Хабаршы «Педагогика ғылымдары» сериясы

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
175 
Түйін  сөздер:  шығармашылық  тапсырмалар,  бойынша  өз  бетінше  жұмыс,  эвристикалық  өз  бетінше  жұмыс, 
зерттеушілік өз бетінше жұмыс 
 
Білім жүйесінің мазмұны өмірдің түрлі жағдайларында әрекет ете алатын «тұлғаны» дайындау. Осы 
мақсатта  оқу  жоспарын  оқушыларға  азаматтық  білім  беруге  бағыттау  керек.  Бірінші  кезекте  әлемдегі 
болып  жатқан  өзгерістерге  байланысты  білім  жүйесін  ұлттық  модульде  құру  және  ол  үшін  өркениетті 
елдерде берілетін біліммен ортақ көзқарастарын табуға ұмтылу қажет. 
Қазіргі  қоғамдық  сұраныс  –  өз  ісіне  мығым,  жұртшылықпен  араласуда  жеке  басындағы  барлық 
шынайы жағымды қасиеттерін байқата алатын бүгінгі студент, ертеңгі маманды тәрбиелеуді талап етеді. 
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және 
жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыру-
ға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа техноло-
гияларын  енгізу;  білім  беруді  ақпараттандыру,  халықаралық  ғаламдық  коммуникациялық  желілерге 
шығу,білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндетері көзделді [1]. Бұл міндеттерді шешу үшін білім беру 
ұжымдарының,  әр  оқытушының  күнделікті  ізденісі  арқылы  барлық  жаңалықтар  мен  қайта  құру, 
өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым қатынасқа өту қажеттілігі туындайды. 
Жаңа  ғасырдағы  еліміздің  үміт  артар  келешегі  –  жастар.  Оларды  жан-жақты  уқыт  талабына  сай 
білімді, мәдениетті, интеллектуалды азамат етіп шығару – бүгінгі күннің өзекті мәселесі. 
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде оқытушылардың инновациялық іс-әрекеті-
нің  ғылыми-педагогикалық  негіздерін  меңгеруі  –  маңызды  мәселелердің  бірі.  Бүгінгі  мақсат  –  әрбір 
студентке  түбегейлі  білім  мен  олардың  жан-жақты  дамуына,дұрыс  тәрбие  алуына  жағдай  жасап, 
мүмкіндік беру. 
Кез  келген  сапалы  білім  мен  тәрбие  оқытушының  шеберлігі  арқасында  берілетіні  бәрімізге  аян. 
Сабақты түрлендіру арқылы студенттің қызығушылығы мен шығармашылық белсенділігін арттыру әрбір 
оқытушының  міндеті.  Қазіргі сабаққа қойылатын басты талаптың бірі – студент ойын дамыта отырып, 
шығармашылықпен жұмыс істеуге баулу.  
Оқыту – таным процесі. Өйткені онда ілгері қарай қозғалыс болады, яғни студент білуден білуге қарай 
жүріп отырады. Студенттің таным процесі өзіне тән ерекшелігі бар күрделі психикалық процесс. Оның 
нәтижелі  оқуына  әсер  ететін  сыртқы  және  ішкі  күштер  себепкер  болады.  Білім  алуда  студенттің  ілгері 
қарай  дамуына  себепкер  болатын  негізгі  күш  –  қайшылықтар.  Студент  білмеуден  білуге  қарай  қадам 
басқанда  әртүрлі  қайшылықтар  мен  қиындықтарға  кездеседі,  оларды  шешу,  жеңу  нәтижесінде  оқу 
міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту процесіндегі ең басты қайшылық – педагогикалық міндет-талаптар 
мен  студент  мүмкіндіктерінің  (білім  мен  дағдысының  және  дамуының)  арасындағы  қайшылықтар. 
Осындай  қайшылықтарды  шешу  студенттің  саналы  түрде  көп  күш-жігер  жұмсауын  керек  етеді  және 
оның  дамуына  үлкен  әсері  болады.  Көп  күш-жігер  жұмсауды  қажет  ететін  жұмыстың  бір  түрі  – 
студенттің өз бетінше жұмысы (әрі қарай СӨЖ). 
СӨЖ  –  арнайы  уақыт  ішінде  оқытушының  тапсыруымен,  бірақ  тікелей  көмегінсіз  орындайтын 
жұмыстары.  СӨЖ  үшін  белгілі  дәрежеде  студенттің  ақыл  –  ойы,  күш  –  жігері,  білімі  мен  қабілеті 
жұмсалады.  СӨЖ-  ның  түрлері  мен  типтері  классификациясы  педагогикалық  әдебиеттерде  бұрыннан 
қалыптасқан.  Жоғарғы  оқу  орнының  қазіргі  дидактикасы  СӨЖ-ның  төмендегідей  классификациясын 
тиімді деп есептейді:  
1) үлгі бойынша өз бетінше жұмыс;  
2) сындарлы - вариативті өз бетінше жұмыс;  
3) эвристикалық өз бетінше жұмыс;  
4) ізденушілік өз бетінше жұмыс [2]. 
Үлгі  бойынша  өз  бетінше  жұмыс  оқудың  типтік  міндеттерін  шешуді  және  үлгі  бойынша  әр  түрлі 
міндеттерді орындауды қарастырады. Үлгі бойынша жұмыстарға:жаттығулар орындау, кестелерді толық-
тыру,  сызбалар,  т.б.  жатады.  Жұмыстың  мақсаты  –  білімді  бекіту,  білік  пен  дағдыны  қалыптастыру. 
Мұндай  жұмыстар  материалды  терең  түсінуге  мүмкіндік  бергенімен,  студенттің  шығармашылық 
белсенділігін дамытпайды. 
Өз  бетінше  жұмыстың  сындарлы  –  вариативті  түрі  оқытуда  білімнің  құрылымын,  студенттің 
білігін бұрынғы алған білімі негізінде жаңа міндеттер мен проблемаларды шешуге ықпал жасайды. 
Эвристикалық  өз  бетінше  жұмыс  лекция,  зертханалық,  практикалық,  семинарлық  сабақтарында 
айтылған  кейбір  сұрақтар  мен  проблемаларды  шешумен  тығыз  байланысты  қарастырылады.  Таныс 
материалдарға сүйене отырып, кейбір мәселелерді шешуге оқытушы бағыт беріп отырады. 
Зерттеушілік  өз  бетінше  жұмыста  студент  зерттеудің  өзектілігін,  обьектісін,  болжамын,  пәнін, 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
176 
мақсат-міндеттерін  және  зерттеу  әдістерін  шешуге  үйренеді.  Бұл  бағыттағы  жұмысқа:  оқу-ізденушілік 
тапсырмалары,  курстық  және  дипломдық  жұмыстар  жатады.  Мұндай  жұмыс  студентті  үлгі  бойынша 
жұмыс жасау қызметінен босатып, ізденушілік, шығармашылық қасиетін қалыптастырады. 
Өз  бетінше  іздену  студентке  ғылыми  көзқарасының  қалыптасуына  және  шығармашылық,  кәсіптік 
қабілетінің дамуына негіз салады. 
СӨЖ-ның  түрлеріне:  оқулықпен,  негізгі  және  қосымша  әдебиеттермен  жұмыс;  сөздіктермен, 
энциклопедиялармен  жұмыс  жасай  білу;  семинарда  өз  көзқарастарын  ауызша  айта  білу;  әр  пәннің 
ерекшелігіне сай негізгі ұғымдарды таба білу және қорытынды жасай білу; конспект, шығарма, мәнжазба, 
баяндама, аннотация жазу; жаттығулар орындау, кестені толықтыру, сызбалар сызу; тезис, жоспар құру, 
ауызша пікір айту жатады. 
СӨЖ-ын  ұйымдастыруда  оқытушы  мамандықтың  ерекшелігін  және  студенттердің  білім  көлемін 
ескере отырып жасағаны дұрыс. СӨЖ-мен қоса шығармашылық жұмыстың алатын орны ерекше. 
Оқытудың  шығармашылық  бағыттылығын  күшейту,  студенттің  қабілеттілігін  дамытуға  басшылық 
жасаудың мақсаты – бағыт-бағдар беру. Ал оларға педагогикалық ықпал ету – педагогикалық ғылымның 
негізгі мәселелерінің бірі. Шығармашылық үрдісінде студенттің іскерлік қабілеті нығайып, жетіледі. Шы-
ғармашылық қабілет студенттің бойында практикалық сипаттағы әр түрлі тапсырмаларды орындау бары-
сында  қалыптасады.  Педагогикалық  іс-тәжірибе  студенттердің  шығармашылық  дербестігін,  ізденімпаз-
дығын қалыптастыруда аудиториядан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда,  шығармашылық 
ой, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық апталық, жобалар, пәндік үйірмелердің маңызы зор. 
Барлық шығармашылық жұмыстарда студенттердің қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет. 
Студенттердің танымдық, ізденімпаздығы мен белсенділігін, шығармашылық бағыттылығына негізделген 
жұмыс  түрлерін  пайдалану  –  олардың  танымдық  қажеттіліктерін,  шығармашылығын  қалыптастыруға 
әсер  етеді.  Оқытушы  студенттерге  шығармашылық  іс-әрекетін  ұйымдастыру  мақсатында  түрлі  өздік 
тақырыптарды орындауда мынандай талаптар қояды: 
- шығармашылық тапсырмалар орындауда пәннің жеке сипатын, мазмұнын ескеру; 
- шығармашылық тапырмалар деңгейінің әр түрлі болуы; 
- өздік тапсырмалар бұрын берілген тапсырмалармен байланыста және бір жүйеде берілуі; 
- студенттердің білімі мен біліктерін жетілдіретіндей болуы; 
-  студенттердің  жеке  қабілеттерін  ашатындай  және  шығармашылық  дербестігін  дамытатындай 
дәрежеде болуы керек [3]. 
Студенттердің дербес шығармашылықпен жұмыс істей алу әрекеті белсенділікті, ізденімпаздықты, өз 
еркімен  жұмыс  істеуді  талап  етеді.  Олардың  шығармашылық  қабілеттерін  қалыптастыруда  бүкіл 
болмысы жаңа сипатқа ие болады. Мысалы: 
- қоғамда болып жатқан өзгерістерді танып білуге; 
- ғылыми жаңалықтарға тұрақты қызығушылықтың пайда болуы; 
- оқу танымдық міндеттер мен мақсаттарын орындауға талпыну; 
- білім алуға, шығармашылық жұмыстарға тұрақты қызығушылық; 
- тұрақты ізденімпаздық, шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелі болуына әсер етуі. 
Шығармашылық  студенттің  дербестік  іс-әрекетінің  сапасы  ретінде  көріне  отырып,  үнемі  ізденіп, 
белсенді  әрекет  ететін  жеке  тұлғаның  қалыптасуына  мүмкіндік  туғызады.  Жоғарғы  оқу  орындарында 
лекция, семинар сабақтарының жоғары деңгейде өтуі студенттің дайындығына сәйкес әр түрлі әдістерді 
қолдану, жеке ерекшеліктерін ескеру,сабақта түрлі танымдық тұрғыда берілген тапсырмаларды кеңінен 
пайдалану  студенттің  білімге  деген  қызығушылығын  қалыптастыра  отырып,  өз  бетінше  іздену 
жұмыстары  арқылы  шығармашылығын  қалыптастырады.  Аудиториядан  тыс  уақытта  өздігінен  ізденіп 
белгілі бір нәтижеге жету шығармашылықтың қалыптасуына негіз болады. 
Қорыта  келе  айтарымыз,  шығармашылық  жұмыспен  қатар  жеке  тұлғаға  бағыттталған  тәрбие  мен 
оқытуды қамтамасыз ететін педагогикалық технологиялардың бірі –жобалау әдістемесі. Қысқаша түрде 
жобалау  әдістемесі  –  студенттердің  жеке  немесе  топпен  белгілі  бір  бағытта  ұйымдастырылған  іздену 
және зерттеу әрекеттері. Оқытушының жетекшілік етуімен студенттер өз іс – әрекеттерін өздері жоспар-
лайды, өздері орындайды, бұл әрекеттер студенттің шығармшылық әлеуетін оятады, ойын, қиялы, шығар-
машылық ойлауын дамытады, өз бетінше жұмыс істеуге үйретеді. Сонымен қатар студент ұжымда еңбек-
тенуді үйренеді, оның басқа да жеке тұлғалық қасиеттері тәрбиеленді. Өз пікірін дәлелдеп, іске асыруға 
мүмкіндік  алады,  өз  білімін,  күшін  сынайды.  Оқытушының  мақсаты  –  сабақ  тақырыбын  белсенді 
шығармашылық түрде меңгеруге студенттерді бағыттау, олардың логикалық тұрғыда ойлау қабілетерін 
дамыту.  Топтық  жұмыста  оқытушы  студенттерге  міндеттерін  бөлісуге  көмектеседі.  Әрине,  сабақ 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
177 
барысында  оқытушы  студенттер  арасында  сәйкес  психологиялық  климат  жасауы  керек  және  бірігіп 
жұмыс жасайтын топ ішіндегі студенттердің дайындығы бір деңгейде болуы керек. 
 
1 Қазақстан Республикасы Білім беру туралы Заңы. 
2 Хуторской А.В. Ключевые компетенции: технология конструирования, //Народное образование. -2003. -№5. -
С.58-62. 
3 Бұлақбаева М.К. Жоғары білім беру жүйесіндегі шығармашылық әлеует /Монография. - Алматы, 2010. – 213 б. 
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  значимость  использования  творческих  заданий  для  развития  исследовательской 
культуры  студентов.  Приведены  виды  творческих  заданий,  самостоятельная  работа  по  образцу,  эвристическая 
самостоятельная работа, исследовательская самостоятельная работа.  
Самостоятельный  поиск  дает  основу  студентам  на  формирование  научного  взгляда  и  на  развитие  творческих, 
профессиональных  способностей.  Они  развивают  творческого  потенциала,  продуктивной  работы  учащихся; 
расширает сферу традиционного изучения.  
Ключевые  слова:  творческие  задания,  самостоятельная  работа  по  образцу,  эвристическая  самостоятельная 
работа, исследовательская самостоятельная работа 
 
Summary 
In the article examined meaningfulness of the use of creative tasks for development of research culture of students. The 
types  of  over  creative  tasks,  independent  work,  are  brought  according  to  sample,  heuristic  independent  work,  research 
independent work.  
An independent search gives basis to the students on forming of scientific look and on developing creative, professional 
flairs. They develop creative potential, of productive work of students; расширает sphere of traditional study. 
Keywords: creative tasks, independent work according to sample, heuristic independent work, research independent work 
 
УДК 378: 796.85.23 
 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ КОМПЛЕКСОВ ТЕХНИКО-ТАКТИЧЕСКИХ УПРАЖНЕНИЙ ДЛЯ 
ОПТИМИЗАЦИИ СОРЕВНОВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
ВЫСОКОКВАЛИФИЦИРОВАННЫХ ДЗЮДОИСТОК 
 
А.В. Тен – магистр педагогических наук, докторант, Казахская академия спорта и туризма 
 
В  данной  статье  прослеживается  динамика  технико-тактической  деятельности  дзюдоисток  национальной 
женской сборной команды Республики Казахстан на соревнованиях республиканского и международного масштаба 
на фоне применения разработанных специализированных комплексов по совершенствованию технико-тактических 
действий дзюдоисток. Дается краткая характеристика содержания разработанных комплексов упражнений. Подво-
дятся  некоторые  итоги  исследования  динамики  соревновательной  технико-тактической  деятельности  дзюдоисток 
высокой  квалификации.  В  частности,  приведены  показатели  активности  соревновательной  схватки,  общей  и 
эффективной  вариативности  выполняемых  технико-тактических  приемов,  результативности  и  эффективности 
нападающих  и  защитных  действий  для  дзюдоисток  высокой  квалификации  после  применения  разработанных 
технико-тактических  комплексов.  Представлены  практические  рекомендации  по  организации  и  проведению 
тренировочного процесса, направленного на совершенствование технических и тактических действий дзюдоисток. 
Ключевые  слова:  техника,  тактика,  дзюдоистки,  оптимизация,  эффективность,  вариативность, 
результативность, активность, динамика 
 
Введение. Совершенствование технико-тактического мастерства предполагает формирование навыка 
ведения противоборства с изменением стойки, дистанции, направления движения соперника. Оно требует 
проявления навыка навязывания сопернику своих захватов с одновременным снижением эффективности 
захватов соперника.  
В  тренировочном  процессе  предполагается  использование  различных  способов  тактической 
подготовки  при  выполнении  своих  приемов.  Необходимо  владение  широким  арсеналом  технических 
действий в стойке (12-15 действий) и в партере (4-6 действий), выполнение комбинаций (2-4 в стойке) и 
связок «стойка-партер» (2-3). Следует также повышать надежность атакующих действий в стойке (до 50-
60%) и в партере (до 80-90%) [1]. 
Детали  техники  могут  изменяться  при  повышении  уровня  общей  и  специальной  физической 
подготовки, изменениях в правилах соревнований, при учёте индивидуальных особенностей спортсмена, 
но  основной  механизм  движений  сохраняется,  так  как  он  в  наибольшей  степени  соответствует 
анатомическим и физиологическим особенностям человека. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
178 
Тактическое  мастерство  тесно  связано  с  технической,  физической  и  психологической 
подготовленностью.  Основным  необходимым  условием  для  решения  тактических  задач  является 
техническая подготовленность итактическое мышление [2]. 
Средствами  технико-тактической  подготовки  дзюдоистов  являются  упражнения  технического  и 
тактического 
характера 
(специально-подготовительные 
или 
соревновательные 
упражнения, 
направленные на решение технических и тактических задач) [3]. 
В подготовке дзюдоистов технико-тактические упражнения могут дополняться включением в учебно-
тренировочный процесс сбивающих факторов (помеховлияний) таких как: 
- смена противников в поединке для одного спортсмена; 
- удлинение (укорочение) времени поединка; 
- противоборство на меньшей (чем требуется в правилах соревнований) площади татами или на краю 
татами; 
- с форой - «обусловленным преимуществом для соперника»; 
- в условиях дефицита времени; 
- предвзятого судейства [4]. 
В  процессе  технико-тактической  подготовки  к  соревнованию  дзюдоистаодной  из  основных  задач 
является  совершенствование  тактического  мышления  спортсмена.  При  этом  необходимо  развивать 
следующие способности: 
- быстро воспринимать, адекватно осознавать и анализировать соревновательные ситуации; 
- быстро и точно оценивать ситуацию и принимать решение в соответствии с создавшейся 
обстановкой и уровнем своей подготовленности; 
- предвидеть действия соперника (партнёра по команде); 
- рефлексивно отображать свои действия в соответствии с целями соревнований и задачей конкретной 
состязательной ситуации. 
Тактические  возможности  дзюдоиста  во  многом  зависят  от  его  психологической  подготовленности. 
Чтобы  правильно  ориентироваться  в  сложной,  постоянно  меняющейся  обстановке  схватки,  быстро 
принимать  правильное  решение,  четко  и  своевременно  реагировать  на  возникающие  изменения, 
дзюдоист должен обладать логическим мышлением, осмысливать каждый тактический маневр [5]. 
Тактическое  мышление  развивается  в  упражнениях,  при  выполнении  которых  ставится  задача 
наблюдать и находить тактическую сущность в жестах, движениях, действиях, намерениях, состояниях 
соперников, учиться принимать решение в ограниченные отрезки времени [6, 7]. 
Исходя  из  выше  сказанного  нами  было  решено  разработать  комплексы  упражнений  с  учетом 
личностных  особенностей,  направленных  на  оптимизацию  технико-тактической  деятельности 
дзюдоисток высокой квалификации. 
Цель. Повышениеэффективности соревновательных технических и тактических действий дзюдоисток 
высокой квалификации. 
Задачи исследования:  
1.Разработать комплекс специализированных технико-тактических упражнений с учетом личностных 
особенностей дзюдоисток. 
2.  Изучить  эффективность  разработанного  комплекса  упражнений  направленного  наповышение 
качества  технико-тактических  действий  в  соревновательной  деятельности  дзюдоисток  высокой 
квалификации. 
3.  Исследование  динамики  соревновательных  технико-тактических  действий  в  ходе  формирующего 
эксперимента. 
Методы  исследования.  Для  решения  поставленных  задач  были  использованы  следующие  методы 
исследования: 
1.
 
Анализ научной и методической литературы; 
2.
 
Педагогическое наблюдение; 
3.
 
Регистрация  технико-тактических  действий  по  методике  Е.М.  Чумакова,  адаптированной  для 
дзюдо М.Н. Шепетюком [8]. 
4.
 
Методы математической статистики. 
Организация и проведение исследования. В ходе экспериментального изучения показателей техни-
ко-тактических  действий  дзюдоисток  национальной  сборной  команды  Республики  Казахстан  приняли 
участие  основной  и  резервный  состав  национальной  женской  сборной  команды  РК  по  дзюдо.  Общее 
количество испытуемых – 32 человека высокой квалификации. В соответствии с задачами исследования 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
179 
был сформированы комплексы упражнений, направленные на повышение эффективности технико-такти-
ческих действий дзюдоисток высокой квалификации с учетом использования личностных особенностей.  
Комплексы  упражнений  были  сформированы  на  основании  проведенного  ранее  психологического 
обследования  дзюдоисток  экспериментальной  и  контрольной  групп  по  методу  16-факторного  теста 
Р.Кэттелла,  по  результатам  которого  нами  были  выявлены  4  наиболее  значимых  личностных  качества, 
такие  как  темп  мышления,  активность,  практичность  и  тревожность,  которые  могут  оказыватькак 
положительное,  так  и  отрицательное  влияние  на  показатели  эффективности  технико-тактических 
действий дзюдоисток. 

жүктеу/скачать 5,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: