Адам физиологиясы
-сурет . М и м ен ж ұл ы н н ы ң ү л г іс і (А ) ж э н е
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| 18-сурет .
М и м ен ж ұл ы н н ы ң ү л г іс і (А ) ж э н е м и ш ы ғы алы ны п т а стш н а н ж а н у а р д ы ң қим ы лы (Б ). 1 - м и қы рты сы ; 2 - м иш ы қ; 3 - ж ұл ы н ; 4 - м иш ы қты м и д а н б ө л е т ін к ө л д е н е ң тіл ік . Мишықтың бір жақ жартысын алып тасталса, сол жактың гана қимылы өзгереді. Өйтксні жұлынга барар жолда мишықтың жүйке талшықтары екі жерде, яғни қызыл ядродан жогары және одан төмен жерде (Форель түйіспесінде) қиылысып мишыктьщ бір жағынан екінші жағына өтеді. Денесінің бір жаты ғана гипотонияға ұшырауына байланысты жануар зақымданған жағына қарай айнала береді. Өйткені сау жагында адымы эдеттегіден әлдеқайда ұзарыңқы болады. Жоғарыда келтірілген мысалдар мишық өте нэзік шебер қимылдар жасап, олардың дэл орындалуын қамтамасыз ететінін көрсетеді. Мишық кыртысында дененің эрбір етімен байланысқан аймақтар бар. Бұлар қызметі жағынан ми қыртысының дэл осындай кимыл (моторлық) аймағымен тығыз байланысқан. Мишық жұлынмен торлы құрылым, қызыл ядро, Дейтерс ядролары аркылы байланыскан. Мишықтың көзбен, құлақпен байланысқан ядролары да бар. Академик Орбели мишықтың вегетативтік қызметтерді реттеуге де қатысатынын корсетті. Оның кейбір бөліктерін электр тогымен тітіркендірсе, ішек жиырылуы, сөл шығару, қоректік заттардың ішек тен қанға сіңуі, қандағы қант деңгейі, тер шығуы өзгереді. Мишық сондай-ак сопақша мидағы вестибулярлық ядролармен де тығыз байланысты. Маймылға тәжірибе жасап, оның мишығын алып тастаса, дене тепе-теңдігі бұзылады (дисэквилибирация). Ортаңгы ми Ортаңгы ми воролий кепірі жэне сопақша мимен бірге ми батанының негізін құрады. Оның сырт жағында ми қақпағы, іш жагында ми аяқшалары орналаскан. Ортаңгы мидың сұрғылт заты кұрамына төрт төмпсшік, қара зат, Кызыл ядро, III жәнс IV жұп ми жүйкелерінің ядролары мсн торлы құрылым кіреді. Ортаңғы ми аркылы жогары қарай кору төмпсшігіне (таламусқа), мишыкка баратын жолдар, ми кыртысынан, жолак денеден, гипоталамустен темен қарай бағытталган ортаңгы мига, сопақша миға, жұлынға баратын жолдар етеді. Төрт темпешік пен көз алмасын қозгайтын жүйкс (ІІІ-жұп) ядролары ортаңғы мидың сырт жатында, ал ішкі жагында кара зат, қызыл ядро жэне IV жұп шығыршықтық жүйке нейрондары орналаскан. Көз алмасып қозғайтын III жүп аралас жүйке тармақтары арасында көздің қигаш еттерінен басқа еттерді жиырылтатын қозгалтқыш талшықтарымен катар көз еттерінсн орталыққа тебегін ссзімтал жүйке талшыктары бар. Мұнымен катар бүл жүйкеніц арасында ортаңғы мида орналасқан парасимпатикалық ядроның преганглийлік талшықтары бар. Бұл жүйкс серпіністерін кірпіктік түйіннсн скінші нсйронга жсткізсді. Бүл түйіннсн басталган постганглийлік галшықтар көздің қарашығын тарылтатын етті жиыратын эффсрснттік жүйке. Ми жүйкслерінің IV жұбы да - аралас жүйке. Талшықтар арасында көздің жоғарғы қигаш егін жиырылтатын козғалткыш талшықтармен қатар еттің бз кабылдагышынан шыққан