Әміре гармоньды өте шебер тартатын-ды. Гармоньды

81
***
Ертістіњ аралы (ќазіргі Стадион) ерте кезде ќала 
т±рѓындарыныњ демалыс к‰ндері серуен жасайтын, мєжіліс 
ќ±рып, кμњіл кμтеретін жері болды… Аралѓа ол кезде тек ќана 
ќайыќпен μтетін. Ќайыќтыњ иесі – жеке адамдар.
Мамыр айыныњ аяќ кезі. К‰н шаѓырмаќ. Аралдыњ 
мєуелі биік аѓаштарыныњ кμлењкесі салќын, самал. Жер 
беті кμкорай шалѓын. Єр жерде жаѓылѓан от, ќайнап т±рѓан 
самауыр. Біреулер ќымыз сапырып, киіз, кμрпе ‰стінде 
жаѓалай отырѓандарѓа кішкене кесемен ќымыз ќ±йып отыр. 
Єне бір топтаѓы еркектер – ќаланыњ бержабайшылары. 
Б±лар да ќымыз ішіп, думан жасап отыр. Темекі т‰тіні 
б±рќырап, кμкшіл т±ман т±рѓан тєрізді. Б±лардыњ арасында 
гармоншылар, єнші-жыршылар да бар сияќты. Мынау 
т‰регеп жан-жаѓын ќоршап алѓан халыќ соларды тамашалап, 
тыњдап т±рса керек. Бір кезде сол т±рѓандардыњ ішінен біреу:
– Єне, Єміре келе жатыр, – деді. Сол-аќ екен мєжілісте 
отырѓандар елењ ете ќалды, таяу т±рѓан Ертіс жаѓасына 
тіктеп ќарасып т±р.
‡ш адам ќайыќтан Ертіс жаѓасына т‰сіп, аяњдап осылай 
беттеп келе жатыр. Ортадаѓы аласа бойлы, кењ майдайлы 
тыѓыршыќтай, толыќтау келгені Єміре. Оныњ ‰стіне кигені 
ж±ќа сары чесуча костюм шалбар, басында тоќылѓан аќ 
ќалпаќ, ќолында б‰ктелген аќ шатыр. ‡шеуі де келген бетте 
сєлем беріп амандасты. Бєрі орындарынан т±рып, Єміреге 
тμр жаќтан орын берді. Жаѓалай отырѓандар ќымыз ќ±йѓан 
кеселерін кезек-кезек ±сынып, Єміре олардыњ ќымызынан 
ауыз тиіп, ќайта ќымыз толтырып ќайтарып жатыр. Ќымыз 
±сыну біраз толастаѓан кезде:
– Ал, Єміре, Єміре деп ауыздарыныњ суы ќ±рып еді. Енді 
оныњ μнерін кμрейік, – деді сыртта т‰регеп т±рѓан біреуі.
– Ал, лебізіњді естірт, Єміре, кμптен бері саѓынып ќалдыќ, 
– деді ќасындаѓы ж‰зі таныс ќ±рбысыныњ бірі. Атаќты 
гармоншы шала ќазаќ Боранбай гармоньѓа татар жырын 
тартып отыр.
– Жырлап жіберіњіз, – десті біреулері. Семей т±рѓын-
дарыныњ єдетінше Єміре де дереу татарша жырлады. 
(¤йткені, мєжілістегілердіњ кμпшілігі – бержабай айдайтын 
татар жігіттері).

82
Алтын балдаќ ќ±йдырдым,
Атсыз бармаќ атына
Жырым т‰гіл, жаным пида
Сіз достардыњ хаќына…
Уа пєлі, тусањ ту… деп ж±рт дуылдасып кетті. Єміре бес-
алты ауыз жырлады да, басќаларына кезек берді. Ол сол 
к‰ні кешке дейін єн салып, гармонь тартты. Біраќ, оныњ бір 
єдеті μзі ѓана єн салып, гармонь тарта бермей, ќасындаѓы 
талапкер μнерпаздардыњ да єнін тыњдап, гармонь тартќызып 
отыратын. Тойларда, шілдеханаларда, мєжілісте Єміреніњ 
ќалада сол жылдардаѓы шебер гармоншы Боранбай, 
С±лтан, бертінде жас жігіт М±ќатай Тоќжігітов сияќтыларѓа 
гармоньды тартќызып, μзі тыњдап, арасында басќалармен 
єњгімелесіп отыра беретін. Кейде солардыњ с‰йемелдеуімен 
єн шырќап, жырлайтын.
Єміре сμз білетін, єзіл-ќалжыњѓа ±ста болды.
Мен осыдан кейін Ємірені 1925 жылы кμктемде ќаладаѓы 
губерниялыќ оќу бμлімініњ есігініњ алдында кездестірдім. Ол 
кезде губерниялыќ оќу бμлімі М.Горький кμшесінде, ќазіргі 
ќалалыќ Советтіњ ‰йінде орналасќан. Меніњ ќасымда курста 
бірге оќитын Мєлікаждар деген м±ѓалім бар. Екеуіміз де 
жарыса сєлем беріп, Єміреніњ ќолын алдыќ.
– Аѓай, б±л жерге не шаруамен келіп едіњіз? – деп с±рады 
Мєлікаждар Єміреден.
– Оќу бμлімініњ бастыѓы маѓан ќаѓаз жазып, «оќу 
бμліміне тез келіњіз», – депті. Біреулерден с±растырып, 
неге шаќырѓанын біліп едім, Жоѓарѓы жерден Мєскеуге 
шаќырѓан телеграмма келіпті, – деді Єміре біздіњ бетімізге 
ќарап. Єміремен бірге біз де оќу бμлімі кењсесіне ендік. 
Бастыќ єзірге келмеген екен, аласа бойлы секпіл бет, кμзі 
азыраќ ќысыњќы келген отыздар шамасындаѓы жігіт:
– Єміре аѓа, бері келіњіз, сізді шаќырѓан телеграмманы 
оќып берейін, – деді.
Телеграмманы оќып шыќты. Аяѓына Луначарский 
ќол ќойыпты. Сол к‰ні Єміре Мєскеуге баратын болып, 
құжаттарын, жол ќаражатын алды.
Мамыр айында пойызѓа отырып, Мєскеу сапарына 
аттанѓан Єміре сол жылы тамыз айында ѓана Семейге ќайтып 

83
оралды. Єміреніњ єуелі Мєскеуге, одан кейін Парижге барѓан 
сапары жайында газеттерде хабарлар басылып т±рды.
Сол жылы к‰зде Єміреніњ Парижден ќайтып келген кезінде 
ќалада ‰лкен концерт ±йымдастырылды. Оныњ жарнамаларын 
кμрнекті етіп баспаханаѓа бастырып, кμшелерге іліп ќойды. 
Сауыќ кешініњ бағдарламасы бойынша концерт ‰ш бμлімді 
болды. Оныњ єр бμлімінде Єміре єн салады. Ќаладаѓы ењ 
тањдаулы μнерпаздар: домбырашы, к‰йші, жыршы, таќпаќ 
айтушы, бишілер концертке ќатысады. Концерт Свердлов 
атындаѓы клубта μтеді.
Б±л кешке келушілердіњ кμп болѓандыѓы сондай билет 
жетпей ќалды. ¤йткені, сауыќ кешіне арналѓан билет бірнеше 
к‰н б±рын сатылѓан болатын.
Єміре осы кешке аса бір шат, тасќындаѓан кμњілмен, 
шабыттанѓан к‰йде ќатысты. Біз б±рын кμріп ж‰рген 
єнші Єміре б‰гін тым μзгеше, ќ±лпырып, жайнап кеткен. 
Парижге барѓан сапары, ондаѓы алѓан абыройы, єншілік 
μнеріне еуропалыќ білгірлердіњ ќол соѓып, ќ±рмет кμрсетуі 
кμњіліне медеу болып, бойын да, ойын да μсірген сияќты. 
Біраќ, кейбіреулерше бет алды маќтануды с‰ймейтін Єміре 
єлі де сол кішіпейіл ќалпында еді. Парижде μзіне кμрсетілген 
ќ±рметті ол жайында с±раѓандарѓа ќарапайым т‰рде ѓана 
айтатын. ¤зін кμтермелеп, дєріптеушілерге онша елірмейтін, 
салмаќты мінез кμрсететін.
Б±л жолы да сахнаѓа домбырасын ±стап, салмаќпен шыѓа 
келген Єміреге ж±рт ерекше ќ±рмет білдіріп, шапалаќ соќты, 
тіпті залдаѓылар орындарынан т±рып кетті. Біраздан кейін 
Єміре бас иіп, ризалыќ білдіргендей сахна ортасына ќойылѓан 
орындыќќа барып, домбырасын безілдете тартып жіберді. 
“Ќарѓа”, “Смет”, “Ѓазиз”, “Екі жирен” єндерін шырќап, 
сахнаны сілкінтті.
Свердлов атындаѓы клуб ќалалыќ баќшаныњ Ертіс 
жаѓындаѓы б±рышында т±ратын. Єміреніњ к‰шті дауысы 
клубтыњ сыртына да, Ертіс жаѓасына да естілерлік болды.
Концерттіњ екінші бμлімінде де єншіге жиналѓан халыќтыњ 
ыќыласы айрыќша ауып, єнін тыњдауѓа ынта-ќ±мары арта 
т‰сті. Єміре екінші бμлімде де ‰ш єн айтты.
Концерттіњ ењ соњѓы – ‰шінші бμлімінде халыќ Ємірені 
сахнадан шыѓарѓысы келмеді. Єміре б±л жолы тμрт єн салды, 

84
тіпті тыњдаушылар ќол соѓып, жер тепкілеп отырып алѓан соњ 
бесінші рет єн салды. Аќырында сахнаѓа ќайта келген Єміре 
‰ш ішекті домбыраныњ ‰зілген ‰шінші шегін салбыратып 
кμрсеткенде ѓана ж±рт єрењ басылды.
Ж±рттыњ єнге ќ±мары ќанар емес. Біраќ єншіні де аяу 
керек ќой деген ой тежеу салѓандай.
Єміреніњ Парижден келген бойдаѓы єн μнерін Семей 
ж±ртшылыѓы осылай ќарсы алѓан болатын.

жүктеу/скачать 1,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: