Ә р тү р л і ж а ғд а й л а р ға бейімделіс

Үшінші кезеңде (кейінгі 10-15 жыл) организмнің күйі тұрақталады. 
Тіршілік әрекетін калыпты күйде үстау ушін нейро-эңцокриңдік реттеу 
жүйесінің зорлануы кажет. Алайда бүл организмнің косалқы мүмкіндіктерін 
элсіретеді.
Адам суык жерлерде немесе тоңазыткыштарда жүмыс істегенде, 
алғашқы кезде оның организмнің жылу өндтруі тиімсіз, орасан көи, ал 
жылу шығаруы әлі дс жеткіліксіз болады. Кейін жылу өндіру мен жылу 
шыгару теңестіріліп бейімделістің тиянақты кезі қалыптасады. Сөйтіп бүл 
адамның озіне тэн темиературалық режимі пайда болады. Мүнда 
бейарнамалык бейімделіс құбылыстарымен катар, суықты кабылдауды 
бейімдейтін жэне дене температурасының белгілі ыргағын жасайтын 
арнайы тетіктер қатысады.
Олардың ішінде, Кеннонның деректері бойынша, суык тітіркендірулер 
эсер еткенде, бүйрекүсті безінің милы кабатында катехоламиндер көп 
өндіріледі. Кейін калканша бездің тироксин гормоны белсендіріледі. Бүлар 
катаболизмді, линолизді күшейтіп, жылу өндіруді ұлғайтады, негізгі зат 
алмасу 13-17% өседі. Оған АКТГ мен глюкокортикоидтар қатысады. 
Мәселен, адам солтүстік ендікке мекен ауыстырғанда, алғашкы кезде жылу 
өндіру мен жылу шыгарудың тепе-теңдігі байқалмайды. Көбінесе жаңа 
жағдайға тиянақты икемделу үшін жылу өндіру срекшс орын алады.
Жоғары ендік түрғындарының (аборигсндер) белгілі морфотиптері 
қалыптасқан. Дсне бітісі тапалтак, бүлшыкеттері шымыр, кеуде пішіні күбі 
тэрізді, беттері дөңгелек, көз киығы тар, мұрындары жалпақ болады.
Жалпы энергия шыгынын азайтып, жылу гомеостазын түрақты сактау 
үшін ОЖЖ-нің нэрлендіру эрекеті төмендейді. Температуралык талдағыштың 
суыққа сезімталдығы элсірейді, өкпе желдетілісі азаяды, оттегін найдалану 
жеңілдейді, анемия, лейкопения байкалады, қан қысымы көтеріледі, алғашқы
# 
t
кездегі тыныстык алкалоз, кейінгі кезеңдерде зат алмасу аңидозына ауысады. 
Мигранттардың жүмыскерлігі алгашкы кезде 15-20%-ке кемиді.
Кейде бейімделіс кезінде адам тез шаршайды, жиі ентігеді, психикалык 
эсерленісі өзгереді. Мүндай синдромның пайда болуына жогары қарқынды 
ғарыштық сәулеленіс (радиация) эсер етеді. Кейбір адамдарда нашар 
даярлыктан жэне үйренбеген психофизиологиялык жүктемелерге төзе 
алмагандықтан бейімделісі бұзылады. Мүны "үйектік ауру" деп атайды.
Балалардың температуралык өзгерістерге әсерленісі жас кезеңдеріне 
сэйкес жетіледі. Алғашқы балалық шақта олар жоғары температурадан гөрі 
салкындықты жақсы көтереді. Бұл, эрине, олардың жылу реттелісінің толык 
жетілмегендігін көрсетеді. Өйткені балалардың осы жас кезеңдерінде жылу 
реттелуі, терісінің құрылысы, оның тамырланысы (васкуляризация) жете 
қалыптаспайды. Сондықтан тері 
бездерінің саны жеткілікті болғанымен, 
терлеу әсерленісі организмнің жылу шыгаруын голық қамтамасыз етпейді. 
Жас үлғайған сайын терлеу күшейе түседі. Балалар өмірінің алғашқы 
айларында тер эрі суыктық, эрі жылылык тітіркендіргіштерге бірдей шыгады. 
Бір жасқа дейінгі балаларда, үлкендерге қарағанда, ішінара рефлекстік терлеу
541

өте жоғары температурада байқалады. Сонымен бірге балалардың дене 
аумағы мен салмағыныц арақатынасы үлкен болғандықтан, организмнің 
жылу шығаруы қарқынды отеді.
Балалық шақта басталған климатка бейімделіс оте тиімді жэне орнықты 
болады. Өйткені жас организм, оның тектік аппараты бсйімделістің өте зор 
және жан-жақты кұрылымдык нсгізін жасайды. Әрине бұл үшін балалардың 
калыпты 
түлғасын, 
жүйке-псикасының 
дамуын, 
жоғары 
иммундық 
әсіребелсенділігін 
қамгамасыз 
ететін, 
олардың 
анатомиялық 
және 
физиологиялық ерекшеліктеріне сэйкес жағдайлар жасалуы тиіс.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: