Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген

354 

 

мәселелері  жөнінде  Москвадағы,  Қазандағы,  Бакудегі,  Ташкенттегі,  

Ленинградтағы  аса  көрнекті  тіл мамандарымен хат жазысып пікір алысып 

тұрды.  Оның  архивінде  зерттеуші  Поливанов,  Богородицкий,  Мещанинов, 

Ағамалы оғлы, тағы басқаларынан келген хаттар жатушы еді. 

Құдайберген  оқып  жүрген  жылдарының  өзінде  де  зерттеу 

жұмыстарынан  қол  үзген  емес.  Араб    әліппесіне  негізделген  қазақ  әліпбиін 

практикада  үлкен  қиындық  тудыратынын  көп  дәлелдеп,  өз  кезінде  латын 

әліппесіне  көшуге  аянбай  ат  салысты.  1930  жылы  түрік  тілдерін  зерттеуші 

мамандардың Алматыда өткізілген съезіне қатысып,  «Мағынасыз  сөздердің 

мағыналары» («Смысл безссмысленных слов») деген тақырыпта аса қызықты 

баяндама  жасады.  Құдайберген  стилі  жатық,  тілі  орамды,  мейлінше  шебер 

жазатын  адам  еді.  Оның  журналистік,  публицистік  қабілеті,  әдебиет, 

мәдениет  қазыналарын  терең  білетіндігі,  ғылымның  көптеген  салаларына 

байланысты  өрісі  кең  білімі  өзінің  мамандығы  болып  кеткен  тіл  білімімен 

астасып,  жігі  білінбей  ұштасып  жататын-ды.    Қазақ  күйлерінің  тарихы 

жайындағы тарихи-лингвистикалық очеркінде Құдайберген осындай қаламы 

төселген  шеберліктің  аса  бір  нәзік  үлгісін  көрсетеді.  Оның  1934      жылы 

Абайдың  қайтыс  болғанына  30  жыл  толуына  арналған  мерекеде  жасаған 

баяндамасы    (кейін  мақала  түрінде  жарияланған)  –  қазақ  филологиясының,  

әдебиеттану ғылымының алтын қорына қосылатын бағалы  еңбек.  Абайдың 

өлең  құрылысындағы  ерекшеліктерді,  ақынның        новаторлығын        және 

халық    тілін пайдаланудағы шеберлігін алғаш көрсетушілердің бірі де осы 

Құдайберген болды. 

Құдайберген  Қуанұлы  Жұбанов  аса  ірі  зерттеуші-түркологтардың 

қатарынан  орын  алады.  Ленинградтағы  Шығыс институтының,  соңынан  Тіл 

және  ой  институтының  (қазір  СССР  ғылым  академиясының  Тіл  білімі 

институты)  аспиранты  болып  жүрген  кезінде-ақ  ол  шығыстану  жөнінде  кең 

көлемді  білімі  бар,  тілдің  ең  нәзік  мәселелеріне  шейін  байқай  білетін 

зерттеуші-лингвист екенін аңғартты. Казақтың дарынды ғалымының таланты 

мен  қабілеті,  әсіресе,  республикамыздағы  тұңғыш  жоғары  оқу  орны  – 

Қазақтың  Абай  атындағы  педагогтік  институтының  өмірінде  айқын  көзге 

түсті.  Құдайберген  біраз  уақыт  институттың  профессоры  және  қазақ  тілі 

кафедрасының  меңгерушісі  болып  қызмет  атқарды.  Оның  жалпы  тіл  білімі 

мен  қазіргі  қазақ  тілі,  түркология  жөніндегі  лекциялары  қазақ 

интеллигенциясының  қалың  көпшілігінің  назарын  еріксіз  аударатын.  Ол 

ертедегі 

түрік 

ескерткіштерінің 

тілін 

мүлтіксіз 

білетін 

және 

тыңдаушыларына 

орхон-енисей 

жазулары, 

олардың 

лексикалық, 

грамматикалық  және  фонетикалық  ерекшеліктері  жайлы  мол  білім  де 

беретін. 

Құдайбергеннің  қаламынан  күні  бүгінге  дейін  өз  актуалдығын 

жоймаған  толып  жатқан  бағалы  ғылыми  еңбектер  туды.  Баспа  бетінде 

жарияланған  «Из  истории  порядка  слов  тюркских  языков»  (1936), 

«Вспомогательные глаголы» немесе «Заметки о вспомогательных и сложных 

глаголах» 

сияқты 

кітаптары, 

көптеген 

мақалалары 

мен 

түрлі 

355 

 

конференцияларда  сөйлеген  сөздері  («К  постановкеисследования  истории 

фонетики  казахского  языка»,  «Буын  жігін  қалай  табуға  болады»,  «Жаңа 

грамматиканың  жаңалықтары  жайында»,  «Шылаулар,  қос  сөздер,  біріккен 

сөздер»,  «Об  одном  факте  появления  аффикса  из  корневого  слова»  т.б.) 

отандық  түркологияға  қосылған  бағалы  үлес  болып  табылады.  Оның 

еңбектері  өзінің  сипаты  жағынан  қарағанда  салыстырмалы  тарихи  әдісті 

қолдану  жолымен  жазылған.  Рас,  кей  тұстарда  Маррдың  жалған  ілімінен 

қалған іздер де байқалады. 

Қазақ  және  басқа  түркі  тілдеріндегі  сөздердің  орын  тәртібі  туралы 

жазған еңбектерінде автор сөздердің орын тәртібін белгілейтін  синтаксистік 

нормаларды  және  олардың  тарихи  қалыптасу  жолдарын  қызықты  да 

тартымды  етіп  баяндап,  өз  ойын  ешкім  теріске  шығара  алмайтын  нақты 

материалдармен  дәлелдеп  береді.  Зерттеушінің  алдына  қойған  мақсаты: 

сөздердің  орын  тәртібінің  қазіргі  нормаларында  ертеректегі  тілден 

қаншалықты  ауытқу  барын  анықтап,  сол  арқылы  түркі  тілдерінің 

құрылымдық  ерекшеліктерінен  туатын  негізгі  заңдылықтарды  дұрыс  түсіну 

еді.  Көмекші  етістіктер  туралы  жазған  еңбектерінде  автор  ана  тілінің 

лексикалық,  грамматикалық  құбылыстарын  түсінуде  терең  білімпаз  екенін 

танытты.  Казақ  тіл  білімінде  тұңғыш  рет  Құдайберген  «отыр»,  «жатыр», 

«тұр»,  «жүр»  тәрізді  көмекші  етістіктерге  ғылыми  талдау  жасап,  олардың 

лексикалық мағыналары мен қолдану орындарын анықтады. 

Тарихи  деректерсіз  тілдік  құбылыстарға  шын  мәнінде  ғылыми  талдау 

жасау  да  мүмкін  емес.  Өз  кезінде  белгілі  бір  дәстүр  ретінде  қалыптасқан 

яфетидология деп аталатын лингвистикалық бағытқа кейбір еліктеушіліктері 

болғанымен,  олар  Құдайберген  қалдырған  теориялық  мұралардың  құнын 

жоққа  шығара  алмайды.  Көрнекті  ғалымның  еңбектерінде  тілдік 

зандылықтарды  тарихи  тұрғыдан  дұрыс  баяндау  жағы  Н.Я.Маррдың 

палеонтологиялық төрт элементті анализінен сөзсіз басым жатады. 

Жоғарыда айтқанымыздай, 1930 жылдың өзінде-ақ Құдайберген тілші-

түркологтердің  Алматыда  болған  съезінде  одағай  сөздер  туралы  баяндама 

жасап, мал шаруашылығына байланысты айтылатын бірсыпыра одағайларды 

этимологиялық  тұрғыдан  талдады,  олардың  бір  кездерде  сол  малдарға 

қойылатын  ат  екенін  айтып  берді  («қош»,  «өк»,  «мо»  сияқты  одағайлар 

тарихи жағынан «қой», «қошақан», «өгіз» сөздерімен, қытайдың «ат» дегенді 

біддіретін «маа» сөзімен байланысты). 

Құдайбергеннің ерекше атай кетуді қажет ететін еңбегі – «Қазақ тілінің 

грамматикасы»  (1-бөлім,  жалпы  морфология,  74-бет,  1936  жыл,  қазақ  орта 

мектебінің  V  класына  арналған).  Автор  мұнда  сөздердің  құрылымына  және 

қазақ  тіліндегі  құбылыстарға  байланысты  негізгі  мәселелерді  жүйелі  түрде 

мазмұндап  шыққан.  Айқын  да  нәрлі,  стилистикалық  жағынан  орамды 

қазақтың  әдеби  жазылған  бұл  еңбек  қазақ  тілі  жөнінде  оқулық  жазатын 

көптеген авторлар үшін тамаша үлгі болады. 

Құдайберген  өз  мақаларының  тұтас  бір  сериясын  практикалық 

білімінің  мәселелеріне  –  орфографияға,  терминологияға,  қазақ  тілін  оқыту 

356 

 

методикасына арнады.  Республикамыздағы    тілдік құрылыстың белгілі бір 

мәселелері  жөнінде  ғылыми  айтыстарда  Қ.Жұбанов  асқан  шеберлік 

қабілетімен ерекше көзге түсіп тұратын. 

Құдайбергеннің  есімі  өз  кезінде  қазақ  интеллигенциясының,  әсіресе, 

ағарту  қызметкерлерінің  арасында  мәлім  болатын.  Ол  СССР  ғылым 

академиясының 

Қазақ 

филиалында, 

республиканың 

Оқу 

халық 

комиссариатында  жетекші  қызметтер  атқарды.  Сонымен  катар  ол  көрнекті 

қоғам  қайраткері  де  еді.  1935  жылы  Құдайберген  Қазақстанда  болған 

мәдениет  қызметкерлері  съезінің  ұйымдастыру  комитетінің  председателі 

болып  сайланып,  өзі  сол  съезді  ашып  сөз  сөйледі.  Сол  1935  жылы  ол 

Советтердің  Бүкілроссиялық  XVI  съезіне  Қазақстаннан  делегат  болып 

сайланып, съезде патриоттық жігермен сөз сөйледі. 

Біз, Құдайбергеннің замандастары әрі достары, Октябрьден кейін туып 

жетілген  советтік  тіл  ғылымының,  оның  ішінде  қазақ  білімінің  негізін 

салушылардың  бірі  болған  марқұм  Құдайберген    Қуанұлы  Жұбановтың  игі 

еңбектерін еш уақыт ұмытпақ емеспіз. 

 

(Шығармалар жинағы. 20 томдық. 

 –Алматы: «Жазушы», 1995. –358-383-бб.) 

 

Н.А.Баскаков 

Один из первых советских тюркологов 

 

X.К.Жубанов  –  один  из  первых  советских  тюркологов-казахов, 

крупный  представитель  казахского  языкознания,  научная  деятельность 

которого  относится  главным  образом  к  тридцатым  годам.  Несмотря  на 

относительно  краткий  период  своей  творческой  жизни  (1899-1938),  он 

оставил  значительный  след  в  изучении  казахского  языка  как  в  области 

теории  лексикологии,  грамматики  (морфологии  и  синтаксиса),  так  и  в 

области практики языкового строительства – вопросов разработки казахского 

алфавита,  орфографии,  терминологии  и  методики  преподавания  родного 

языка  в  казахской  школе,  не  чужды  были  ему  и  проблемы  казахского 

литературоведения. 

Являясь  одним  из  первых  исследователей  казахского  языка  из 

имеющих  специальное  лингвистическое  образование,  как  окончивший 

Ленинградский  институт  живых  восточных  языков,  X.К.Жубанов  широко 

использовал в своих работах новейшие лингвистические методы крупнейших 

советских  лингвистов-востоковедов  применительно  к  изучению  казахского 

языка,  создал  свою  научную  школу  учеников,  его  последователей  – 

крупнейших представителей казахского языкознания. 

