(«Өле, өмір, өнер». Тар заманны тарланы

58
демей ме? Е, μтiп жатќан уаќыт-ай, десейшi. Одан берi де кμп 
уаќыт μттi ѓой.
Мария Жагор деген орыс ќызы,
Он алты, он жетiге келген кезi.
Ќазаќќа Дудар деген ѓашыќ болып,
Сондаѓы Мариямныњ айтќан сμзi.
Дудара-ри дудым,
Сенiњ ‰шiн тудым.
Шiркiн-ай, Дудара-ри, дудым-ай, –
деген жас ж‰ректiњ л‰пiлiндей сμздердi маѓан алѓаш Ємiре 
‰йреткен едi. Үйреткенде де сонау Парижде айтып берiп, єн 
сырына ќандырѓан-ды.
Бєрi есiмде, бєрi кμз алдымда. 1925 жыл. Маусым айы. 
Парижде болатын д‰ниеж‰зiлiк кμрмеде ќойылатын 
этнографиялыќ концертке ќатысуѓа жолдама алдыќ. 
Парижге барѓан соњ, Совет павильонына орналастыќ. 
Бiздiњ павильон бiршама ж±пыны екен. Басќалардiкi болса 
мєрмєрдан, хрустальдан, ќымбат баѓалы жаќ±т тастардан 
ќашап жасалыпты. Бiраќ, бiздiњ рухымыз биiк, кμњiлiмiз бай 
едi. Жуырда ѓана азаттыќ алѓан елiмiзге деген зор маќтаныш 
бар едi ж‰регiмiзде.
Бiздiњ топќа м±ндаѓылар ќатты ањсары ауа, жапырыла 
ќарады. Тiптi, єдейi тоќтап, мойын б±рып, тањырќай 
ќарайтындар да бар. Оныњ себебi белгiлi. Париж халќы 
жас Совет μкiметi хаќында небiр μтiрiк-μсектi кμп естiген. 
Ќисынсыз сμздердiњ ќайсысы рас, ќайсысы μтiрiк екенiн 
кμзбен кμрiп, кує болмаќшы-ау, тегi. Тањертењ кμрмеге 
барѓанда, бiздi iшке жiбермедi. Документтердi тексеремiз 
деген сылтаумен к‰нi ±заќќа есiк алдында аяѓымыздан тiк 
т±рѓызды. Сондай мазасыз шаќтарда Ємiре μзiн μзгелерден 
байсалды ±стап, асќан сабырлылыќ ањѓартты. Бiр рет те 
тыпыршып, ќабаќ шытќан жоќ. Алањсыз, ешнєрседен 
бейхабар кiсiдей болып ж‰рдi. Сонда мен де ж‰рек ќобалжуын 
басып, мањѓаз Ємiренiњ ќарапайымдылыѓына ±ќсап баќќым 
келдi.
Париждегi комедия залында Совет елiндегi кμп ±лтты 
халыќтардыњ этнографиялыќ μнерiн кμрсетуге РСФСР-дыњ 
ењбек сiњiрген артисi, профессор Г. Любимов, жезтањдай 
єншi Ольга Ковалева, О. Федоровская, А. Деливо, єзiрбайжан 

59
сандуѓашы Шевхет-ханум Мамедова, ќазаќ єншiсi Ємiре 
Ќашаубаев, башќ±рт ќурайшысы Исенбаев, μзбек єншiсi 
Кари Якубов пен бишi, осы жолдардыњ авторы мен болып 
р±ќсат алдыќ.
Залда ќ±мырсќадай ќ±жынаѓан кμп халыќ. Концерт 
ж‰рiп жатыр. Кезек Ємiреге келдi. Ќарап ќалдыќ, μзiн 
аспай-саспай жаќсы ±стаса деймiз. Ємiре сахнаѓа дєл μз 
ауылында ж‰ргендей ќутыњ ќаѓа, жайрањдап шыѓа келдi. 
Шыѓа келдi де ќолтыѓына елеусiз ќыса салѓан домбырасын 
оњ ќолына алды. К‰нi б±рын ќойылѓан орындыќты μзiнше 
ќайта оњдап ќойып, артќы таѓанын басты да, жайлап отырды. 
Ќимылы шираќ, сыпайы. Артыќ єрекет жоќ. Салѓан жерден 
«Аѓашаяќтыњ» жоѓарѓы нотасын асќаќтата шырќап жiбердi. 
Оныњ микрофонсыз-аќ тым биiк шыќќан дауысына алдыњѓы 
ќатарда отырѓан кμрермендер ѓана емес, залдыњ т‰кпiр-
т‰кпiрiне жайѓасќан тыњдаушылар да екi ќ±лаѓын басып, 
ауыздары ањќиып ќалыпты. Єн аяќтала бергенде:
– Не деген дауыс! Ѓаламат!
– Па шiркiн, мiне, μнер. Керемет! – деген сμздер т±с-т±стан 
сањќ-сањќ естiле бастады.
– Мынау ѓажап ќ±былыс! Кiм б±л? – дегендер де болды.
– Ємiре Ќашаубаев, ќазаќ, – деп жатты бiреулер.
– Сондай ±лт бар ма?
– Демек болѓаны да. Б±л жiгiт Парижден μте алыстаѓы 
ќазаќ даласынан дейдi ѓой.
Ємiре єрi ќарай кμсiледi. Ж±рт таѓы да ањырып, Ємiре 
сазына ±йыѓан. Ән бiткен соњ олардыњ одан сайын тањырќап, 
ќыза сμйлеп кеткенiн мен μз кμзiммен кμрдiм, ќ±лаѓыммен 
естiдiм.
Халќым маѓан сенедi. Сыйлайды. Сондыќтан адалын 
айтып беруiм керек. Бiр т‰йiр де μтiрiк айта алмаймын. Сол 
‰шiн Ємiре жайындаѓы осындай кμрiнiстi ќазаќ баспасμзі 
бетiнде алѓаш рет айтып отырмын. Таѓы да айта т‰ссем, 
±стаз алдындаѓы ќарыз бен парызды аз да болса μтегендей 
болармын деп ойлаймын.
Б±л к‰нi париждiктердiњ ж±п-ж±мсаќ алаќаны ќызыл 
шаќасы шыќќанша соѓылѓан шыѓар. Б±л жалѓан ќошемет 
емес, єн ќ±дiретiнiњ к‰шi едi.
Ємiре ќайтадан сахнада. Залѓа жiтi ќарап алды да таѓы 

60
да шырќай созды. Ж±рт ќайта серпiлiп, ±йќысынан бiр-
жола оянѓандай болды. Айќай бiртiндеп ж±мсарып, естiген 
ќ±лаќты елiттiрiп, т±ла бойѓа шымырлап тарап жатты. 
«Дударайѓа» «Үш дос» ќосылды. «Екi жирен» жорѓалап, «Ќос 
барабан» соѓылды. «Ќызыл бидай» тербелiп, «Ќараторѓай» 
Париж аспанында ќалыќтады.
«...Ємiре єн салѓанда, соншалыќты еркiн жiгермен 
бiрнеше єндер айтќанда, т‰сi бiр сєт б±зылмас едi. К‰шпен 
айтатын єндердiњ алдында демiн бiр-аќ жиып алатын. Оњ 
жаќ алќымында мойныныњ ќалтасы бар едi. Соѓан бар 
демiн толтырып алып, ‰немдеп шыѓарып, кμпке дейiн дем 
алмайтын», – деп ќазiргi кезде т±рѓыластары айтып ж‰рген 
сμздi мен де сол кезде ањѓарѓан едiм. Таалатыным – ол 

жүктеу/скачать 1,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: