"SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD:
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY"
NUR-SULTAN, KAZAKHSTAN, JULY 2019
120
субстрат таркиби ва
унинг комбинацион нисбати; илдиз отиш жараѐни ва илдиз
тизимининг ривожланишини тезлаштирувчи ўсишни бошқарувчи моддаларнинг
меъѐрлари; янги технология асосида лимон кўчатлари кўпайтиришнинг
иқтисодий
самарадорлигини хисоблаб чиқиш.
Цитрус мевалари ва уларнинг бугунги кундаги бозордаги ахамияти, лимон,
мандарин ваапелсин кўчатларини етиштиришнинг долзарблиги. Ундан нафақат
истеъмол, балки саноат мақсадида хам фойдаланиш мумкин (1-жадвал)
Цитрус ўсимликлари
жадвал-1
№
Цитрусўсимликлар
нингноми
Дарахтбўй
и, метр
Ҩосилгаки
риш,йил
Мева
сони,
йилдаво
мида
Меваоғирл
иги, гр
Ҩосилдор
лиги,
тонна
1
.
Лимон
1,8-2,0
3-4
150-170
65-70
40-70
2
.
Мандарин
2,0-2,5
2-3
300
100-150
70
3
.
Апелсин
2,5-3
2-3
150-300
150-200
80-100
Ушбу
жадвалдаЎзбекистониқлимшароитидаетиштирилаѐтганрайонлаштирилган
цитрус
ўсимликлариҩосилдорлигисолиштирилган.
Жадвалданкўринибтурибдикилимоннинг бўйи 2 метр, ҩосилга кириши 3-4 йил, мевалар
сони 150 та ва ҩосилдорлиги ўртача 40-70 тоннани ташкил этади.
Мандарин
ўсимлигининг бўйи 2,5 метр, 2-3 йилда ҩосилга киради, битта дарахтда 300 тагача меваси
бўлиб, ҩосилдорлиги 70 тоннагача етади.
Барча цитрус экинлари учун энг кўп тарқалган кўпайтириш усули куртак пайванд
ҩисобланади,
чунки апельсин, мандарин ва грейпфрут каби турлар жуда қийин илдиз
отади. Пайвандтаг сифатида кўпайтирилаѐтган турнинг уруғкўчатларидан фойдаланиш
энг мақбулдир, аммо бошқа цитрус турларидан ҩам фойдаланиш мумкин.
Масалан лимон
учун пайвандтаг сифатида лимон, апельсин ва грейпфрут уруғларини ўстириш мумкин.
Ўсимликлар яхши ўиб қаттиқ қиш шароитлари бошлангунга қадар етарлича
шаклланиб олиши учун куртак пайвандни эрта баҩорда (ѐки ѐзда ҩам) ўтказиш лозим.
Куртак пайванд қалинлиги ѐзув қаламидек келадиган новдаларга тупроқ сатҩидан 5-8 см
баландликда пўстлоқ остига амалга оширилади. Пўстлоқ
остига куртак пайванд қилиш
учун ўсимликда шира ҩаракати юқори ва пўстлоғи ѐғочлигидан осон ажралиши талаб
этилади. Бу лимонларда одатда навбатдаги ўсиш жараѐни бошланганда (қўлтиқ
куртакларда янги новдаларнинг пайдо бшлиши) кузатилади. Қаламча пайванд қилиш эса
пўстлоқнинг фаол ажралишини талаб этмайди ва у жуда яхши натижалар беради.
Бажариш техникаси бўйича мазкур пайванд бошқа мевали экинлардагидан фарқ
қилмайди. Бунда кўпайтирилаѐтган навнинг қаламчалари яхши пишган ва қиррасиз
бўлиши лозим. Боғлаш пайтида кўзни плѐнка билан тўлиқ ѐпиш
учун барг банди калта
қилиб кесиб қўйилади.
Пайвандқилинган куртак 2-3 ҩафта мобайнида тутиб олади. Тутган ўсимликларда
зарур ҩолларда плѐнка бироз бўшатиб қўйи-лади. Куртак пайванд қилингандан сўнг 3-4
ҩафта ўтгач, пайвандтаг пайвандуст куртакдан 2-3 мм баландликда кесиб ташланади.
Баъзан ушбу тадбир икки операцияда бажарилади: дастлаб пайвандуст куртакдан
тахминан 10 см юқоридан кесилади, кейинчалик куртак кўкара бошлагач бевосита унинг
устидан кесиб ташланади.
Цитрус экинларини кўпайтиришда кўпинча қаламча пайванд ҩам қўлланилади, уни
баҩорда ѐки бутун вегетация даври давомида амалга ошириш мумкин. Қаламча пайванд