Мне,  как  вступившему  на  путь  тюрколога-исследователя  почти 

одновременно  с  X.К.Жубановым,  приходилось  много  раз встречаться  с ним 

как  в  Казахстане,  так  и  в  Москве,  главным  образом  во  Всесоюзном 

центральном комитете нового алфавита (ВЦКНА) при ЦИК СССР. 

357 

 

Наша первая встреча с X.К.Жубановым относится к 1928 году в Кзыл-

Орде  –  тогда  столице  Казахстана.  X.К.Жубанов  только  что  окончил 

Ленинградский институт живых восточных языков им. Енукидзе и был тогда 

аспирантом  Института  языка  и  мышления  им.  Н.Я.Марра.  Я  же  был  тогда 

студентом  3-го  курса  Московского  университета  историко-этнологического 

факультета,  работая  одновременно  в  Этнографо-Археологическом  музее 

МГУ под руководством профессора В. К. Трутовского. 

Летом  1928  года  я  вместе  с  моим  коллегой,  студентом  того  же  курса 

А.X.Дэвлетом,  был  командирован  в  Казахстан  и  Киргизию  с 

этнографическими и лингвистическими целями. Одним из первых визитов в 

научные  учреждения  того  времени  в  столице  Казахстана  –  Кзыл-Орде  и  к 

соответствующим научным работникам наряду с представителями старшего 

поколения  Г.Бегалиевым,  Т.Шонановым  и  др.  было  и  посещение 

X.К.Жубанова,  который  вместе  с  Г.Бегалиевым  и  Т.Шонановым,  принял 

живое участие в определении и разработке нашего маршрута по Казахстану и 

Киргизии. 

В  соответствии  с  нашими  этнографическими  и  лингвистическими 

задачами  наш  маршрут,  предварительно  разработанный  в  Москве  при 

участии  проф.  А.Н.Максимова,  был  уточнен  и окончательно  утвержден при 

помощи  казахских  ученых  в  следующем  виде:  Кзыл-Орда  –  Пишпек  (по 

железной дороге), затем – Алма-Ата через Курдайский перевал на попутных 

обозах  (железной  дороги  тогда  до  Алма-Аты  не  было,  Турксиб  только 

строился),  далее  из  Алма-Аты  вниз  до  р.  Или  и  обратно  в  Алма-Ату,  затем 

Заилийский  Алатау  до  Большого  Алма-Атинского  перевала,  Кунгей-Алатау 

через перевал Дере до села Селезневка на Иссык-Куле, село Рыбачье, далее 

на  пароходе  по  Иссык-Кулю  до  Каракола  (ныне  Пржевальск),  затем  село 

Каркара (в то время там была большая ярмарка) и обратно в Пржевальск, а 

оттуда на пароходе до Рыбачьего и через Боамское ущелье в Пишпек (ныне 

столица Киргизии г. Фрунзе). 

Этот сложный маршрут должен был обеспечить нам сбор материала по 

этнографии и диалектам и говорам казахов, киргизов и уйгуров. Любопытно, 

что  в  селении  Каркара  при  записи  текстов  на  уйгурском  языке  я  встретил 

уйгурского  долгожителя  Эмира  Хамзу,  у  которого  в  свое  время  записывал 

тексты В.В.Радлов. 

В  установлении  этого  маршрута  неоценимую  услугу  оказали 

X.К.Жубанов  и  его  старшие  коллеги,  хорошо  знавшие  топографию  этого 

региона. Без их консультаций и помощи местных научных работников мы не 

смогли бы так эффективно использовать то времяэкспедиции, которое было 

нам  дано  на  этот  регион,  так  как  далее  наша  поездка  должна  быть 

продолжена  из  Пишпека  в  Чарджоу,  затем  Ургенч  –  Хива  –  Турткуль  – 

Чарджоу – Москва. 

С  1933  года  я  работал  в  ВЦКНА  при  ЦИК  СССР.  Мне  часто 

приходилось  встречаться  с  научными  работниками  различных  Комитетов 

нового  алфавита  и  в  том  числе  и  с  X.К.Жубановым,  который  приезжал  на 

358 

 

различного рода заседания научного Совета ВЦКНА по вопросам разработки 

латинизированного алфавита для тюркоязычных республик и областей. 

Всесоюзный  Центральный  комитет  нового  алфавита  при  ЦИК  СССР 

был  создан  в  конце  двадцатых  годов  как  центральное  научное  и 

организационное  учреждение,  основными  задачами  которого  являлись  – 

разработка вопросов языкового строительства всех национальных республик 

и областей, создание письменности для бесписьменных и младописьменных 

языков,  совершенствование  и  унификация  латинизированных  алфавитов, 

установление правил орфографии, изучение диалектов, составление научных 

и учебных грамматик и проч. 

Периодически  Президиум  ВЦКНА  созывал  пленумы  Комитета,  на 

которых обсуждались доклады, посвященные основным вопросам языкового 

строительства: алфавита, орфографии, терминологии и проч. 

Интересно  выступил  на  одном  из  таких  пленумов  (на  VI  пленуме 

ВЦКНА)  в  январе  1936  года  X.К.Жубанов.  На  конкретном  материале 

переводов  классиков  марксизма-ленинизма  X.К.Жубанов  чрезвычайно  ярко 

показал  необходимость  наряду  с  разработкой  терминологии  средствами 

родного  казахского  языка  широкого  заимствования  интернациональной 

научной  и  общественно-политической  терминологии.  Он  говорил  также  о 

конкретных задачах, разрешение которых должно способствовать успешному 

языковому строительству в республике. 

X.К.Жубанов  относился  к  тому  поколению  ученых  наших 

национальных  республик,  которые,  получив  всестороннее  образование  у 

крупнейших  востоковедов  Москвы  и  Ленинграда,  впервые  организовали  и 

начали  глубокие  лингвистические  исследования  фонетики,  грамматики, 

лексикографии  и  других  основных  направлений  своих  родных  языков, 

исследования, 

продолженные 

в 

дальнейшем 

их 

учениками 

и 

последователями. 

Помню,  как-то  X.К.Жубанов  подарил  мне  свою  очередную  работу  – 

небольшую  книжечку,  скорее  брошюру,  о  вспомогательных  глаголах 

казахского  языка:тұр–  стоять,  отыр–  сидеть,  жатыр–  лежать  и  жүр  — 

двигаться.  По  глубине  исследования  и  по  точности  наблюдений  автора  в 

отношении  их  значений  она  до  настоящего  времени  остается  незаменимой 

для  исследования  этих  вспомогательных  глаголов,  широко  используемых  в 

языке для образования многих видовых форм глагола не только в казахском 

языке, но и в других тюркских языках. Позже в более развернутом виде эта 

работа  X.К.Жубанова  была  опубликована  в  1936  г.  в  статье  «Заметки  о 

вспомогательных и сложных глаголах». 

Многие  из  предложенных  X.К.Жубановым  разработок  алфавита  и 

орфографии  казахского  языка  (а  отчасти  и  других  тюркских  языков)  были 

приняты и успешно действуют и поныне. 

Не  менее  ценными  были  его  исследования  по  другим  вопросам 

казахского  языкознания,  в  частности  по  вопросам  нормативной  грамматики 

казахского языка, а также по лексикологии и лексикографии. Многие ценные 

359 

 

предложения,  разработки  и  теоретические  положения  были  изложены  в 

лекциях и докладах по основным проблемам казахского языка и литературы. 

Сохраняют  свое  научное  значение  его  статьи  о  классиках  казахской  ли-

тературы,  а  также  по  фольклору,  в  частности,  по  героическому  казахскому 

эпосу. 

Неоценим вклад X.К.Жубанова в области практического языкознания и 

преподавания родного  языка  в  национальной  школе.  Он первым разработал 

программы  по  казахскому  языку  в  средней  школе,  составил  некоторые 

учебники для средней школы. 

Фундаментальные  лингвистические  исследования  основных  проблем 

казахского  языкознания  и  научно-практическая  деятельность  по  внедрению 

результатов  этих  исследований  в  жизнь  характеризуют  X.К.Жубанова  как 

выдающегося  представителя  науки  его  эпохи,  эпохи  возрождения 

национального самосознания народов Советского Союза, эпохи пробуждения 

широких  интересов  к  родной  культуре,  родному  языку,  литературе  и 

искусству. 

 

 

А.Беркінов 

Зейінді шәкірт еді ол 

 

Октябрь  таңы  атқанға  дейінгі  азда  болса  оқыған  азаматтардың  ол 

кездегі мақсаты қараңғылық пен надандық торына шырмалған аяулы халқын 

білім мен мәдениетке тартып, өнегелі өмірге баулу еді. 

1911 жылы Уфадағы медресе «Ғалияны» бітіріп қайтқаннан кейін білім 

нәріне  шөлдеген  қазақ  жастарының  көзін  ашуды  өзіме  мақсат  еттім.  Сол 

кездегі  бастаған  сүйікті  қызметіммен  1955  жылы  қоштастым.  Осы  өткен  44 

жыл жас буынды тәрбиелеу жұмысында менін, алдымнан көптеген дарынды 

жастар  өтті.  Міне,  сол  жастардың  ішінде  артына  өлмес  мұра  қалдырған 

Құдайберген де болды. 

Ауыл ұстасы Сатыбалдыға қозылы қой беріп салдырған шым мектепке 

келіп-кетіп жүрген санаулы жастардың ішінен ұяң мінезді, қараша бала асқан 

зейінді  ұғымталдығымен  сол  кезден-ақ  көзге  түсті.  Сол  жылдардың  өзінде 

Құдайберген  орыс тіліне  сонша құмар  еді.  Сондықтан  болар,  ол  сол  кездегі 

Орқаштың  бір  кластық  орыс  мектебінің  мұғалімі  Ашығалиев  Құсайыннан 

сабақ  алып  жүрді.  Осы  кезден  бастап  Құдайберген  Жұрында,  Күйік 

қаласында, Орынборда оқып, білім шыңына қарай өрлей берді. 

Жас  кезінен  бастап-ақ  Құдайберген  әдебиет  пен  көркем  өнерге  бейім 

болды. Ауыл арасындағы ескінің қалдықтарын, қожа-молдаларды мазақ етіп, 

қысқа-қысқа өлеңдер жазатын. 

Сол  кездегі  оқыған  қазақ  жастарының  бір  дәстүрі  қолжазбамен  газет, 

журналдар шығаратын-ды. 

Құдайберген  Күйік  қаласында  оқып  жүрген  кезінде  «Тез»  атты 

қолжазба  журнал  шығарды.  Журналдың  атын  «Тез»  қою  себебі  халық 

360 

 

арасындағы  ескі  қалдықтарды  тезге  салып  түзету  еді.  Сол  журналда 

Құдайбергеннің  «Ит  әулие»,  Жиенғали  Тілепбергеновтің  «Намазға»  және 

менің «Жазықсыз жандар» атты қысқа әңгімелеріміз шыққан-ды. 

Құдайберген  сурет  өнеріне  де  өте  шебер  болды.  Ол  майлы  бояумен, 

қарындашпен,  тіпті  көмірмен  де  әдемі  суреттер  сала  беретін.  Ол  суретпен 

қатар  ою  жұмыстарымен  де  айналысты.  Ағашқа,  тасқа  небір  тамаша  оюлар 

салатын. 

Жұртшылығымызға  мәлім,  Құдайберген  отызыншы  жылдарда  ғалым 

ретінде  қазақ  тілінің  грамматикасымен  айналысты.  Бұл  кезде  ол  өзінің 

жұмысы  жөнінде  маған  хабарлап  тұрды.  Кейін  ол  өзі  жазған  тұңғыш 

монографиялық  зерттеуінің  бір  данасың  маған  ескерткішке  жолдап, 

«Ұстазыма сыйға тартамын» деп жазыпты. 

Мен  ұзақ  ұстаздық  өмірімдегі  бір  жарқын  бет  Жұбановтарға  қалам 

ұстатып,  қара  танытқан  кезім  деп  білемін.  Кейінгі  шәкірттеріме  де  осы  қос 

ғұламаны қасиетті мінез-құлықтары, зеректігі жөнінде айтып, үлгіге ұсынып 

отырдым. Ал Жұбановтарға ұстаздық еткенімді өзім мақтаныш етемін. 

 

 

О.Алпанов 

Құдайберген мұғалімдердің де қамқоршысы еді 

 

Мен  Құдайберген  Жұбановпен  қатармын.  Бала  жігіт  кездерімізден 

бастап-ақ  бірге  жүріп,  бірге  тұрдық.  Кейіннен  Күйік  қаласындағы  (қазіргі 

Елек  қаласы)  екі  кластық  орыс  училищесіне  түсіп  бірге  оқыдық.  Оқудан 

кейінгі  жылдарда  (1924-1934  жылдың  аралығында)  қызметімізбен 

байланысты жиі кездесіп те жүрдік. О сол кездерде ірі қызмет орындарында 

жүрсе  де,  уақыт  тауып  менімен  хат  арқылы  хабарласып,  елдегі  оқу-ағарту 

жұмыстарын  жиі  сұрап,  жетістіктерімізге  қуанып,  ақыл  беріп,  қажетті 

оқулықтар мен көрнекі қосымша құралдар жіберіп тұратын. 

1922  жылдары  мен  қазіргі  Темір  қаласында  шығып  тұратын  «Кедей» 

атты  уездік  газетте  қызмет  атқардым.  Бұл  кезде  осы  «Кедей»  газетінің 

редакторы  белгілі  журналист-жазушы  Жиенғали  Тілепбергенов  болатын. 

Міне, осы кезеңдерде Құдайберген уездік ағарту бөлімінде инспектор болып 

қызмет  істеген  еді.  Осы  инспекторлық  қызметте  жүргенде  Құдайберген 

редакцияға  жиі  келіп,  газетімізде  көтерілген  кейбір  келелі  мәселелерге 

сүйсініп, мақтап айтып өзі де түрлі тақырыптардан біздің газетке мақалалар 

жазып  тұратын.  Ол  әсіресе  оқу-тәрбие  жұмыстары  тақырыбына  көбірек 

жазатын. Сонымен бірге сол кездегі көкейтесті мәселелер: қазақ кедейлерінің 

тұрмысы, ауылдағы ескі діни ғұрыптар, әйел теңдігіне арналған түрлі әңгіме, 

өлең, пьесалар мен сықақтар жөнінде де газет бетіне материалдар жиі жазып 

отыратын. 

Мен  редакцияда  екі  жыл  істегеннен  кейін  мұғалімдік  қызметке 

ауыстым.  Ал  Құдайберген  Ақтөбедегі  губерниялық  оқу-ағарту  жұмысына 

шақырылды. Әрине, бұл кездерде оның уақыты өте аз болатын. Әрі ғылыми-

361 

 

зерттеу  жұмыстарын  жазып,  әрі  оқу  орындарында  негізгі  пәндерден  сабақ 

беретін.  Сөйте  тұрса  да  ол  ауыл  мұғалімдерінің  ақылшысы,  қамқоршысы 

болды.  Анда-санда  елден  барған  біздермен  сағына  көрісіп,  ауылдағы  оқу-

ағарту  жұмыстарын  көп  сұрап,  ақыл-кеңес  айтатын.  Тіпті,  кейбір 

сұрақтарымызға хат арқылы да кеңес беріп отыратын еді. 

Құдайберген кешкі тамақтан кейін кейде ашық қоңыр даусымен ән де 

салатын  еді.  Мені  де  өз  баласындай  көретін,  ақ  жарқын,  ашық,  байсалды 

анамыз  Бибішынар  Құдайберген  екеумізге  кешкі  тамақтан  кейін  ән 

салдырушы еді. 

Бала  жастан  тел  өскен  Құдайберген  ардақты  азамат,  қарапайым 

мұғалімдердің де қамқоршысы еді. 

 

 

X.Есенжанов 

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: