Атты III халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция жинағЫ
"SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD
жүктеу/скачать 8,11 Mb. Pdf көрінісі
|
III TOM
| "SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD:
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY" NUR-SULTAN, KAZAKHSTAN, JULY 2019 370 баарында коомчулуктун ишинде жана ӛнҥгҥҥсҥндӛ социалдык шайкештикке жетҥҥ негизги максаты болуп саналган макулдашуу вектору каралышы керек. Бул системанын жашоо максатын кӛргӛзбӛй туруп, социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн маңызын тҥшҥнҥҥгӛ мҥмкҥн эмес. Булар, биздин пикирибиз боюнча, бир гана эмгек мамилелеринин субъекттеринин укугун коргоо эмес, социалдык дҥйнӛнҥ кармап туруу жана коомдук макулдашууга жетҥҥ болуп саналат. Чынында, социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн негизги максаты - кызматкерлердин, иш берҥҥчҥлӛрдҥн, ал эми бир катар учурларда - жалпы коомдо жана анын айрым бӛлҥктӛрҥнҥн укугун коргоо. Субъекттердин жӛнӛкӛй жыйындысы, социалдык-эмгек чӛйрӛсҥндӛгҥ алардын жана башка элементтердин ортосундагы байланыш социалдык ӛнӛктӛштҥктҥ тҥзбӛйт. Системалуу мҥнӛз акыркысынын белгисин аныктоочу болуп саналат. С.Ю. Чучанын пикири боюнча, же же байланыштардын тийиштҥҥ системасы бар, бул социалдык ӛнӛктӛштҥн бар экендиги туурасында кҥбӛлӛндҥрҥп турат, же болбосо система жок. Акыркы учурда эмгек мамилелерин жӛнгӛ салууга атайын ыйгарым укуктар берилген органдардын жӛнӛкӛй жыйындысы, социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн бар экени туурасында айтууга негиз бербейт. Системадан зарыл болгон элементтердин бирин алып салуу анын жалпы иштешин мҥмкҥн эмес кылат [2, 30-б.] Биздин кӛз карашыбыз боюнча, социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн курамына ӛнӛктӛштҥктҥн субъекттеринин элементинин бири, о.э. мазмуну катары кошуу саналат. Акыркысы субъекттердин ортосундагы байланышты тҥшҥндҥрӛт (анын ичинде социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн укуктук механизмин тҥзҥҥчҥ укуктук). Ошол эле убакта бул системага эмгек чыр-чатактарын жана ӛз алдынча элемент катары аларды жӛнгӛ салууну кошуу эч нерсе менен акталган эмес [3, 6-б]. Эмгек талаш тартыштары субъекттердин кайчы пикирин тҥшҥндҥрӛт, аларды ӛнӛктӛштҥк мамилелердин объекттеринин бири катары кароо керек (анын аркасында субъекттер байланышка чыккан), ал эми аларды жӛнгӛ салуу процедуралары (кайчы пикирлерди алдын алуу, профилактика менен катар) - бул процесстеги кызматкерлердин жана жумуш берҥҥчҥлӛрдҥн катышуу формасы катары ишке ашырылган, социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн ӛзҥндӛгҥ элементтерди бири катары кароо керек. Ошентип, Кыргыз Республиеасындагы колдонуудагы Эмгек кодексин[4] кабыл алганга чейин социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн курамына бир катар учурларда жамааттык эмгек чыр чатактарын чечҥҥдӛгҥ жумушчулардын жана иш берҥҥчҥлӛрдҥн катышуусу сыяктуу анын формасы кошулган эмес. Бирок, акыркысы жок системанын иштӛӛсҥ мҥмкҥн эмес. Бир жагынан алып караганда, эгер жумушчулар ӛз талаптарын коргоодо иш таштоого болгон укугун ишке ашыруу мҥмкҥнчҥлҥгҥнӛн ажыратылса, анда эмгек шартын жакшыртуу максатында кызыкчылыктарды, сҥйлӛшҥҥлӛрдҥ макулдашып алуу туурасында кандай кеп боло алат? Экинчи жагынан алганда - кайчы пикирлерди жӛнгӛ салуунун формалдашкан процедурасынан ӛтпӛй туруп, жумушчулардын бул укугун ишке ашыруу мҥмкҥндҥгҥ да эмгек мамилесиндеги социалдык ӛнӛктӛштҥктҥ орнотуу ишине кызмат кылбайт. Социалдык ӛнӛктӛштҥктҥ индивидуалдык эмес, жамааттык мамилелер катары кароо керек. Бул жагынан алып караганда, келишимдерди социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн жыйынтыктарында гана колдонушат. Бул учурда ишканада жамааттык келишимдин жоктугу башка деңгээлдерде социалдык-ӛнӛктӛштҥк байланыштардын жоктугу туурасында кҥбӛлӛндҥрбӛйт, алардын жыйынтыктары уюмда да кӛрҥнҥп калат. Демек, индивидуалдык эмгек келишими социалдык-ӛнӛктӛштҥк акт, анын мазмунунун элементи катары каралышы мҥмкҥн эмес, бирок ал дагы тараптардын макулдашуусу болуп саналат. Андай болбогон учурда, жарандык укукту социалдык ӛнӛктӛштҥктҥн абдан жакшы ӛнҥккӛн системасы менен тармак катары таануу керек, анткени жарандык мамилелерди укуктук жӛнгӛ салуунун теориялык -укуктук ыкмалары, жамааттык ӛкҥлчҥлҥк минималдуу, ал эми бардык эле келишимдер тараптардын макулдашуусу, ӛз ара алгылыктуу жыйынтыккка жетҥҥ максатында ӛз ара макул болуулардын жыйынтыгы болуп саналат. Биз болсо, тескерисинче, социалдык ӛнӛктӛштҥк - жамааттык-укуктук феномен |