«Вітчизняна наука: сучасний стан, актуальні проблеми та перспективи розвитку»

«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
219 
 
 
 
розуміти інших, адекватної оцінки та самооцінки) компетенціями ґрунтується також на соціокультурній 
та  соціолінгвістичній  компетенції
 
–
 
«знання,  уміння  використовувати  у  спілкуванні  та  пізнанні 
іншомовні соціокультурні і соціолінгвістичні реалії» [8, с. 7].
 
Терміни  «компетенція»  і  «компетентність»  останнім  часом  широко  використовуються  в 
дослідженнях із виховання та навчання. Аналіз визначення понять «компетенція»
 
і «компетентність»
 
у 
різних словниках дає змогу виділити такі загальні характеристики: знання, досвід, обізнаність у певній 
галузі.
 
Дослідження  еволюції  цих  понять  у  психолого
-
педагогічній  літературі  свідчить,  що  перша 
згадка  терміна  «компетентність»  у  науково
-
психологічній  літературі  зустрічається  в  роботах 
німецького  вченого  С.
 
Хабермаса,  який  використовує  його  як  соціологічний  термін  у  контексті  теорії 
мовної комунікації [7].
 
У  подальшому  поняття  «компетентність»  входить  до  термінологічної  парадигми  в  роботах  із 
соціальної  психології  [6]  і  трактується  як  сукупність  якостей,  притаманних  найбільш  авторитетному 
спеціалістові, таких якостей, рівня яких повинен досягти кожен індивід у процесі оволодіння професією 
(Д.
 
Бруннер). Отже, компетентність розглядається як складова професіоналізму.
 
Широко використовується поняття «компетентність» в американській когнітивній психології, де 
воно розглядається як чинник, що детермінує самовідчуття особистості, її поведінку й самооцінку. На 
думку  американських  учених  Р.
 
Маслоу,  К.
 
Роджерса  компетентність  більше  співвідноситься  з 
загальною характеристикою індивіда, ніж з характеристикою його професійної діяльності [3; 10]. Таким 
чином,  очевидно,  що  в  психологічних  дослідженнях  компетентність  розглядається  з  двох  позицій:  як 
рівень професійного розвитку суб’єкта та як елемент його загально психологічної характеристики.
 
І.
 
Татаренко  висловлює  думку  про  те,  що  «компетентності  взагалі»  не  існує,  компетентність 
зустрічається  в  галузі  конкретної  проблематики,  в  певній  діяльності,  в  конкретній  спеціальності,  у 
визначеній  «сфері  компетентності»  [9].  Тут  компетентність  розглядається  як  важливе  новоутворення 
особистості, що виникає в процесі оволодіння професійною діяльністю.
 
У педагогіці використовується поняття професійної компетентності та професійної компетенції. 
С.
 
Молчанов формулює поняття професійно
-
педагогічної компетентності, яке, на його думку, визначає 
обсяг  компетенцій,  коло  повноважень  у  сфері  професійно
-
педагогічної  діяльності.  У  більш  вузькому 
розумінні  професійно
-
педагогічна  компетентність  трактується  ним  як  коло  питань,  у  яких  відображає 
соціально
-
професійний  статус  і  професійно
-
педагогічну  кваліфікацію,  а  також  деякі  особистісні, 
індивідуальні  особливості,  що  забезпечують  можливість  реалізації
 
певної  професійної  діяльності. 
Отже, автор розглядає компетентність як системне поняття, а компетенцію –
 
як її складову 
[4]. 
У сучасній педагогічній науці широко розповсюджене поняття «професійної компетентності» та 
«компетенції»,  що  визначаються  як  якісна  характеристика  ступеня  володіння  спеціалістом  своєю 
професійною діяльністю.
 
Оскільки  студенти  нефілологічних  спеціальностей  вищих  навчальних  закладів  під  час 
навчання в університеті отримують фахову підготовку, за ради якої вступили на навчання, то вивчення 
та вільне володіння іноземними мовами не є пріоритетними напрямами їхньої професійної підготовки. 
Однак,  саме  якісна  іншомовна  підготовка  дає  можливість  студентам  нефілологічних  спеціальностей 
навчатися  та  працювати  за  кордоном  або  в  міжнародних  компаніях  на  теренах  України,  робить  їх 
мобільними  та  конкурентоспроможними  на  ринку  праці.  Отже,  професійно  спрямована  іншомовна 
підготовка 
студентів 
нефілологічних 
спеціальностей 
є 
запорукою 
їхнього 
подальшого 
працевлаштування.  Такий  підхід  до  формування  професійної  іншомовної  компетентності  студентів
-
нефілологів ґрунтується на дидактичних принципах професійної спрямованості
 
(володіння іноземною 
мовою за професійним спрямуванням дає можливість працевлаштування в міжнародних компаніях та 
банках,  що  передбачає  кар’єрний  рост  та  є  метою  випускників  вищих  навчальних  закладів)  та 
системності й послідовності (послідовна реалізація системи дидактичних та методичних матеріалів 
є  передумовою  засвоєння  знань  та  опанування  умінь  і  навичок  використання  іноземної  мови  в 
повсякденному, академічному та професійному спілкуванні) як системо утворювальні, а також систему 
принципів, до якої включаємо наступні:
 
–
 
індивідуалізації  та  диференціації  навчання
 
(іншомовна  підготовка  проходить  в 
індивідуальному  темпі  з  диференціацією  іншомовних  дидактичних  матеріалів,  складності  та  видів 
роботи, форм та методів контролю);
 
–
 
доступності
 
й  достатнього  рівня  складності
 
(дидактичні  матеріали  підбираються 
викладачем з урахуванням рівня досягнень студентів цієї групи);
 
–
 
самостійної  діяльності
 
(робота  з  іншомовним  дидактичним  матеріалом  виконується 
самостійно);
 
–
 
наочності та моделювання
 
(оскільки наочно
-
образні компоненти мислення відіграють дуже 
важливу роль в житті людини, їх використання в навчанні виявляється вкрай ефективним);
 
–
 
зв’язку теорії з практикою;
 
–
 
міцності
 
(пам’ять  людини  має  вибірковий  характер:  чим  важливіше,  цікавіше  та 
різноманітніше  представлений  матеріал,  тим  краще  він  закріпляється  і  довше  зберігається,  тому 
використання  на  практиці  отриманих  знань  і  умінь,  як  ефективний  спосіб  їх  засвоєння,  в  умовах 
ігрового (модельованого) середовища сприяє їх найкращому закріпленню);
 
–
 
пізнавальної  мотивації  (іноземна  мова  не  є  фаховою  дисципліною  для  студентів 
нефілологічних спеціальностей, тому її вивчення має бути вмотивованим та професійно спрямованим, 

220 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
 
 
що  передбачається  введенням  міжпредметної  координації  у  навчанні  фахових  дисциплін  та 
професійно спрямованої іноземної мови)
; 
–
 
проблемності
 
(під  час  заняття  студент  вирішує  конкретну  дидактичну  проблему, 
використовуючи для цього свої знання, уміння та навички; опиняючись в умовах, що відрізняються від 
ситуацій  на  занятті,  він  на  практиці  проводить  самостійну  пошукову  діяльність,  активно  розвиваючи 
при цьому свою інтелектуальну, мотиваційну, вольову, емоційну та інші сфери).
 
Ураховуючи  вищезазначені  дидактичні  засади  формування  професійної  іншомовної 
компетентості, викладач іноземної мови на занятті виконує функції джерела знань (надає інформацію 
та вчить її використовувати згідно рівня розуміння), порадника (допомагає обрати додаткові джерела 
інформації  та  адаптувати  їх),  коректора  (надає  повний  спектр  диференційованих  завдань, 
спрямованих на засвоєння матеріалу, та коригує процес засвоєння) та  аналітика (оцінює
 
результати 
та  вирішує  чи  доречне  повторне  відтворення  матеріалу  зі  змінами  або  без).  Такими  функціями 
наділяється викладач під час вивчення тем загальної та професійно спрямованої іноземної мови.
 
Окрім того, викладач повинен використовувати різні підходи, технології та методики в процесі 
іншомовної  підготовки  студентів  нефілологічних
 
спеціальностей  з  метою  підвищення  мотивації  та 
вдосконалення  рівня  володіння  іноземною  мовою.  Наприклад,  ми  використовуємо  на  заняттях 
пошуково
-
творчий  підхід,  тандем
-
метод,  конструктивістський  та  соціально
-
конструктивістський 
підходи,  технологію  неперервної  ділової  гри,
 
креативні  інформаційні  технології,
 
проектну  методику 
активації пізнавальної діяльності студентів,
 
компаративну технологію тощо.
 
 
Література
: 
1. 
Державна національна програма «Освіта». Україна ХХІ століття. –
 
К. : Райдуга, 1994. –
 
С. 8
-10. 
2. 
Крючков
 
Г
 
Г.  Стратегія  навчання  іноземних  мов  в  Україні  /  Г.
 
Г.
 
Крючков  //  Іноземні  мови  в 
навчальних закладах. –
 
К.: Педагогічна преса. –
 2002. 
–
 
№1
-2. 
–
 
192с.
 
3. 
Маслоу
 
Абрахам. Мотивация и личность / Абрахам Маслоу. –
 
Спб. : Питер, 1999
. 
–
 
560 с.
 
4. 
Молчанов
 
С.
 
Г.  Теория  и  практика  аттестации  педагогических  и  руководящих  работников 
образовательных  учреждений
 
/  С.
 
Г.
 
Молчанов.  –
 
Челябинск:  Челябинский  гос.
 
ун
-
т.  –
  1998. 
–
 
255 
с.
 
5. 
Національна доктрина розвитку освіти України у ХХ1 столітті // Освіта України –
 2001 
–
 
№ 29 –
 
С. 4
-
6 
6. 
Платонов
 
К.
 
К. Краткий словарь системы психологических понятий
 
/ К.
 
К.
 
Платонов. –
 
М.: Высш.шк., 
1984. 
–
 C.46. 
7. 
Соціологія: словник термінів і понять / 
[
за
 
ред. Є.
 
А.
 
Біленького, М.
 
А.
 
Козовца]
. 
–
 
К.: Кондор. –
 2006. 
–
 C.82 
8. 
Сучасні технології
 
навчання іншомовного спілкування / С.
 
Ю.
 
Ніколаєва, Г.
 
А.
 
Гринюк, Т.
 
І.
 
Олійник 
та ін. –
 
К. : Ленвіт, 1997. –
 
96 с.
 
9. 
Татаренко
 
І.
 
І. Компетентність –
 
вимога сучасності / І.
 
І.
 
Татаренко // Світло : наук.
-
метод., інф.
-
пізн. 
освітній часопис. –
 1996. 
–
 
№
 1. 
–
 
С.32.
 
10. Richards J. C.,  Rodgers K. S.  Approaches  and  Methods  in  Language  Teaching:  a  Description  and 
Analysis. 
–
 Cambridge : Cambridge University Press. 
–
 1986. 
–
 171 p. 
 
 
Серікбол Шыныбаев
 
(Талдықорған қаласы, Казахстан)
 
 
ҚАЗАҚ ӘНДЕРІНІҢ ФИЛОСОФИЯСЫ
 
 
Қазақ  әндеріндегі  философиялық  ой  тереңдігі  үнемі  дидактикалық  мәселелермен  қапсырыла 
қапталдасқан. Қазақ әндерінің қай жанрын алмасақ та, өнегелі өсиет арқылы, ізгілікті мейірбандыққа, 
татулық  пен  бірлікке,  адамгершілікке,  байсалды  мінез
-
құлыққа,  сақилы  ақылдыққа  насихаттап 
отырады.  Сонымен  бірге,  қазақ  тарихын,  өмір  сүру  тіршілігінің  сан  қилылығын,  қоғамдық 
қөзкарастарын, ақыл
-
ойының жиынтығын танытады. Казақ әндерінің дидактикалық, танымдық касиеті 
негізгі ерекшеліктерін тағы бір қырынан көрсетеді.
 
Қазақ халық әндерінің жанрлары да көп. Оларды жүйеге келтірілген жіктемелер де баршылық 
(А.В.Затаевич, Б.Г.Ерзакович, Т.Бекқожина, З.Қоспақов, т.б.) Жіктемелердің бәрін өнертану саласында 
толық  қолдауға  болады.  Ал  педагогикалық  салада  оларды  осы  қалпында  пайдалануға  болмайды, 
өйткені  олар  әндердің  тәрбиелік  мүмкіндіктерін  жан  жақты  ашып  көрсетуді  шектейді.  Біздің 
пайымдауымызша мектеп практикасында мазмұнды пайдалану мақсатында қазақ әндерінің тәрбиелік 
мүмкіндіктерін былайша жүктеген дұрыс сияқты:
 
- 
тұрмыс салт әндері (бесік жырлары, балалар мен жастар әндері);
 
- 
еңбек,  шаруашылық,  кәсіп  әндері  (бақташылық,  төрт  түлік  мал  туралы  әндер,  дикан, 
егіншілік әндері, аңшылық, саяткерлік әндер, жұмысшы әндері);
 
- 
үйлену  әндері  (той  бастар,  той  тарқатар,  жар
-
жар,  беташар,  қоштасу,  сыңсу,  құдалар 
әндері);
 
- 
ұлыс әндері (жарапазан); діни әдет
-
ғұрыптар тудырған әндер (бәдік, бақсы, сарыны);
 
- 
жаналазау әндері (естірту, жұбату, көңіл айту);
 

«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
221 
 
 
 
- 
нақиялы әндер (алғыс, бата, тілек, жұмбақ, мысал
-
әжуа, күлдіргі мысқыл әндер);
 
- 
қиял
-
ғажайып әндер (аңыз әндер, өтірік өлеңдер);
 
- 
сатиралы юморлық әндер (әзіл
-
калжың, мысқыл, күлдіргі әндер);
 
- 
тарихи әндер;
 
- 
әлеуметтік теңсіздік әндері;
 
- 
эпикалық шығармалар (терме, толғаулар);
 
- 
айтыс әндері;
 
- 
лирикалық әндер.
 
Казақтың  халық  әндері  жоғары  тәрбиелік  мүмкіндіктерімен,  азаматтық  идеяларының 
өркениеттігімен,  болмастығы  көзқарасты  әсерлі  бейнелеуімен,  көркемдік  айырмашылығымен 
оқушылар назарын өзіне аударады[1,12б.].
 
Қазақ  әндерінің  музыкалық
-
поэтикалық  кұрылымының  күрделілігі,  жас  буынның  ой
-
сезімі  мен 
танымдылығына  әсер  етуші  күштерінің  сан  қилы  болып  келуі,  оның  өнер  түрінің  өзіндік 
ерекшеліктеріне байланысты болып келеді.
 
Ал  біздер  сөз  еткелі  отырған  оқушьшардың  музыкалық
-
эстетикалық  дамуын  жетілдіруде  ән 
тәрбиелік  мүмкіндіктерін  нәтиежелі
 
пайдалану  қазақ  әндерінің  өзіндік  бітім
-
тұлғасын,  мазмұнын  түп 
төркінін, көркемділік мәнерін жете білмейінше, ойдағыдай жүзеге асырылмайды.
 
Қазақ  әндерінің  ерекшеліктері  әдебиет  саласында  А.Қоңыратбаев,  Р.Бердібаев,  Б.Уақатов 
және  басқа  зерттеушілердің  еңбектерінде  талданды.  Педагогикалық  зерттеулерде  қазақ  әндерінің 
ерекшеліктері  жөнінде  арнайы  еңбектер  болғанымен,  осы  мәселе  төңірегіндегі  ой
-
пікірлер  мен 
пайымдаулары 
С.А.Ұзақбаеваның, 
А.Нұғыманованың, 
М.Х.Балтабаевтың, 
Ж.Өтемісовтың, 
ізденістерінен байқауға болады.
 
Ән  синкреттік  өнер.  Оның  бойында  біртұтас  бірлікте  сомдалған.  Ән  өнерінің  әсер  етуші 
механизімінің күрделігі, біздің оның негізгі ерекшелігі синкреттілігіне байланысы зор.
 
Қазақ  әндеріндегі  философиялық  ой  тереңдігі  үнемі  дидактикалық  мәселелермен  қапсырыла 
қапталдасқан. Қазақ әндерінің қай жанрын алмасақ та, өнегелі өсиет арқылы, ізгілікті мейірбандыққа, 
татулық  пен  бірлікке,  адамгершілікке,  байсалды  мінез
-
құлыққа,  сақилы  ақылдыққа  насихаттап 
отырады.  Сонымен  бірге  қазақ  халқының  тарихын,  өмір  сүру  тіршілігінің  сан  қилылығын,  қоғамдық 
қөзқарастарын,  ақыл
-
ойының  жиынтығын  танытады.  Яғни,  қазақ  әндерінің  дидактикалық,  танымдық 
қасиеті оның негізгі ерекшеліктерін тағы бір қырынан көрсетеді.
 
Біздер  қазақтың  халық  әндерінің  тәрбиелік  мүмкіндіктерін  талдағанда  жоғарыда  аталған 
зерттеушілердің ән жанрларын классификациялауына сүйеніп педагогикалық мақсатпен жүйеленді.
 
Тұрмыс  салт  әндері  адам  баласының  өмірге  келіп  ержетіп,  есеюі,  қаза  болуы  сияқты  елеулі 
кезеңдерге,  уақиғаларға  байланысты  туындаған.  Нәрестенің  өмірге  келуі,  әр  шаңырақты  қуанышқа 
толтырып, шілдехана жасалып, ат қойылған. Кіндігі түскен баланы 5
-
6 күннен соң бесікке салып, түрлі 
ырым
-
жоралғылар  жасалған.  Ал  бесікке  салынған  баланың  өсіп  жетілуіне  бесік  жырларының 
тәрбиелік  маңызы  айрықша  болады.  Бесікке  салынған  бөбек  анасының  сүйіспеншілікке  толы,  жанға 
жағымды  нәзік  әуеніне  балқып,  тәтті  ұйқыға  кетеді.  Бесік  жырларының  құрылымы  қарапайым 
болғанымен, сазы жан тебірентер мамыражай, әрі көркем болып, жас сәбидің нерв жүйелеріне, жалпы 
психикасына  жағымды  әсер  етіп,  көңіл
-
күйін  орнықтырады.  Ананың  бесіктегі  нәрестесін  уата  отырып 
айтқан  игі  тілектері,  болашаққа  деген  жақсы  үміттерін  сүтімен,  әлдиімен  ерте  бастан
-
ақ  құлағына 
құйылып ержетеді[2,22б.]
 
Балалар  мен  жастардың  әндері  көшпелі  өмір  сүрген  халықтың  күнделікті  тіршілігіне 
байланысты  туындаған.  Балалардың  өздеріне  қоршаған  табиғаттағы  жан
-
жануарлармен,  құстардың 
дыбысын, іс
-
әрекеттерін қызық көріп бейнелегендері „Асау мәстек”, „Қоғый гөк”, „Соқыр теке” және сол 
сияқты  түрлі  ойын  элементтерінде  кездеседі.  Осы  ойындардың  әндері  де  бала  табиғатына  сай, 
ойнақы,  көңілді,  ширақ  болып  келуі  олардың  музыкалық
-
эстетикалық  қабілеттерімен,  мәнерлеп  ән 
салу дағдыларын дамытуға септігін тигізіп отырған. Ал „Қамажай” сияқты жастардың ауыл арасындағы 
той
-
томалақ,  алдыбақан  және  басқа  ойындарында  айтылатын  әндері  оларды  әсерге  бөлеп,  әнге 
деген  ынта
-
ықыласын  қанағаттандырып,  сүйіспеншілігін  арттырады.  Балалар  мен  жастар  әндерінің 
бәріне  тән  ерекшеліктері  олардың  ойнақылығы,  эмоциялық  көңіл  көтеріңкілігі,  дидактикалық  мән 
мағынасы күнделікті оқу тәрбие жұмыстарында пайдалануға өте қолайлы жағдай жасады [2,22б.]
 
Еңбек,  шаруашылық,  кәсіп  әндері  мазмұны  жағынан  бірнеше  түрге  бөлінеді  және  тақырыбы 
мен поэтикалық тексі орындалатын еңбек, шаруашылық түріне байланысты болады. Қазақ халқының 
негізгі  кәсіпшілігі  төрт  түлік  малмен  байланысты  болғандықтан,  оның  өмір  тіршілігінде  үлкен  орын 
алғаны  белгілі.  Халық  төрт  түлік  малды  құт  санаған  және  Шопан  ата  –
 
қойдың,  Жылқышы  ата  –
 
жылқының, Сексек ата  –
 
ешкінің, Ойсыл қара
 
–
 
түйенің, Зеңгі баба  –
 
сиырдың пірі ұғынып табынған. 
Аңшылық,  саяткерлік  әндері  жігіттің  арманы  болған  жүйрік  ат,  қыран  бүркіт,  алғыр  тазы,  сұлу  қызға 
деген  ғашықтық  сезім  арқау  болып,  мінсіз  сұлулық,  шынайы  мөлдір  сезім,  жан
-
жануар,  табиғат 
сұлулығын дәріптейді.
 
Егіншілік әндері Наурыз мерекесіне байланысты тақырып елеулі орын алды. Сабантой кезінде 
"Кеусен", Ат желі" сияқты речтативті әндер айтылған.
 
Жұмысшы  әндері  Қарағанды,  Қарасақбай,  Жезқазған,  Риддер  шахталары  мен  рудниктері 
иелерінің  зорлық
-
зомбылығы,  жұмыскердің  ауыр  еңбектері,  көрген  мехнаты  тақырыптары  арқау 
болған. Оған "Ауыр еңбек астында", "Ақшамды бермей қойды ғой" тәрізді әндерін жатқызуға болады.
 
Үйлену әндері –
 
қазақ халқының от басының тағдырына, жас буынның өсіп, мұрат
-
мақсатына 

222 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
 
 
жетуіне,  арман
-
қайғысына  ортақ  әндер.  Үйлену  әндерінің  алуан  түрлері  жасалып,  халықтың  тұрмыс 
тіршілігіне, әдет
-
ғұрпы мен салт
-
санасы, ой сезімі мен арманниетін білдіретін танымдық мәні елеулі. 
Әдет
-
ғұрыпқа байланысты бұл әндердің өзі жар
-
жар, сыңсыма, қоштасу, жұбату, беташар, той бастар 
түрінде  айтылады.  Халықпен  бірге  жасасып,  өркендеп  келе  жатқан  бай  салт
-
дәстүрінің  ішіндегі 
өміршеңі –
 
келін түсіру той
-
томалағы. Бұл жоралғы халқымыздың қадір қасиетін, өнеге өрісін, тұрмыс 
тіршілігін сонымен қоса адамгершілік
-
этикалық қағидаларын танытады [3,25б.]
 
Халықтың  педагогикалық  шарттары  мен  талаптары  беташарда  мол  көрініс  береді.  Жаңа 
түскен келінге тойдың ең көңілді кезінде өнеге түрінде айтылады. Беташар әдетте "Келін, келін келіп 
тұр, келін үйге кіріп тұр" деп басталып, келінге келген үйі мен бүкіл ауылдың адамдарын таныстарып, 
олардың  өмірдегі,  ауыл  арасындағы  алатын  орны  мен  беделі,  мінез  ерекшелігі  әзіл  мен  нақыл 
сөздермен айтылады.
 
Ұлыс  күндері  еңбекпен  тығыз  байланысты  әндер  айтылады.  Қазақ  халқы  ұлыс  күнін  "жыл 
басы" санайды. Бұл күндері жастар ойын
-
сауық құрып, қарт
-
қариялар еңбек адамдарына бата береді. 
Отбасы  ішіндегі  қатынастардың  өзіндік  ерекшелігі  ретінде,  біріншіден,  балаларға  деген  мейірімділік, 
екіншіден,  белгілі  бір  дәрежеде  өктемдік  орын  алды.  Ата
-
аналарды,  үлкендерді,  туыстық 
байланыстарды  терең  құрметтейтін  ұлттық  әдет
-
ғұрыптар  мен  дәстүрлер  үлкендердің  беделін 
қамтамасыз етті. Тәрбиедегі қаталдық пен талап етушілік –
 
халық тәрбиесінің негізі болып саналуы да 
міне  осыдан.  Жақсы  қасиетттерді  дарысын  деген  ниетпен  жас  балаларға  әйгілі  ақын,  әнші
-
күйшінің, 
шешеннің атын қою сияқты алуан түрлі ырымдар ел өмірінде орын алды. Сол тәрізді кіндік шешенің 
әншілік,  күйшілік,  ақындық,  адамгершілік  қасиеттері  балаға  мұра  болып  қалады  деген  наным  бар. 
Әсіресе, осы қасиеттерді бағалайтын ата
-
аналар болашақ кіндік шешені алдын ала белгілеп отырған. 
« Дауысы зор –
 
әнші болады, саусағы ұзын –
 
күйші болады» деген ойлар мұның айқын дәлелі.
 
Ішкі отбасылық қатынастардың өзіне тән ерекшелігі ауылдың айтулы оқиғаларына (мерекелер, 
кездесулер, айтыс, жиын
-
тойлар т.б.) туыстас отбасылардың бірге қатысуына жағдай туғызды. Көбіне 
ауылға  атақты  күйші,  жыршы,  әншінің  немесе  өзінің  талантымен,  шапағатымен  өте  аты  шыққан 
адамның  келуі  барлық  туыстас  отбасыларының  балалары  мен  жастарын
 
қонақ  күткен  үйге  жинауға 
себеп болды.
 
Мұндай  жағдайларда  балалар  мен  жастар  ауыл  оқиғаларын  сырттай  пайымдаумен  шектеліп 
қана қоймай, оған белсене араласып отырған. Өйткені мұндай кездесулер мен мерекелер тіпті жанама 
қатысудың өзі ой тудырып, тәжірибе алмасуға, халық шығармашылығының таңдаулы үлгілерін күндегі 
тұрмыс қажетінде пайдалануға түрткі болады.
 
Туыстық  байланыстардың  беріктігі  арқасында  бір  адамның  қабілеті  мен  таланты  туыстас 
отбасыларының  ортақ  игілігіне  айналды.  Олар  бұл  игілікті  үнемі  жетілдіріп,  өзінен  кейінгі  ұрпақтың 
бойына сіңірді[4,12б.].
 
Бір  сөзбен  айтқанда,  қазақ  халқының  тәрбие  саласында  пайдаланған  талаптары  олардың 
дәстүрлерінен  орын  тапқан.  Олар  –
 
балалар  ойындары,  шығармашылығы,  баланың  дүниеге  келуін 
(шілдехана),  бесікке  салуын,  қырқынан  шығаруын,  белгілі  бір  жасқа  толуын  (туған  күн)  мерекелеу, 
алғашқы  қадамына  сәттілік  тілеу  (тұсау  кесу),  сүндетке  отырғызу,  алғаш  ат  жалын  тартып  мінуі 
(тақымқағар),  жарысқа,  күреске  түсуі,  той  жоралғысы,  («  Той  бастар»,  «  Жар
-
жар»,  «  Беташар»,  « 
Сыңсу»,  «  Қыз  ұзату»),  көктемінің  келуін  мейрамдау  (Наурыз),  кісі  қазасына  байланысты  салттар 
(Жоқтау),  алыс  сапарға  шығарып  салу,  туыстар,  көршілер  арасындағы  әртүрлі  тойлар  («  Соғым»,  « 
Шеке», « Бие бау» және т.б.) қонаққа бару, қонақ қабылдау, айтысқа әртүрлі ойын
-
сауықтарға қатысу, 
Алман жарыс, Бәйге жарыс, Көкпар тарту, Қыз қуу, Теңге алу, Қазақша күрес және т.б.
 
Осы айтылған салт
-
дәстүрлердің әрқайсысы тәрбиенің өзінше бір  құралы, тәсілі немесе әдісі 
ретінде қызмет етті.
 
 

жүктеу/скачать 5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: