Коммуникация

Мәдениет негізі - жазба 
ша және ауызша сөйлеу 
арқылы беріледі. Қоғам 
тарихының түғыры да, 
оныңмәдени бірегей- 
лігінің үлкен бөлігі де -  
тілде сақталады.
Дэвид Кристал
I тарау
Ш ы н а й ы әлем , м әдениет  
ж ш е т іл . Өзара ц а т ы н а сы  
м еи ьщ п а лд а ст ы ғы
Cultures are chiefly transmitted through spoken 
and written languages. Encapsulated within a language 
is most of a community's history and a large part
of its cultural identity.
David Crystal
§1. Тіл мен мәдениет арқылы жосолғон 
әлем бейнесі
Тіл мен шынайы өмірдің, тіл мен мәдениеттің өзара қатынасы 
және өзара әрекетіне толығырақ тоқталайық. Бұл мәселелер қа- 
рым-қатынас түрлерін жетілдіру мен оның тиімділігін арттыруда, 
сондай-ақ шет тілдерін оқытуда маңызды рөл атқарады, ал оларды 
жоққа шығару - халықаралық байланыстарда да, педагогикалық 
тәжірибеде де сәтсіздіктерге ұшыратады.
Осы тақырыпты қозғағанда, тіл - қоршаған ортаның айнасы де­
ген метафоралар жиі қолданылады. Ол шынайы өмірді, әр тілдің 
өзіне ғана тән нақышын, ғажайып әлемнің және сол тілді қарым-қа- 
тынас құралы ретінде қолданатын халықтың, этникалық топтың, 
тұтынушы ужымның бейнесін жасайды.
Бір қызығы, метафораларды ғылыми мәтінде айшықты да, оңтай- 
лы қолдануға болады. Суреткердің шеберлігіне қарай әрленіп отыра- 
тын метафоралардыңтұрақты мекеніне айналған әдеби мәтінніңбау- 
рап әкетер сиқыры туралы сөз етпей-ақ қояйық. Әр нәрсе өз орнымен 
болғаны жөн, сөз де солай. Ғылыми мәтінде бәрі нақты әрі оңай бо­
лады. Ал метафоралар болса, күрделі, ғылыми құбылысты, фактті, 
жағдайды түсіндіруді жеңілдету ушін пайдаланылады (метафоралар­
ды қолдануда әдеби мәтін авторына қойылатын талғам мен талап 
қандай қажет болса, ғылыми мәтін авторына да ол сондай маңызды).
Тіл, шынымен, қоршаған ортаны бейнелейтіндіктен, оны айнаға 
теңеу орынды. Әр сөз шынайы өмірдегі затты не құбылысты біл- 
діреді. Тіл бәрін: жер бедерін де, ауа райын да, тарихты да, салт- 
дәстүрді де бейнелейді.

Лингвистикалық фольклордың хрестоматиялық үлгісіне айналған 
эскимостар тіліндегі қардың әртурлі реңкі мен түрін білдіретін ақ 
сөзінің синонимдік қатары әдебиеттерде 14-тен 20-ға дейінгі түрі 
беріліп жүр.
Араб тіліндегі түйе сөзінің бірнеше мағы- 
насы бар. Олар шаршаған түйені, буаз іңгенді 
және т.б. жеке-жеке атаулармен атайды.
Орыс тіліндегі қармен, қыспен бай- 
ланысты айтылатын пурга, метель, бу­
ран, снежная буря, вьюга, поземка деген 
мағыналарды ағылшын тілінде snowstorm 
деген бір-ақ сөзбен жеткізуге болады.
Осы тәріздес тағы бір қызық мысал 
ретінде хинди тіліндегі жаңғақ түрінің көп-
теген атауға ие екенін келтіруге болады. «Үнді түбегі халқының жал- 
пы мәдениетінде арека пальмасының жемісі (areca catechu), «супа- 
ри» қатты жаңғағы қандай рөл ойнайтынын білсеңіз, мұны түсіндіру 
қиын емес.
Үндістан халқы жыл сайын Араб теңізінің жағалауы - Канкона- 
да, ыстық, ылғалды климатта өсетін осы арека пальмасы жаңғақта- 
рының 200 мың тоннадан астамын түтынады. Жемістерін шикі, 
жартылай піскен немесе толық піскен күйінде жинап, күннің астын- 
да, көлеңкеде, желге кептіреді, сосын сүтке, суға қайнатып пісіреді 
немесе майға қуырады.
Әрбір дайындау технологиясы жаңа тағамның пайда болуына 
сеп болады да, соған орай жаңа атау шығады. Үнді жөн-жоралғыла- 
рының барлығында дерлік арека пальмасының жаңғақтары пайда- 
ланылады».1
Шынайы өмір мен тілдің арақатынасын төмендегідей тәртіпте 
көрсетуге болады:

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: