Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| 2 5 -сурет .
Г и п о т а л а м у с - г и п о ф и зд ік ж у й к с. 1 - а д е н о г и п о ф и з ; 2 г и п о ф и з д ің ж огар гы ар тер и ясы ; 3 - х и а зм а ; 4 - су п р а о п т и к а л ы к я др о; 5 - п ар в ен тр и як ул ы р л ы қ я др о; 6 - ор талы қ ж ү й к е ж ү й е с ін ің э ф ф ер ен т т ік зон асы ; 7 - г и п о ф и зо т р о п т ы қ зон а; 8 - м ам и л л яр л ы к д е н е ; 9 - г и п о ф и з аяқш асы ; 10 - артерия; 11 - н е й р о г и п о ф и з . Гипоталамус жүйке жүйесінің бөлігі. Мүнда жүйкелік реттеу эндокриндік реттеуге ауысады. Гипоталамус ядроларының нейрондары бөліп шығаратын нейропептидтер либерин жэне статин деп аталады. Соңгы кездегі химиялық зерттеулсрдің нэтижесінде гипоталамуста полипептидтерден қүралған бірсыгіыра биологиялық белсенді заттар түзілетінін анықталды. Олардың эрқайсысы гипофиздің алдыңғы және аралық бөлімдерінде белгілі бір гормонный түзілу жылдамдығына эсер етеді. Либерин (лат. liber - бос деген мағынада, босатушы, күшейтуші, ал статин - тоқтатушы, тежеуші (агыл. state - тежеу) факторлар. Қазіргі кезде 7 либерин мен 3 статин анықталып отыр. Либериндер тобына кортиколиберин, тиролиберин, люлиберин, фоллилиберин, соматолиберин, меланолиберин жэне пролактолиберин жатады. Сэйкес үш гормондардың шығуын тежсйтін статиндер тобына соматостатин, меланостатин жэне пролактостатин жатады. түрлі либериндер мен статиндердің сөлініссі өздеріне сэйкес қандагы гормондарга байланысты жэне гормондар реттейтін үрдістердің сииаты мен түріне байланысты. Орталық жүйке жүйесінің ішкі сөлініс бсздергс эсері вегетативтік жүйке жүйесінің талшыктары мсн гипоталамус гипофиз жүйесі аркылы іскс асады. Бүл әрекеттік жүйенің болуы да тұтасқан екі реттеу тетіктері - жүйкелік * және гуморальдық тетіктер бар екенін дэлелдейді. йпкі сөлініс бездерінде кең көлемде өзін-өзі реттеу үрдісі жүреді, қызметтердің өзін-өзі реттеу осы екі реттеуші тетіктерінің қьпметінің үйлесімділігіне байланысты. Гормондардың түзіліп, канға отуінің мацызды себептері - реттелетін жүйелермен үрдістердің озіндік қалпы болып келеді. Мысалы, қандағы кальцийдің (Са2+) өзгеруі қалқанша жэне қалқансерік бездерінін гормондарының шығуын реттейді. Ал қандагы канттың мөлшсрі ұйкы безінің инсулинді жэнс бірқатар инсулинге қарсы гормондарды шыгаруга эсер етеді. Тироксин, глюкокортикоидтар мөлшеріне лайык гииофиздің іроптык гормондары түзіледі. Сонымен бездер мен олар реттеуге қатысатын агзалар қызметі арасында екі жакты - тура жэне кері байланыс бар. Солардың арқасында реттеуші тек қана реттелетін үрдістерге эсер етіи қана коймай, ондағы езгерістер бездердщ қызметіне эсер етеді. Өзіндік реттелуде қан тамырларының қабыргасында, тіндерде және гипоталамустың озінде орналасқан арнайы рецепторлардың маңызы күшті. Гипоталамуста баро-, термо-, хемо-, осмо- жэне глюко- рецепторлар орналасатыны аныкталды. Олар гомеостаздың гүрлі өзгерістерін сезетін рецепторлары да бар деген болжамдар да кездеседі. Түрлі рецспторлар мен сөліністік жүйкелердің гипоталамуспен байланыстығының барлық бездерде болуы олардың қызметінің рефлексті түрде өзіндік реттелуін камтамасыз етеді. Мысалы Na+ мөлшерінің артуы альдостероннын бөлінуін рефлекс аркылы тежейді, сойтіп артык Na+ несеп құрамында сыртқа шығарылады. Қандағы Са++ мөлшері артканда қалқансерік безінің паратгормон бөлуі тежеледі, ал тирокальцитонин артады. Тироксин мөлшері көбейгенде гипофиздің тИрсотропин шығаруын тежейді. Глюкокортикоидтар мөлшерінің көбеюі алдыңгы гипофиздің адренокортикотропинді шыгаруын тежейді. Өзіндік реттелу гипоталамус аркылы да, тікелей гуморальдық эсерлердің ішкі сөлініс бездерге эсері аркылы да орындалады. Ішкі сөлініс бездердің озіндік реттелуінін көбінесе ішкі ортанын гомеостаздың - түрақтылыгын сақтауында маңызы зор. Қандай да болмасын организмдегі өзіндік реттелу жүйке жүйесінің қатысуымен жүреді. Ол өзін-өзі рсттеуші жүйелердің қызметін сыртқы ортаның жагдайларына бейімдейді. Организмнің бейімделу әсерленістерінде жағымсыз жагдайларга зиянды эксгремалді эсерлерге қарсы түру эсерленістерінде гипофиз - адренал жүйесінің мацызы зор. Организмнің бейімделігі мен ішкі солініс бездерінің карым-катынасы канадалық ірі физиолог дәрігер, эндокринолог Ганс Сельенің лабораториясында көп зерттелді. Барлық зиянды, қалыптан тыс төтенше эсерлерді Г. Селье жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|