серпіністерді орталыкка жеткізетін сезімтал талшықтар да бар. Төрт төмпеиіік алдыңғысы көру кабылдағыштарының тітіркснуіне байланысты қимылдарды жүзеге асыратын орталык. Бұл орталыкка серпіністср көру жүйкесінің бұтақтары аркылы жетеді. Төмпешік тұсында көз алмасын козгалтатын жүйкенің ядросы орналасқан. Сондыктан көздің тор кабатынан келіп түсетін серпіністер алдыңгы төмпсшіктсн шыгып көз алмасын қозтайтын жүйкенің ядросына, ортащы мида орналасқан басқа да кимыл реттеуші ядроларга оп-оңай жетеді. Осы байланыстардың аркасында көздің бастың, дененің жарык түскен жаққа қарай бұрылуы, көз карашыгынын тарылуы жэне аккомодация рефлекстері пайда болады. Аталган рефлекстер көру орталығы орналаскан ми сынарын алыи тастаса да жойылмайды. Артқы гөмпешіктердің естуге катысы бар, олардың катысуымен эуелі есту соған қарай жөн табу рефлекстері орындалады, яғни кұлак жартағы, бас қатты дыбыс шыккан жакка карай бүрылады. Бұл рефлекстер де үлкен ми жарты шарын алып тастаған жагдайда жойылмайды. Төрт төмпешікті дене кенеттен (байқаусызда) эсер еткен гітіркендіргіштерге жауап ретінде қорғаныс рефлекстерін туғызады, сондык тан олар сақтық не старт рефлекстері деи аталады. Мәселен, ыдыстағы сұйық зат байкаусызда төгіліп кетсе, адам оныи қауіп қатерін түсінбестенақ тез, лезде бір жакка карай ыгысады, жалт береді. Қызыл ядро орталык жүйке жүйесінің барлык бөлімдерімен жэне ми қыртысымен тығыз байланысқан. Ол каңка еттерінің тонусын реттейтін қозғалыс орталык. Егер мысыктың ми бағаның колденең қызыл ядродан жогарырақ жерден тіліп жіберсе, оның жүріс-тұрысында айтарлықтай өзгсрістср тумайды. Ал миды қызыл ядродан төменірек жерден кессе (19- сурет), мысықта децсребрациялық мелшию (қүрысу- ригидность) бслгілері пайда болады: барлық қаңқа еттері эсіресе жазылу еттері ширығып, катаяды. Осьнан орай мысықгың басы кақшиып шалкаяды, жотасы созылып, сирак буындары жазылып, тікірейе сіресіп қатаяды, кұйрыгы тік көтеріледі. Ол ағаш аяқка м ін ііі тұрғандай болып көрінеді. Қақшиган сирагын күшінсн бүгуге болады, бірак қоя бсрсс қайтадан какайып калшиып калады. Мысыкта мұндай қүбылыс қызыл ядро мен жүлынды қосатын жол - Манаков будағы (руброспинальдық) бүзылса да болады. Қызыл ядро мен арткы мида орна- ласқан Дейтерс ядросының жүлынға деген әсері бір-біріне карама-қарсы. Кызыл ядродан басталатын Манаков будасы жүлынның "бүгетін" орталығының альфа жэне гамма мотонейрондарьш қоздырады жэне "жазатын" орталығын тежейді. Ал Дейтерс ядросынан шығатын кіреберіс - жүлындық жол "жазатын" орталықтарын қоздырады да "бүгетін" ортатықтарды тежейді. Сондыктан Манаков будасы кесілтенде Дейтерс ядросы гана жұлынға эсер етеді. Дейтерс ядросын коагуляция жасап бұзса децеребрациялық мелшию жойылады. Сонымсн Дейтерс ядросының қызыл ядроға қарама-қарсы эсері тоқталған соц, белсенділігі күшейіп жүлынның "жазатын" мотонейрондарын қоздырады да "бүгетін" ортаЛықты тежейді. Адамда децеребрациялық мелшию кыртысасты рдролардың қызметінің бүзылуына байланысты. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|