Экстракардиялык реттелу. Күнделікті тірлік тауқыметінс қарай
жасушалар мен тіндерге қажет қан мөлшері эрдайым өзгеріп тұрады.
Мэселен, кара жүмыс істеген кезде дене еттеріне (аяқ-қолға т.б.) көп күш
түседі, оларға кажет қан мөлшері де арта түседі, осыған орай жүрек согуы
жиілейді, еті де катты жиырылады, ягни жүрек кызметі күшейеді. Мұны
орталық жүйке жүйесі мен қандағы әсері күшті химиялык затгар
(гуморалдык) реттейді.
Жүрек қызметінің орталыктың қатысуымен рефлекс жэне кан арқылы
реттелуі - экстракардиялык, ягни жүректен тыс жолмен реттелу болып
саналады.
35-сурет .
Ж ү р ек е т ін ің ар а сы н д а ғы ж ү й к е ж ү й е с ін ің күры лы сы (Г . К о с и ц к и й , 1 9 8 0 ).
1 - к ез ег ен ж ү й к е н ің п р ег а н г л и й л ік талш ы қ тары . 2 - х о л и н ер г и я л ы қ эф ф е р е н т т ік н ей р о н ;
3 - а ф ф ер ен гт ік н е й р о н д а р (Р е н ш о у ж а с у ш а с ы т э р із д і); 4 - м и о к а р д ж а су ш а сы ; 5 - т е ж е у ш і
ж а с у ш а (Р е н ш о у ж а с у ш а с ы т ә р із д і); 6 - а д р ен ер г и я л ы қ а ф ф е р е н п ік н ей р о н ;
7 - си м п ти к ал ы к ж ү й е ; 8 - м и о к а р д т ы ң со зы л у ы н к абы л дай ты н р ец еп т о р л а р .
Жүрек қызметіне жүйке жүйесінің әсері. Орталық жүйкс жүйссі
жүрекке өзінің бір бөлігі - вегетативтік жүйке жүйесі арқылы эсер етеді
(36-сурет). Ол - кос нейрондыокүйе екені белгілі:
Олардың біреуі орталық жүйке жүйесінде, ал екіншісі мидан тыс шеткі
тораптарда (ганглийдсрде) орналасқан. Алғашқы нейрон өсіндісі ұзын
прсганглийлік, ал екінші нейрон өсіндісі постганглийлік жүйке дсп аталады.
Соңғысы белгілі бір ағзаға, жүрекке барып тарамдалады. Бүлар жүрек етімен
жэне оның арасындағы ганглийлсрдің эфференттік нейрондарымен түйіспе
күрады. Сөйтіп, парасимпатикалық жэне симпатикалык жүйке жүйесі
жүреккс өз ықгіалын жүрек ішіндегі нейрондар арқылы да жүргізеді. Жүрек
кызметін реттейтін парасимпатикалық жүйке жүйесінің бірінші нейроны
сопакша мида, ал екінші нейроны жүрек тініндегі, яғни интрамуральдық
ганглийде орналасқан, демек соңғы аталған нейронның постганглийлік
өсіндісі
өте
қыска
болады.
Оң
жактағы
кезеген жүйке жүректің
синоатриальдық түйінінде, миокардта, коронарлық кан тамырларга тарам-
далған, ал сол жақтағы кезеген жүйке жүрекше мен қарынша аралыгындағы
агриовентрикулярлық түйінге дейін жетеді.
Жүректің симпатикалық жүйке жүйесінің бірінші нейрондары жүлынның
бастапқы 1-5 кеуде сегменттерінің бүйір ашаларында орналасқан. Бүлардың
преганглийлік жүйкссі жүлдыз тэрізді ганглийге жетеді, ал посгганглийлік
симпатикалық жүйке жүректегі метасимпатикалык нейрондар арқылы
қарынша миоциттеріне ^сер етеді. Кезеген жүйке ұшынан ацетилхолин
медиаторы, ал симпатикалық постганглийлік жүйке үшынан норадреналин
медиаторы болінеді.
|
