Бағдарламасы бойынша шығарылды растыр ан: Якуда амандыов ә Әнші әміре әміре ашаубаев туралы естеліктер. раст

49
Сады# АСИМАНОВ
ӘМІРЕ ЖӘНЕ “А*АШАЯ”
Єйгілі єнші, халќымыздыњ ардагер азаматы Єміреніњ 
μз ‰ні жазылѓан фонограф лентасыныњ табылуы соњѓы 
жылдардаѓы ‰лкен ќуанышты олжамыздыњ бірі болды. Мен 
єнші Ємірені де, ќазаќ даласынан барып сонау жатќан Сена 
мен Майн алќабын кернеген “Аѓашаяќ” єнін де; Аѓашаяќтыњ 
μзін де бірнеше рет кμріп, μнерлерін ќызыќтаѓам.
Ќазаќ совет энциклопедиясы 1 томыныњ 101-бетінде 
Аѓашаяќ туралы былай деп жазылѓан:
— Аѓашаяќ — шын аты Берікбол Кμпен±лы (1861 —1932
ж.) ќазаќтыњ аты ањызѓа айналѓан єнші-домбырашысы, 
талантты μнерпаз. Семей облысы, Абай ауданы, М±ќыр 
ауылында туѓан. Аѓашаяќ єншілік, к‰йшілік, аќындыѓыныњ 
‰стіне биші, ж‰йрік, спортшы єрі к‰лдіргі болѓан. Екі аяѓына 
баќан байлап ж‰гіру, шапќан аттыњ сауырында тμбесімен 
т±рып билеу, т±ѓырда отырып шалќалап, аузымен жерден 
таќия алу сияќты цирктік ойындарды шебер орындаѓан. 
¦ртымен, кμмейімен, м±рнымен неше т‰рлі жануарлар 
‰нін, єр жастаѓы адамдар дауысын айнытпай салѓан. 
Домбыраны ќолымен де, аяѓыныњ башпайымен де, алдына 
±стап та, артына ±стап та шерткен. Єміре Ќашаубаевтыњ 
репертуарындаѓы “Аѓашаяќ” єні осы Берікбол Кμпен±лынікі 
екені мєлім...
Марќұм Ќайнекей Жармаѓамбетовтыњ “Єнші азамат” 
атты кітабында да Єміре жєне “Аѓашаяќ” єні туралы μте 
жаќсы айтылѓан лебіздер бар. ««Аѓашаяќ» деп аталып 
кеткен, єнші Єміреніњ Париж бен Франкфуртта шырќап 
єлемді таңғалдырѓан єні кєдімгі μзіміз білетін тобыќты 
Раќымберлініњ “Ќалды-ау, ќалды-ау, ойбай, ќыз ќайда?” 
дейтін єні еді”, – дейді Ќайнекей. Осы арада Аѓашаяќты 
Берікбол демей, Раќымберлі деп атаудыњ ќалай болѓанын 
т‰сіндіре кеткен жμн сияќты.
М±ќыр тобыќтыларымен кμрші отыратын Берікбол 
Малдыбаев дейтін бай болѓан. Ол Аѓашаяќ-Берікбол екеуі 
єрі аттас, єрі ќ±рдас екен. Бір жылы бай Берікболдыњ 
‰йіне елге аты белгілі бір ќ±дасы ќонаќќа келеді де, ойын-
сауыќ кμрсету ‰шін Берікбол бай Аѓашаяќты алдырады. 
Ол єн-би μнерін кμрсетумен ќатар “Берікболдыњ тμсегі” 

50
деген к‰лдіргі к‰й тартып, байды келемеж етеді. (Берікбол 
бай сол жылы жас тоќал айттырып алѓан болатын). Бай 
Берікол: “Аѓашаяќ, сен екеуміз аттас болѓанды да, ќ±рдас 
болѓанды да б±дан былай ќоялыќ, мынау к‰йіњді ќ±рт”,— 
деп Аѓашаяќќа бір семіз бие береді.
— Раќымың т‰скен екен, к‰йді ойнамайын, биењді 
алайын, біраќ, осыѓан ќоса меніњ Берікбол емес атыњды да 
μзіњ ќойып бер, — дейді Аѓашаяќ Берікбол.
— Олай болса, жања μз аузыња т‰скен Раќымберді болсын 
сеніњ атыњ, — депті бай Берікбол.
Аѓашаяќ Берікболдың аты содан кейін кейде Раќым -
берлі болып аталып кеткен екен. Ал “Берікболдыњ тоќал 
алѓан к‰нгі тμсегі” деген к‰лдіргі к‰йді ќазір Абай 
ауданында т±ратын Ж±маќ±лбай Базарбаев дейтін ќарт 
шебер орындап ж‰р.
Кейбір баспасμз беттерінде жєне бірен-саран кітаптарда 
Єміре мен “Аѓашаяќ” єні, Аѓашаяќтыњ μзі туралы 
бірќатар ќ±нды деректер айтылса да, б±л екі μнерпаздыњ 
шығармашылық байланыстары жайында айтылмайды. 
Сондыќтан μз кμзіммен кμрген бір деректі мен, осы бір 
жайѓа т‰рткі болар деген оймен, ж±ртшылыќ есіне салѓым 
келеді. 
1923 жыл. Аќшоќыдаѓы ауылда сауат ашумен 
ш±ѓылданып ж‰ргенмін. Бір к‰ні Семейден бір топ ќонаќ 
келді. Олардыњ ішінде М±хтар Єуезов пен Єміре Ќашаубаев 
та бар. Ауыл оларды мейлінше сый-ќ±рметпен ќарсы алды. 
Солар келісімен єр ауылдан μнерлі жігіттер шаќыртылды. 
Ауыл той-думанѓа ќарыќ, єркім μз μнерін кμрсетіп жатыр. 
“Ауылдыњ алты ауызыныњ” μзі екі тєулікке созылды. Єміре 
б±л к‰ндері єн салѓан жоќ.
Ауыл д‰рмегі ‰шінші к‰н Орда тауына аттанды. Ж‰к 
пен сойыс малдарын Ордаѓа жеткізу М‰рсейіт молданыњ 
баласы Ќисыќ екеумізге тапсырылды. Ертењіне машиналы 
ќонаќтар да келді. Біраќ, олар б±рынѓысынан кμп. Сμйтсек, 
Аќшоќыдан тура тартып, “Б±зылѓан там” дейтін жатаќтарѓа 
барып, атаќты ¤тегелді мен Орынбасар дейтін мергендерді 
алып, одан “Боќай” жатаѓындаѓы Аѓашаяќты алып, “Ќара 
ќойтас” жатаѓындаѓы Абланбек ќ±сбегініњ ‰йіне ќоныпты 
да, ол кісіні б‰ркітімен алып келіп т±рѓан беттері екен.
Киіз ‰йге келіп отыра берісімен Аѓашаяќ тез ќ±былып 

51
алып Абайдыњ “Ќатыны мен Мысыќбай” дейтін сыќаќ 
μлењін кексе бір бєйбішеніњ даусына салып орындады 
да. “Келді ойбай, салды айѓай!” деп ќойып, бір кμзін сол 
жаѓындаѓы Єміреге, бір кμзін оњ жаѓындаѓы ¤тегелдіге 
ќаратып, екі ќ±лаѓын ќайшылап-ќайшылап ќойѓанда ж±рт 
ду к‰лді.
Ертењіне ањшылар тобы екі арќар атып алып, Кіші 
Ордадаѓы Ењлік-Кебектіњ ‰й тасына т‰стікке жиналды. 
Топ ішінде Орынбасар жоќ. Ол бір ќодыѓаныњ соњына т‰сіп 
Керегетас жаќќа кеткені мєлім болды. Осы арада М±ќањ 
бір ќызыќ жасады. «Орынбасарды бір ќорќытайыќ», —
деді де Єміре мен Аѓашаяқтыњ біреуін еркек, біреуін әйел
етіп киіндіре ќойды. Єйел киіміне с‰лгі орамалдар мен 
жібек дастархандарды жаратты. Єміреге «сен Жапалсыњ», 
Аѓашаяќќа «сіз Ењлік боласыз» деді. Сμйтті де Абланбек 
балуанѓа айналдырѓан тон кигізіп: «Сен Орынбасардыњ 
жолын тосып т±р да, арт жаѓынан келіп бас салып, кμзін 
байлап ал», – деп т‰сіндірді. Бір мезгілде шаршап-
шалдыѓып келе жатќан Орынбасардыњ алдынан Жапал 
мен Ењлік єн салып шыѓа келді. Орынбасар шошып кетіп 
жата ќалды. Сол кезде Абланбек: «Аќмаралда нењ бар еді, 
аќымаќ!» — деп басынан асыра мылтыќты бір атты да, бас 
салып Орынбасардыњ екі кμзін байлап алып, желкелеп 
ќойып, ‰й тасќа ќарай с‰йрей жμнелді. Ж±рттыњ ішек-
сілесі ќатып ќалыпты. Есі шыѓып кеткен Орынбасар: 
“Аѓатай-ау, ол ќатында меніњ ж±мысым жоќ. Арќар ањдып 
ж‰р едім. Жан сауѓа, жан сауѓа!” – деп жалынды.
Ордада сол жолы бес к‰н бойы ойын-сауыќ болды. Оныњ 
бєрін айтып жеткізу м‰мкін емес. Єміре мен Аѓашаяќ сол 
бес к‰н бойы ж±птарын жазѓан жоќ. Бірінен-бірі єн ‰йренеді, 
неше т‰рлі ойын кμрсетіп, μнер шыњдады. Бір к‰ні Єміре: 
— Аќањ (Аѓашаяќты айтады) менен жиырма жеті жас ‰лкен. 
Біраќ, екеуміз баяѓы Ќаражан байдыњ ‰йінде ж‰рген 
кезімізден дос, ќ±рдас едік. Ќазір Аќањ екеуміз ќосылып, 
“Ќалды-ау, ќалды-ау, ойбай, ќыз ќайда?” деген Аќањныњ 
єнін орындаймыз, — деді.
Міне, осыѓан ќараѓанда, халыќтан шыќќан б±л екі 
єншініњ достыѓы ертеден ќалыптасќан болса керек.

жүктеу/скачать 1,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: