Абай жəне сол тұстағы қазақ…
Серия «Филология». № 2(86)/2017
67
белсене араласады. 1917 жылы 21-28 шілде аралығында Орынборда өткен Жалпықазақ съезіне
Семейден делегат болып қатысады. Съезде мемлекеттік билік, облыстардағы автономия ісі,
халықтық милиция, земство, учредительное
собрание сайлауына дайындық, депутаттар сайлау,
Бүкілресейлік мұсылмандар кеңесіне қатысу, қазақ партиясын құру сияқты мəселелер қаралды. Осы
мəселелердің оң шешім табуына Х. Ғаббасов айрықша еңбек сіңірді. 1918 ж. дүниеге келген
«Сарыарқа» газетінің ашылуына, аяғымен нық тұруына үлес қосты, газет бетіндегі дүниелердің өз
мəнінде жариялануына бағыт-бағдар сілтеп, өзі де талай публицистикалық мақалалар жазуы – бəрі де
осынау тұлғаның еңбегіне бүгінгі күн биігінен баға беруге мүмкіндік туғызады. Х. Ғаббасов
«Сарыарқаның» ұйымдастырушысы əрі редакторы болды, ұлт санасына сілкініс пен серпіліс əкелген
ірі қайраткер болды. Егер осы айтылғанды нақты тұжырымдармен түйіндесек,
ХХ ғасырдың біз сөз
етіп отырған кезеңі Абай өнегесі, Абайдың ағартушылық ой-пікірлері, Абай мұрасы арқылы мықты
рухани шүйгіндікке ұласты да, ұлт тəуелсіздігінің тарихына алтын əріптермен жазылды дер едік.
Алашорда үкіметі төрағасының орынбасары Х. Ғаббасов 1918 ж. 3 көкегінде кеңес үкіметі
басшылығына төмендегідей жеделхат жолдайды: «Согласно Постановлению Общекиргизского
съезда 5-13 декабря необходимо немедленно объявить территориально-национальную автономию
«Алаш», в состав которой должны войти области Семипалатинская, Акмолинская,
Тургайская,
Уральская, Сыр-Дарьинская, Ферганская, Семиреченская, Букеевская Орда, Мангышлакский уезд
Закаспийской области, Аму-Дарьинский
отдел Сыр-Дарьинский области, киргизы Бийского,
Славюродского, Змейногорского уездов» [2; 121]. Осы жеделхат мəтінінің өзі-ақ Ə. Бөкейханов
бастаған қазақтың ұлы перзенттерінің нақты іс-əрекеті қандай дəрежеде болғанын аңғартса керек.
Қоғамдық, саяси нақты хал-ахуалды ақпарат көздерінен білудің маңызы зор. Абайдың ақын
ізбасарлары жəне Алаш арыстары дегенде, олардың қазақ баспасөзі арқылы барша жұртқа жар салған
публицистикалық еңбектерін баса айту парыз. Академик К.Нұрпейісовтің «Алаш һəм Алашорда»
атты еңбегінде: «1913-1918 жылдардағы қазақ ұлттық баспасөзін танытатын «Қазақ» (Орынбор),
«Сарыарқа» (Семей), «Бірлік туы» (Ташкент), «Алаш» (Ташкент), «Жас азамат» (Қызылжар)
газеттері мен «Абай» журналы (Семей) беттеріндегі деректемелік материалдарсыз, Алаш
қозғалысының пайда болуы мен нақтылы қызметін, Қазақстанның қоғамдық-саяси
өмірінде алатын
орнын тарихи шындыққа сай көрсету мүмкін емес. Бұл басылымдарда Алаштың қоғамдық қозғалыс
болып қалыптасуы, оның саяси партия дəрежесіне көтерілуі, ұлттың саяси партия құрылған 1917
жылы шілдеде өткен Бірінші Бүкілқазақтық съезд Алаш автономиясын жариялап, Алашорда үкіметін
құрған 1917 жылы желтоқсанда өткен Екінші Бүкілқазақтық съезд туралы түпнұсқалық маңызы бар
деректер көптеп кездеседі», — деп жазуы да сондықтан [3; 128].
Х. Ғаббасовтың сол тұстағы атқарған саяси қызметі, таным, көзқарасы – бəрі де баспасөз бетінде
жарияланып тұрды. 1918 ж. 28 қаңтарында «Сарыарқа» газетінде жарияланған «Алаш автономиясы»
мақаласында: «Қазақ-қырғыздың уақытша үкіметі – «Алаш-Орда» Алаш қаласына келіп, Алаш
автономиясын жариялағаннан кейін қазақ-қырғыз балалары бағынған үкіметімізді осы деп сеніп, ант
беріп, басқа үкіметті танымай, өз үкіметінің əмірін екі қылмай орындауы керек. Жұрт жұмылуының
белгісі осы», — деп жазады да, С. Торайғыровтың «Алаштың əнұраны» атты өлеңнен:
Достарыңызбен бөлісу: