Атты III халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция жинағЫ
"SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD
жүктеу/скачать 8,11 Mb. Pdf көрінісі
|
III TOM
| "SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD:
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY" NUR-SULTAN, KAZAKHSTAN, JULY 2019 368 Қаде. Той-тамашаларда, айтта т.б. салт-дәстҥрлерде берілетін сыйды қаде деп атайды. Қәде- той-тамашаның сәні, шарты, оны сҧрауға әркімнің еркі бар. «Ат ӛлсе де, қаде ӛлмейді», «Қалыңсыз қыз болса да, қадесіз кҥйеу болмайды» дегендей, жергілікті қазақтарда қаденің тҥрі кӛп. Той қаделері: той бастар, шашу, мҥше сҧрау, нама алу т.б. Қҧдалық қаделері: жаушы жіберу, алдынан ӛту, нан сындыру, сырға салу, қалыңмал, қҧда тҥсу, ӛлі-тірі, сҥтақы, той малы, есік ашар, ат байлар, той бастар, қҧйрық-бауыр тарту, кемпір ӛлді, қҧда тарту, кӛрімдік, отқа май қҧяр, қҧда аттандырар, зәңгі басар т.б. Кҥйеу қаделері: ҧрын бару, есік кӛру, ентікпе, кӛрімдік, кҥйеу табақ, орын қаде, босаға аттар, отау жабар, қол ҧстар, шаш сипар т.б. Отқа май қҧяр- жаңа тҥскен келіннің алдынан адыраспан тҥтетіп шығып иіскелету, басынан айналдыру. Қҧда аттандырар- қҧдаларды шығарып саларда алынатын қаде. Қалта қарау қадесі. Кҥйеу бала мен оның жолдасы қалталарына ақша салып бару керек. Қыздың жеңгелері кҥйеу баланың қалталарындағы ақшаны алып, әйелдерге ырым ретінде ҥлестіреді. Кемпір ӛлді- ҥйге кіріп келе жатырған қҧдалардың алдына бір кемпірді жатқызып, оны басып ӛтпеу ҥшін берілетін қаде. Ҧн жағар- ҥйге келіп жатқан қҧдаларға маӊдайымыз ашық болсын, егер бір- бірімізге қиянат жасасақ, осы ақтыӊ киесі ҧрсын деген мағынада маӊдайларына ҧн жағады. Келген қҧдалар бҧл дәстҥр ҥшін қадесін береді. Сҥт ақы- келіннің анасына берілетін қалың мал. Қалың мал тӛлеудің бҧл тҥрі қарақалпақ, тҥркмен, азербайжан, армян және басқа халықтарда да ҧшырасады [4]. Ел қаде- қҧдалар тарапынан келіннің тӛркін жағына берілетін ірі мал. Жергілікті қазақтар тілінде тҧрмысқа шыққан қызын қҧдаларымен қосып шақырғанда жақын туыстарына, кӛршілеріне арнап жасалатын шағын тойды да ел қаде тойы деп атайды. Киіт - келіннің ҥйі тарапынан қҧдаларға берілетін бағалы сыйлық. Қазақ тілінде «киіт- қҧда тҥсіп қалың мал мӛлшері белгіленіп, бата жасалған соң, қыз әкесінің кҥйеу жақтан келген бас қҧдаға сыйлығы [5]» деп кӛрсетілген. Ал қазақ энциклопедиясында «қҧдаларды қайтарғанда беретін сый-сыяпат» [6] деп тҥсіндірілген. Киіт сӛзінің мағынасы тӛмендегіше: 1)«киім»; 2) «келіннің әкесіне берілетін сыйлық» [9]. Бҧл сӛздің тек бір ғана мағынада қолданылатынын кӛрсеткен: «келінніӊ әкесінен сыйлық» [8]. Бҧндай этимология басқа ғалымдар тарапынан да айтылды: ки+іт [11], киіт «киім-кеншек сыйлығы». Серікбол Қондыбай жай ғана аңыз-әпсаналарды, жыр-дастандарды зерттеп, талдап кітап жазған жоқ, ол руханиятымыздың тҥп-тамырын қазған. Демек, ӛмір бойы қазақ халқының ата-бабалары мен ҧрпақтары арасындағы рухани сабақтастығына зор ҥлесін қосқан. жүктеу/скачать 8,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|