Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Қозу мен қозгыштық
Тітірксндіру эсерінен козгыш тіндс қозу үрдісі туады. Ол оте күрделі кұбылыс. Ол коптеген физиологиялык, биохимиялық жэне морфологиялық кұрылымдык өзгерістермен сипатталады. Тін козғанда, оның физиологиялык қасиеті - қозғыштығы өзгереді, жасушалардың мембраналык шамасы эрскет потснциалына айналады. Әрекет потенциалы қозудың ең көрнскті белгісі, ягни қозу үрдісініц туғанын әрекет потенциалының пайда болуынан білуге болады. Тін козган сәтте заттар алмасуы әдеттегіден элде қандай күшейеді. Осыған орай жылу шыгару деңгейі артады, қимыл эрекеттері туады. Мысалы, ет гіні козу салдарынан ширыгып жирылады. Сондай-ак қозған жасупіаның протоплазмасы золь қалпынан гельге айналады, оның түтқырлыгы өседі, миофибрилдердегі актин прогофибрилдері миозин протофибрилдерінің арасынан өтіп, ет талшықтары қыскарады, оның көлденең жолақтыгы жогалады. Қозған тін өзіне тэн кызметін аткара бастайды: ет жиырылады, ширығады, жүйке қозу өткізеді, бездер сөл шыгарады. Сонымен козатын тіннің тітіркендіруге жауап беру қабілеті - козғыштық, ал оның жауабы козу үрдісі. Қозатын тіндердің қозғыштығы бірдей емес. Жүйке баска тіндерге Караганда козғыш келеді. Қозғыштык касиетін салыстырса, қаңка етінің жүрек етіне Караганда қозғыштығы жоғарырак, ал бірыңгай салалы бұлшыкеттің қозгыштыгы олардан томен болады. Тіннің козғыштыгы қозу үрдісі кезінде, не қажыганда өзгереді. Тіннің козғыштық дәрежесі тітіркендіру арқылы анықталады. Физиологияда қолданылатын тітіркендіргіштер адекватты (барабар) жэне адекватсыз (инадекватты немесе бейбарар) - болып екі топқа бөлінеді. Барабар тітіркендіргіштері кабылдайтын организмде арнайы қабылдағыштар болады. Бейбарабар ті гіркендіргіштерді қабылдайтын арнайы кабылдағыштары болмайды. Мысалы, көздің торлы кабыгындағы көру кабылдағыштары сәулені кабылдайды, ягни сэуленің эсеріне козады, оның нэтижесінен жарық сезу гүйсігі иайда болады. Көру қабылдагыштары үшін сәуле адекватты тітіркендіргіш. Бүл кабылдағыштар бейбарабар тітіркендіргіштерге де козады. Бірак одан пайда болған қозу үрдісі тұрпайы келеді, ал сезімнің сапасы томен болады. Адекватты эсерлерге арнайы қабылдағыштар козгыш болады. Тітіркендіргішгер өзінің табиғатына байланысты механикалык, химиялық, температуралық, электрлік болып та бөлінеді. Физиологиялык тәжірибелерде көбінесе электрлік тітіркендіргіштер қолданылады. |