Хабаршы «Педагогика ғылымдары» сериясы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
160 
УДК:373.1:372.9:018.7 
 
EDUCATIONAL PROCESS MANAGEMENT IN EXCTRACURRICULAR AC 
TIVITIES OF THE UNIVERSITY 
 
S.G. Tazhbayeva – candidate of Pedagogics, Associate Professor, 
Kazakh National Pedagogical University named after Abay, The Republic of Kazakhstan, Almaty 
 
The content of this article shows the theoretical basis of extracurricular activities of students as the educationalsystem of 
the university, its theoretical model and a model of professional and personal qualities of the modern teacher. 
Keywords:  Educational  process  subjects,  motivational,  descriptive,  process,  evaluative,  professional  qualities  of 
personality 
 
Effective personality development of professional teacher can only be processed within a reasonably organized 
and well-functioning educational system, in which the two major subsystems are marked out - learning process 
and extracurricular activities of students. 
Extracurricular  activities  of  students  are  one  of  the  important  components  of  subsystems  of  educational 
process of pedagogical higher education, providing vocational and personal development and self-development of 
a future teacher on the basis of individual creativity. 
Only having developed the professional and personal qualities, the future teacher can fully realize himself as a 
person and as a professional in his practical activity. [1] 
Extracurricular activities are an aggregate ofinterrelated educational and training activities, which reflect the 
social  activities  of  students  and  have  such  features  as  goal  setting,  awareness,  productivity,  independence. 
Extracurricular activities are an integral part of the vocational educational system, which in modern conditions is 
an essential term for the functioning of the educational institution. It is for this creation of our proposed system 
will be a major concern in any educational institution. 
Comparing the actual situation in the educational institution with our designed model, we have identified those 
areas of the educational process, which do not meet modern requirements and thus they have been developed and 
used in the educational process of the university. 
The above theoretical and methodological principles were the basis for developing a model of extracurricular 
activities of students as an educational system. Guided by the activity theory, systems theory, and the theory of a 
integraleducational  process  (which  is  also  a  social  and  educational  system),  we  believe  that  the  extracurricular 
activities of students is an educational process with all its components: purpose-objectives-content-methods and 
methodological techniques, tasks and which is attended by subjects of activities (students-professors-supervising 
professors-Dean's  Office,  the  Board  of  educational  work  and  others).  Schematic  model  of  the  organization  of 
extracurricular  activities  in  accordance  with  the  interpretation  of  the  structure  of  the  educational  process 
(N.D.Khmel) is presented in figure №1 [2] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
161 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Implementation of the proposed model in the practice of educational work in institution of highereducation, 
coordination of all its components activities lies on the Council on educational work, created with the vice-rector 
of  educational  work.  Activities  model  of  future  teachers  can  solve  a  number  of  problems  of  specific 
transformation of the educational process and impact. This work will be effective in the implementation of the 
theoretical model of professional and personality educationof future teachers (table №1) [3] 
Psychologists  (A.N.Leontyev,  N.K.Platonov),  while  investigating  the  quality  of  the  individual,  came  to 
conclusion that the attitude to anything), consciousness, belief (will) and behavior skills. However, these elements 
with  respect  to  each  other  are  in  unequal  relationships.  In  some  qualities  in  the  first  place  stands  the  sense,  in 
Aim of the organization of extracurrical activities of the 
university  
Tasks of extracurrical activities of students 
Subjects of educational process in extracurrical activities 
Professors 
Supervisingprof
essors 
Students 
Administration 
(
Dean's Office of the 
university
) 
Content 
(directions of 
extracurricular 
activities) 
Means (educational, 
social, work, 
aesthetic, sports and 
fitness, game) 
Methods (formation of 
consciousness, activities 
experince, stimulation) 
Directions of 
extracurrical activities: 
professional  
orientation; 
educational. 
constructive; sports and 
fitness; leisure, cultural-
mass 
Methods of persuasion, 
conversation, 
explanations, 
assignments, exercises, 
encouragements...., 
 
 
 
проблемных ситуации 
и др. 
Adviceoneducationalwork 
Forms 
(pedagogical  
technology) 
Forms: collective, group, 
individual, supervising 
professor’s hours, evenings, 
conferences, debates, 
trainings, games, 
tournaments, weeks, 
competitions... 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
162 
others  behavior  skill.  At  the  same  time  motifs,  providing  a  positive  relationship  between  the  individual  to  the 
appropriate behavior, reflection, and self-esteem, are in the structure of any personality traits. [4] 
Based  on  this  position  of  personality  theory,  we  have  identified  in  our  study  motivational,  informative, 
procedural  and  evaluative  components  of  forming  personal  qualities  of  a  future  teacher.  Table  1  shows  the 
theoretical model of professional and personal education. 
 
Table №1 - Theoretical model of professional and personal education of future teachers in extracurricular 
activities of the university 
 
Structural components of forming qualities  
Meaningfulcharacteristics 
Motivation  
-
 
Positive attitude towards the teaching profession; 
-
 
Positive attitude to educational work; 
-
 
Awareness of the importance of educational work; 
-
 
Interest in educational work; 
-
 
Aspiration for mastering the contemporary technology of education; 
-
 
The need for self-actualization. 
Informative 
-
 
Knowledge of the theory of integrated pedagogical process; 
-
 
Knowledge of modern forms and methods of educational work; 
-
 
Knowledge of the nature of education; 
-
 
Knowledge of professional and personal qualities of the modern teacher; 
-
 
Preparation for the educational work of the university. 
Procedural 
-
 
Ability of pedagogical monitoring; 
-
 
The design skills; 
-
 
Gnostic skills. 
Evaluative 
-
 
Possession of self-evaluation, personal behavior reflection; 
-
 
Ability to formulate educational tasks; 
-
 
Finding of theoptimal ways of solutions. 
 
In actual practicecomponents and features structurally presented in the model are not the same for students. 
Therefore, with the help of thought experimentfor them, we assumed the existence of four levels of formation of 
the desired personal qualities; low, average, good, high. [5] 
The  content  of  the  structural  and  content  characteristics  of  professional  and  personal  qualities  of  future 
teachers  was  the  basis  for  the  selection  and  indicators  of  formation  of  these  qualities,  which  was  a  tool  for 
diagnostics in experimental work. 
 
Table №2 Criteria and Indicators of professional and personal qualities of future teachers 
 
C
ri
te
ri
o
n
 
Direction to the profession of 
a teacher  
Knowledge  of  pedagogical 
process and educational work  
Pedagogical 
skills 
and 
abilities  
Possession 
of 
reflection  and  self-
evaluation 
of 
professional 
and 
personal qualities 
In
d
ic
at
o
rs
  
Positive  attitude  towards  the 
teacher’s profession; 
Positive 
attitude 
to 
educational work; 
Awareness  of  the  importance 
of educational work; 
Interestineducationalwork; 
Aspiration  for  mastering  the 
contemporary  technology  of 
education; 
The 
need 
for 
self-
actualization 
Knowledge  of  the  theory  of 
integrated 
pedagogical 
process; 
Knowledge  of  modern  forms 
and  methods  of  educational 
work; 
Knowledge  of  the  nature  of 
education; 
Knowledge  of  professional 
and  personal  qualities  of  the 
modern teacher; 
Preparation 
for 
the 
educational  work  of  the 
university. 
Ability 
of 
pedagogical 
monitoring; 
The design skills; 
Gnostic skills. 
Possession  of  self-
evaluation 
and 
reflection 
of 
personality 
behavior; 
Ability  to  formulate 
educational tasks; 
Finding  theoptimal 
ways of solutions. 
 
 
Ability 
of 
pedagogical 
monitoring; 
Project skills; 
Gnostic skills. 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
163 
Stated theoretical basis of extracurricular activities of students as the educational system of the university, its 
theoretical model and a model of professional and personal qualities of the modern teacher allowed us to develop 
diagnostic level of their education of future teachers. [6] 
 
1
 
Tazhbayeva S.G., The concept  of upbringing the youth at Kazakh National Pedagogical University named afterAbay. 
Almaty. 2006, 48p. 
2
 
Tazhbayeva S.G., Praliyev S., Kazmaganbetov A.G., The technology of upbringing a healthy lifestyle in the process of 
moral and volitional formation of students personality (workbook). Almaty.KazNPU after Abay. 
3
 
Stolin V.V. Self-consciousness of a personality. Publ. MSU, 1983. 
4
 
V.B.Uspenskiy, A.P.Chernyavskaya. Introduction to psychological and educational activities.Vlados.170p. 
5
 
Tazhbayeva S.G. Publ. "Gylym". 2004. 
 
ӘОЖ 37.017.92:378.047:8020  
 
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ СТУДЕНТТЕРІНІҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ 
ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ  
 
Б.М. Адамбекова – Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-нің аға оқытушысы 
 
Бұл мақалада бүгінгі таңдағы ең өзекті тақырыптардың бірі - қәзіргі шеттілдік білім беру үдерісінде тілдік емес, 
атап  айтқанда  техникалық  жоо-дағы  студенттердің  лингвомәдени  құзіреттілігін  қалыптастыру  және  дамыту 
қарастырылады. Лингвомәдени құзірет - мәдениетаралық құзіреттің базистік құрамдасының бірі болып табылады.  
Кілт сөздер: қәзіргі шеттілдік білім беру, лингвомәдени құзірет 
  
 
Елбасы  Н.Ә.Назарбаев  2012  жылғы  Қазақстан  халқына  –  “Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту”  - 
Қазақстан дамуының басты бағыты Жолдауының жетінші бағытында - Қазақстанда білім беру жүйесін 
жаңғырту барысында оқыту үдерісінің тәрбиелік құрамдасын күшейту қажеттігін атап көрсетті. Олар – 
патриотизм,  мораль  мен  парасаттылық  нормалары,  ұлтаралық  келісім  мен  толеранттылық,  тәннің  де, 
жанның  да  дамуы,  заңға  мойынұсынушылық.  Бұл  құндылықтар,  меншіктің  қандай  түріне  жататынына 
қарамастан,  барлық  оқу  орындарында  да  сіңірілуге  тиіс  екенінде  атап  өтті  [1].  Осы  құндылықтарды 
жастардың бойына сіңіру – оқытушылардың алдына қойылған нақты талаптар деп түсінеміз.  
АҚШ, Ресей, Қазақстан, Оңтүстiк Корея, Тайланд, Гонконг елдерінің өкілдері қазiргi кездегі рухани 
тәрбие  берудегi  инновациялы  сынды  мәселелерді:  әлемдік  ЖОО-ғы  тәрбие  жұмысын  жүзеге  асыру 
әдістері мен жолдары, идеялары; рухани тәрбие бойынша теориялық және тәжiрибелік пәндердің білім 
беру үдерісіне енгiзілуін қарастыруда [2].  
Бүгінгі  таңда  жастарымызды  шеттілдік  білім  беру  үдерісінде  жаhандану  кезеңіне  тән  ұлтаралық 
келісім,  ұлтаралық  қарым-қатынас  мәдениетіне,  дүние  жүзі  халықтарына  деген  сүйіспеншілік  сияқты 
қасиеттерге  тәрбиелеу  міндеті  басты  назарымызда  тұрғандығы  түсінікті.  Өзіңнің  ана  тіліңнің  тіл 
мәдениетімен қатар басқа шет тілдердің тіл мәдениетін қатар меңгеру - биік рухани байлықтардың бірі. 
Шеттілдік білім берудің әдіснамасының заманауи үдерісі тек шетел тілін сауатты етіп үйренуді ғана емес, 
сонымен  қатар  осы  тілде  сөйлейтін  халықтардың  мәдениетін,  тіл  мәдениетін,  елтануы  мен 
мәдениеттануын  үйренуді  мақсат  етіп  қояды.  Қәзіргі  таңда  елтану,  мәдениеттану  -  лингвоелтану, 
лингвомәдениеттану  терминдерімен  ұштасады.  Ал,  шеттілдік  білім  берудің  лингвомәдени  әдіснамалық 
ұстанымдарына тоқталар болсақ, студенттердің бойында лингвомәдени компетенцияны [3], құзіреттілікті 
қалай қалыптастыруға және оны қалай дамытуға болады деген сұрақтар туындайды.  
Тілдік емес техникалық жоо-дағы студенттердің шетел тілін үйретуде олардың лингвомәдени құзірет-
тілігін  қалыптастыру  және  оны  дамыту  мәселесінде  алдымен  шет  тілі  пәні  мұғаліміне  келесі  талаптар 
қойылуы тиіс: 

 
кәсіби біліктілігі, 

 
мәдениетаралық қатысым орната білу қабілеті,  

 
оқу үрдісін дұрыс та ұтымды ұйымдастыру жолдарын меңгеруі.  
Әртүрлі  шеттілдік  ұлттық-мәдени  бірлестіктермен  қарым-қатынас  кезінде  студенттердің  бойына 
лингвомәдени  құзіреттілікті  қалыптастыруға  және  әрі  дамытуға  болады.  Сабақтан  тыс  жүргізілетін 
“English Club”  үйірмесі, Гёте институты және Француз альянсының мәдени іс-шаралары лингвоелтану, 
лингвомәдениеттану бағытында өз үлесін қосып жүр.  
Шеттілдік білім беру үдерісінде студенттерді елжандылыққа, адамгершілікке, рухани тәлім-тәрбиелеу 
және  олардың  лингвоелтану,  лингвомәдени  құзіреттілігін  қалыптастыру  әсіресе  тақырыптық  сөздікпен 
жұмыс  кезінде  жүзеге  асыруға  болатынына  көзіміз  жетті.  Атап  айтсақ,  неміс  тілі  сабағында  1  курс 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
164 
студенттерімен  базалық  шетел  тілі  курсының  тақырыптары:  “Оқу”,  “Әлеуметтік–тұрмыстық  қарым-
қатынас  аясы”,  “Қазіргі  қоғамдағы  жанұя”,  “Қазіргі  тұрғын  үй”,  “Киім,  Адамның  сыртқы  келбеті”, 
“Денсаулық,  Спорт  және  салауатты  өмір  салты”,  “Әлеуметтік-мәдени  аясы”,  “Қалалар  мен  елдер”, 
“Мерекелер,  салт-дәстүрлер,  әдет-ғұрыптар”  ,  “Неміс  халқының  ұлттық  тағамдары”,  “Кино,  театр, 
музыка“,  “  Қоршаған  орта”,  “Кәсіби-оқу  қарым  –қатынас  аясы”  байланысты  жаңа  шеттілдік  сөздік 
материал  алғанда,  сөздердің  мәні  терең  ашып  түсіндіріледі.  „Басқа  тіл  -  басқа  мәдениет“  ұстанымы 
негізінде  тілдік  материалды  қазақ  және  шетел  тілдерінде  салыстыру  негізінде  басқа  ұлттардың  сыртқы 
ортаға,  адамдардың  материалдық,  рухани  игіліктерге,  меншікке  қамқорлықпен  қарайтынына  көңіл 
бөлініп,  сондай  қасиеттерді  студенттердің  бойына  сіңіру  мақсаты  ойға  алынады  және  сонымен  бірге 
лингвомәдени құзіреттіліктің қалыптасуына ерекше көңіл бөлінеді. 
Бұл мақалада мысал ретінде, жинақталған білім мен тәжірибеден алынған неміс тілінің үш лексикалық 
материалы және бір мақалы қарастырылады.  
„Қазіргі тұрғын үй“ тақырыбының сөзі: 
 
 das Haus - үй сөзіне түсініктеме берілгенде, бірге  
 zu Hause - үйде, үйдегідей, туған үйімдегідей / 
 у себя дома, чувствовать себя как дома...  
 zuhause – үйде / быть дома 
 
сөз тіркестерін аламыз, және басқа ұлттардың жат жерде жүрсе де, тұрған жерін туған жері ретінде 
қастерлейтінін  түсіндіреміз,  сол  арқылы  елжандылық,  адамгершілік,  рухани  тәлім-тәрбие  бере  аламыз 
және лингвомәдени құзіреттілігін қалыптастыра аламыз деуге болады, ал әрі  оны дамыту үшін әртүрлі 
ақпараттардан мысалдар келтіруге болады. Мысалы: 1.Deutsch in Kasachstan Rundbrief №17,2009/10, 138 
бет// Sussanna Becker, Leiterin der Sprachabteilung Goethe – Institut Kasachstan 
 
Sussanna  Becker,  Leiterin  der  Sprachabteilung  Goethe  –  Institut  Almaty  Kasachstan:  „  ...  Der  Weg  von 
Deutschland  und  Almaty  ist  weit  und  ich  bin  ein  paar  Umwege  gegangen.  Zwischen  meiner  Ankunft  und  der 
Veröffentlichung dieses Rundbriefes sind schon 10 Monate verflogen. Zu Anfang war alles neu und unbekannt, 
nun fühle ich mich hier ein wenig mehr „zu Hause...”[4]  
Қазақстандағы Германияның Алматы Гёте институтының тіл бөлімінің меңгерушісі Сюзанна Беккер, „ 
... Алматы мен Германияның арасы өте шалғай, мен ары-бері екі ортада бірнеше рет жол жүрдім. Менің 
осы жерде (Алматыға келіп) тұруымнан бастап осы журналдың баспадан шығуына дейін 10 айдың жүзі 
болды. Алғашында бәрі бейтаныс, бөтен боп көрінді, бірақ қәзір мен Алматыда өзімді туған үйімдегідей 
сезіне бастадым“ - дейді бір сұхбатында.  
  
Келесі тағы бір мысал келтірсек: „Hülkenberg lobt präzise Arbeitsweise“  
Frage: „Was sagst du zur Philosophie des Sauber-Teams?“ 
Hülkenberg: „Das Team arbeitet sehr präzise, die Arbeitsweise gefällt  mir sehr. Es gibt wirklich sehr  viele 
Dinge  im  Team,  die  mich  beeindrucken.  Ich  habe  mich  bereits  gut  eingewöhnt  und  fühle  mich  schon  wie  zu 
Hause.“  [5]  -  Хюлкенберг:  „  Ұжым  дұрыс,  жақсы  жұмыс  істейді,  маған  ол  өте  ұнайды.  Шындығында 
командадағы  көп  зат  маған  үлкен  әсер  берді,  командаға  үйреніп,  ұжымда  өзімді  үйдегідей  сезіне 
бастадым.“  
Мәтіннің неміс тілінен қазақ тіліне аудармасы негізінде неміс ұлтының жұмысты дұрыс беріліп істеу 
қабілетін дәріптей келе, студенттердің бойына осы қасиеттерді қондыруға үгіттейміз, және сонымен бірге 
лингвомәдени құзіреттілік қалыптастыруға тырысамыз. 
Ал  керісінше,  басқа  шетел  азаматының  Германия  елінде  өзін  қалай  сезгенін  келесі  мәтіннен  оқып, 
мазмұнын түсін деген тапсырма беру кезінде, zu Hause сөз тіркесінің үйдегідей, туған үйімдегідей деп 
қолданғанын көрсетеміз. 
 
... Und langsam wurde alles bekannter und besser. Nachdem ich das erste Mal wieder zu Hause gewesen war, 
ging alles schon viel besser. Ich hatte gesehen, dass alles zu Hause wie immer ist und dass ich immer zurückgehen 
kann, Außerdem kannte ich schon mehr Leute und konnte besser Deutsch. Aber was noch wichtiger ist: ich zog 
um.  Im  Wohnheim  hätte  ich  mich  sicherlich  nie  wohlgefühlt.  Deswegen  waren  die  neue  Wohnung  und  die 
schönere Wohnumgebung mir sehr wichtig. Da fühlte - und fühle - ich mich fast wie zu Hause.  
Jetzt bin ich hier schon seit einem Jahr und acht Monaten und bin hier zu Hause. ... Менің осында келгеніме 
- бір жыл сегіз ай, ал мен бұл жерде өзімді үйдегідей сезінемін... 
Obwohl die Straßen immer noch schlecht sind und die Stadt immer noch grau ist. Aber ich habe gelernt, meine 
Füße höher zu heben und meine Wohnung ist voll von Grünpflanzen. Gegen das Einkaufen protestiere ich immer 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
165 
noch, weil ich einfach nicht finde, was ich suche, und deswegen muss ich auch immer ab und zu diese schlimmen 
Fertiggerichte  essen.  Die  Essgewohnheiten  der  Deutschen  finde  ich  besonders  schlecht,  schon  wegen  der 
Fertiggerichte,  aber  auch  wegen  des  vielen  Fettes  und  Fleisches.  Als  Tochter  eines  Fischers  ist  es  für  mich 
unglaublich, dass hier kaum Fisch gegessen wird./ 
 
Tangram aktuell оқулығынан алынған 2 мысалды қарастырсақ: 
1.
 
Berufsbrot  -  тура аудармасының баламасы / мамандық және нан, ал біз бұл біріккен сөзді - нан 
тауып жейтін мамандығы, кәсібі деп аудардық.  
 Lieder schreiben ist sein Berufsbrot. / 
 Өлең жазу – оның нан тауып жеп жүрген кәсібі. 
2. der Lebensunterhalt [6] - күн көріс / средство к существованию  
Bedeutungen: die finanziellen Mittel, die nötig sind, um das Leben zu sichern 
Beispiele: „Ich verdiente meinen Lebensunterhalt damit, den Deutschen ihre besten Stücke einzuseifen: als 
Autowäscher in einer Waschstraße.“ / 
“ Мен күн көрісімді көлік жуу орталығында машина жуушы боп ақша таптым.” 
 
Жоғырыда  келтірілген  және  кейінгі  2  мысалда  неміс  ұлтының  қандай  жұмыс  болсын 
жауапкершілікпен атқаратынын, неміс ұлтына жалқаулық деген мүлдем тән емес қасиетін дәріптей келе, 
студенттерді еңбекқорлыққа шақырамыз.  
 „Ordnung ist das halbe Leben“ мақалын қазақ тіліне аударып, тәртіп бар жерде білім бар қағидасын 
студенттердің әрдайым ұстанынуына үндейміз. 
 
 
Қорыта  келе,  жаңа  әлемдегі  жаңа  Қазақстан  қоғамымыздың  барлық  саласының,  соның  ішінде  білім 
беру  саласының  әлемдік  деңгейге  сай  дамуын  талап  етуде.  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  2012  жылғы 
Жолдауында Қазақстанда адами капиталдың сапалы өсу міндеттерінің бірі – тәрбиелік құндылық, жаңа 
бағыт  -  елжандылық  көзқарасы  қәзіргі  шеттілдік  білім  беру  үдерісінде  қалыптастырылуда.  Сөйлеу 
мәдениетімен қатар, рухани тәлім-тәрбие берілуде. Ал, қәзіргі шеттілдік білім беру әдіснамасы негізінде 
тілдік емес техникалық жоо-дағы студенттерді шетел тіліне үйрету, олардың лингвомәдени құзіреттілігін 
қалыптастыру, оны дамыту және студенттерді мәдениетаралық қарым-қатынасқа түсуге қабілетті тұлға 
ретінде қалыптастыру – әлі де уақыт еншісінде және оқытушының оған қойылатын жоғарыда атап өткен 
талаптарға сай болуында деп есептейміз.  

жүктеу/скачать 5,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: