, мақсат пен міндеттерді ше- 
шуде, оқыту әдіс-тәсілдерінде күрделі бетбұрыс (революция деу- 
ден аулақпыз) кезеңінен өтіп жатыр.
Шет тілдерін оқытудағы ауқымды өзгерістер, шет тілін оқып- 
үйренуге деген ықыластың артуы - осы пәнге деген көзқарастың 
түбегейлі өзгеруіне алып келді. Мұның негізі әлеуметтік-тарихи 
себептермен байланысты екені айтпаса да түсінікті.
Жаңа заман, жаңа талап шет тілдерін оқытудың методология- 
лық базасына, сондай-ақ нақты оқыту әдіс-тәсілдеріне жедел әрі 
түбегейлі өзгерістер енгізуді қажет етті. Ресейдің әлемдік қауым- 
дастыққа енуі - саясаттағы өзгерістер, экономиканың дамуы, мә- 
дениет, идеологиядағы күрделі мәселелер, әлем халықтарының 
бір-бірімен араласуы, олардың бір мемлекеттен екінші мемле- 
кетке көшуі, орыс халқы мен шетел халықтарының арасындағы 
саяси-мәдени қарым-қатынастардың өзгерісі, тілдік коммуника- 
циядағы мүлде жаңа мақсат-міндеттердің, шеттілін оқыту теория- 
сы мен практикасында жаңа проблемалардың, жаңа көзқарастар- 
дың туындауына алып келді.
Бұрын-соңды болмаған сураныстар бурын-соңды болмаған 
усыныстарды талап етті. Аяқ астынан шет тілінен сабақ беретін 
оқытушылар қоғамның назарына бірден ілікті, өйткені ғылым, 
білім, бизнес, техника және тағы басқа адамның іс-әрекетіне қа- 
тысты өзге де салаларда өндірістің негізгі құралы ретінде шет тіл- 
дері танылып, оны жеделдетілген түрде үйрену басталды. Өндіріс 
адамдарын не тіл теориясы, не тіл тарихының мәселелері қы- 
зықтырмады, бірінші кезекте ағылшын тілі функционалды турғы- 
дан, яғни өзге елдердің адамдарымен сөйлесу үшін қажет болды.
Осындай әлеуметтік қажеттілікті қанағаттандыру үшін 1988 
жылы М.В. Ломоносов атындағы университетте «Шет тілдері фа­
культет!» атты жаңа факультет құрылып, неофилология сынды 
жаңа мамандық ашылған болатын.
Неофилология мамандығының жаңа бағыттарын төмендегі- 
дей топтастыруға болады:
1) тілдерді функционалды аспект тұрғысынан оқыту, яғни ғы- 
лым, техника, экономика, мәдениет сынды қоғам өмірінің түрлі 
салаларында тілдік қатынас құралы ретінде оқыту;
2) кәсіби мамандардың шет тілдерін оқыту бойынша теория- 
лык, және практикалық тәжірибелерін жинақтау, қорытынды жа- 
сау;
3) шет тілін қолдануды қажет ететін қоғамның барлық сала­
ларында, атап айтқанда, қолданбалы математика, экономика, 
құқық, мәдениет пен тілді байланыстырып, кәсіби мамандар

арасында тілді қарым-қатынас құралы ретінде оқытудың әдісте- 
месін жасау және оны ғылыми тұрғыдан негіздеу;
4) тілді сол кезеңдегі халықтың әлеуметтік, мәдени, саяси 
өмірімен, сол тілде сөйлейтін халықтың дүниетанымымен бай- 
ланыстыра қарастыру;
5) шет тілдерін оқыту пәні бойынша оқытушыларды, халық- 
аралық және мәдениетаралық қатынас мамандарын, қоғаммен 
байланыс, менеджмент мамандарын дайындаудың жаңа мо- 
дельдерін қалыптастыру.
Осылайша тілді оқыту уәждерінің өзгеруіне байланысты шет 
тілін оқытуды түбірінен қайта құрып, шетел тілін оқыту процесі- 
не «Лингвистика және мәдениетаралық коммуникция» маман- 
дығын енгізіп, жаңа мамандыққа сәйкес жаңа типтегі педагог 
мамандарды даярлау қажеттігі туындады.
Қазіргі уақытта Ресейде шет тілдерін оқытудың негізгі мін- 
деттеріне шет тілін шынайы және толыққанды түрде тілдік қаты- 
нас құралы ретінде қолдана білу талабы қойылуда, көрсетілген 
қажеттілікке сәйкес тіл үйренушінің шет тілін үйренудегі қолдан- 
балы, практикалық міндеттерін іргелі теориялық база негізінде 
ғана шешуге болады. Мұндай теориялық базаны қалыптастыру 
үшін, біріншіден, шет тілдерін оқыту тәжірибесінде филология 
бойынша жазылған ғылыми еңбектердің нәтижелерін басшы- 
лыққа алу, екіншіден, шет тілі пәні бойынша сабақ беретін оқы- 
тушылардың практикалық тәжірибелерін жинақтау және оны 
теориялық тұрғыдан түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет.
Елімізде шеттілдерін үйрету дәстүрлі түрде мәтіндерді оқыту 
арқылы жүргізіліп келді. Жоғары оқу орындарында филологтер- 
ге шеттілдерін жоғары деңгейде үйрету көркем әдебиетті оқыту 
арқылы жүзеге асса, филологтерден өзге мамандықтар бойынша 
білім алушылар болашақ мамандығымен байланысты арнайы 
мәтіндерді (мыңдаған сөздері бар) оқыту арқылы үйретілді. Күн- 
делікті тілдік қарым-қатынас ретінде оқыту ісі оқытушы мен бі- 
лім алушының уақыты мен күш-жігері жеткен жағдайда ғана сөй- 
лесуге арналатын. Ол - күнделікті тұрмыста қолданылатын тілдік 
қарым-қатынас, атап айтқанда, мейрамхана, қонақүй, пошта се- 
кілді қарапайым турмыстық мәтіндер негізінде орындалды.
Мұндай белгілі тақырыптарда сөйлеу - үйреніп жатқан тіл- 
мен еш байланыссыз, оқшауланған қоғамда үйретілді, алған 
практикалық білімді қолдану тек романтикалық жағдайда бол- 
маса, өзге жағдайда пайдасыз, тіпті зиян әрі көңілді түсіретін еді 
(тамақ өндірісіндегі тапшылық кезінде «мейрамханада» тақы- 
рыбы жүректі ауыртса, «көлікті несиеге алу», «туристік агенттік» 
секілді тақырыптар шынайы өмірден алшақ болатын, ағылшын
3-264
33

тілін шеттілі ретінде оқыту курсы немесе батыстық үлгіде жазыл- 
ған отандық еңбектер бойынша оқытылып келді).
Осылайша, тілді оқытудың тек ақпарат тасымалдау қызметі 
ғана шектеулі түрде жүзеге асырылды, тілді меңгерудің төрт әре- 
кетінің (айтылым, жазылым, оқылым, тыңдалым) ішінде тек бір 
ғана оқылым әрекетіне бағытталды.
Кең етек жайған келеңсіздіктің себептері анық, тамыры те- 
реңде еді. Олар елдің өзге мемлекеттермен, олардың халықта- 
рымен қарым-қатынас аясының тарылуы, батыс тілдері әлемінен 
оқшауланып, бул тілдердің латын мен грек өлі тілдері сияқты 
тоқырауы.
Шет тілдерін оқытуды тек белгілі бір тақырып төңірегінде жаз- 
баша мәтіндер арқылы жүзеге асыру - әлдекімнің жазған мәтінін 
түсінетіндей дәрежеге ғана жеткізді, алайда бул шынайы түрде 
әңгімелесетіндей деңгейге (бунсыз шынайы қарым-қатынас мүм- 
кін емес қой) жеткізбеді.
Мемлекетіміздің әлеуметтік өміріндегі түбегейлі өзгерісі, 
оның әлемдік аренаға, бірінші кезекте, батыс әлеміне жылдамы- 
рақ енуі, тілге өміршеңдік сипат дарытуы, байланыстың ғылыми- 
техникалық қуралдарының дамуы - қарым-қатынастың түрін арт- 
тырды, тіл оның шынайы құралына айналды.
Сол себептен де, қазіргі уақытта жоғары мектеп деңгейінде 
шет тілін түрлі елдер мамандарының арасындағы тілдік қаты- 
нас құралы ретінде оқытуды қолданбалы да, арнаулы маман- 
дықтар төңірегінде туйықталып қалмау қажеттігін түсінеміз. 
Мәселен, физиктерге физикалық мәтіндер, геологтерге геоло- 
гиялық мәтіндерді ғана оқыту ретінде қабылдамауымыз керек. 
ЖОО маманы - іргелі ғылыми дайындығы бар, өте білімді тұл- 
ға. Соған сәйкес, маманның шет тілін меңгеруі - әрі өндіріс- 
тің қуралы, әрі мәдениеттің бір бөлігі, әрі білімді ізгілендірудің 
(гуманитарландырудың) құралына айналдырды. Мұның бар- 
лығы тіл бойынша іргелі және жан-жақты дайындықты қажет 
етеді.
Студенттің шет тілін меңгеру деңгейі, оның оқытушымен тіке- 
лей қатынас негізінде ғана анықталмайды. Шеттілін тілдік комму­
никация құралы ретінде қолдана білу үшін шынайы тілдік ортаны 
қалыптастыру, оқытуды шынайы өмірмен байланыста қарастыру, 
түрлі жағдаяттарда шет тілін қолдана білу дағдысын орнықты- 
ра білуіміз қажет. Ол үшін шетелдік мамандардың қатысуымен 
немесе қатысуынсыз өтетін ғылыми дискуссия жүргізу, шетелдік 
ғылыми әдебиеттерді талқылау, шет тілінде курстар оқу, студент- 
тердің халықаралық конференцияларға қатысуы, аудармашы ре- 
тінде жумыс жасауы (ақпаратты қабылдау, оны түсіну және оған

жауап беру) сынды іс-шаралар жүзеге асырылуы тиіс. Сонымен 
қатар тілдесудің сыныптан тыс түрлерін қалыптастыру қажет: 
клубтар, үйірмелер, шеттілінде оқылатын ашық лекциялар, түрлі 
мамандық бойынша білім алатын студенггердің жеке қызығушы- 
лықтары бойынша құрылған ғылыми қауымдастықтар және т.б. 
Қорыта айтқанда, белгілі бір тақырыптар аясында оқытылатын 
жазбаша мәтіндердің шет тілін тілдік қатынас құралы ретінде 
меңгерудегі рөлін жоққа шығара алмаймыз.
Сонымен, белгілі бір тақырып төңірегінде тек жазбаша мәтін- 
дер арқылы жүргізілген тіл қолданысының шет тілін меңгерудегі 
әрекеттердің бірі екенін жоққа шығара алмаймыз. Тіл үйрену- 
шінің коммуникативті қабілетін барынша дамыту - шет тілі пәні 
оқытушыларының алдындағы негізгі әрі өзекті міндеттердің бірі 
саналады. Бұл мәселені шешу үшін, шет тілін меңгертудің төрт 
түрлі әрекетін дамытуға арналған жаңа әдістерін меңгеру, тіл үй- 
ренушіге шет тілін тиімді үйретуге бағытталған жаңа оқу құрал- 
дары қажет. Дегенмен тілді оқытудың дәстүрлі әдіс-тәсілдерінен 
мүлде бас тартуға болмайды, оның ішінен шет тілдерін оқыту 
практикасы бойынша тәжірибеден өткен ең тиімді деген әдіс-тә- 
сілдерді іріктеп алған дурыс.
Түрлі мәдениет өкілдері арасындағы тілдік коммуникация 
құралы санатында, шет тілін оқытудың өзекті мәселесі ретінде 

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: