Ф ♦Рауан* Алматы 1997 Редакторы Үлықман Әбілдаұлы Шыңғыс Айтматов, Мұхтар Шах а нов

ныс  та,  қаишылақ та ж оқ емес.  Қай  заманда  болсын  мансап 
пен 
таққа 
жету 
үпгін, 
тирандар 
толып 
жатқан 
құрбандықтарға барды.  Несін айтарсыз,  эр жолы жалқы  мен 
жалпы біріне-бірі борыпггы қалып отырады.
Сионизм  теоретиктері  жазады:  "Өзінің  тарихи  жадын 
жоғалтқан  халық  бейне  көк  шыбық  төрізді 
қайда 
бұрсаң,  солай  қарай  иіледі",  -  деп.  Дәл  сол  сияқты,  тота- 
литарлық  төртіп  тұсында,  қанталаған  жарамызға  көзімізді 
таре  жұмып,  біз  өз  бркімізбен  бодан  болдық  деп  бөстік 
те.  Бұл  қасақана  бұрмаланған,  сыңар  езу  идеологияның 
салдары  болатын,  ол  кезде  тарих  ғылымы  өзінікі  мен 
өзгенікі  боп,  екіге  бөлінді.  Біздің  тарихымыз  сол  өзгенікі 
болып  шықты,  яғни өз  үйінде өгей жетімге  айналды.
Ж ақсы   ма,  жаман  ба,  әділетті  ме,  әділетсіз  бе,  —  әр 
елдің  өз  ата  тарихы  бар.  Сондықтан  оның  жақсысык 
асырып,  жаманын  жасыру  немесе  түрлі  косметикалық 
бояудан,  жамаудан  өткізуге  тырысу  —  адамзат  қоғамы 
алдындағы  кешірімсіз  күнә.  Өйткені  әр  ұрпақ  өз  ата  та­
рихын  өзге  елдердің  даму,  шарықтау,  құлдилау  ке- 
зеңдерімен 
немесе 
оған 
себеп 
болған 
сан 
қилы 
оқиғалармен  салыстыра  отырып,  ертеңгі  бағытын  түзеуге 
мүмкіндік алады.
Саяси  қиын  заманда  шындықтан  тайып,  шалшыққа 
шығып  қалған  балық  сияқты  болған  ғалымдарды,  туған 
тарихы  үшін  жанкепггілікпен  күрескен  және  сол  үшін
жапа  шеккендердің  рухтары  кешірсін...
Әрине,  әр  мемлекеттің  тойлары  мен  салтанаттары 
ж еке  үлттық  эгоизмнің  жетегінде  кетіп,  заманында 
зұлымдығымен  өз  ғасырын  тітіркенткен  тирандардың 
мүшелтойларын  марапаттауға  бағытталмағаны  дұрыс. 
Демек,  бізге  бұл  арада  да  зор  адамгершіліктен,  гума- 
низмнен  туындаған  парасат,  пайым  өлшемі  керек  сияқты.
Екеуміз  де  осы  өңгіме  үстінде  өр  жылдары  ж ары қ 
көрген  "Дүниежүзі  тарихы”,  "Орта  ғасырлар  тарихы" 
сынды  әрқайсысы  кере  қарыс  қалың  оқулықтарды,  та- 
рихқа  қатысты  ондаған  жинақтарды  әлденеше  рет  көңіл 
сүзгісінен 
өткізіп, 
парақтап 
шықтық. 
Оқиғалардың 
жүйелілігі,  кейбір  сараптаулар  қөкейге  бек  қонады.  Бірақ 
бөріне  төн  бір  олқылық  бар.  Ол  неде  дейсің  ғой? 
Мөселен,  Рим,  Иран,  Ж апония,  Үндістан,  Қытай  т.б. 
іргелі  мемлекеттердің  қатпар-қатпар  тарихы  не  себептен 
тек  қана  сол  кітапты  шығарушы  елдің  зерттеушілерінің 
көзқарасы,  таным  дәрежесімен  жасалуы  тиіс?  Тарих  са- 
рапшысына  тасырлық, 
өрдайым 
қазанның  құлағын 
ұстауға  ұмтылған  өр  көкіректік,  кезжұмбайлық  жат.  Бұл

оңғақ 
төсіл 
бізді 
бір 
ж ақты лы ққа 
үрындырмаи 
қоймайды.  Сол  себепті  өлі  күнге  дейін  ж ас  ұ р п аққа 
әділетті  тарих  ж асап  бере  алмай  келе  жатырмыз.  Әрі
парадокс,  өрі  өкініш.
М енің  ойымша,  келеш екте  әр  елдің  қ ар а  қылды  қ а қ
ж арардай  әділ,  білгір  тарихшыларын  кеңінен  қаты сты ра 
отырып,  ерте  дәуірден  бастап  бүгінгі  күнге  дейінгі  Әлем 
халықтарының  тарихы"  түзілуі  қаж ет  сияқты.  М ұндай 
аса  мәртебелі  міндетті  мойнына  алар,  жетекш ілік  ж асар 
әлемде  қандай  ғылым  ордасы  бар?  Ж оқ,  әлде  Ю НЕСКО 
немесе  Біріккен  ¥лттар  ¥йы мы ны ң  өзге  бір  қуатты  тар- 
мақтары   тәуекел  ете  ме?  К,алай  болған  күнде  де,  адамзат 
баласы  ж ер  бетінде  тіршілік  еткеннен  бергі  деуірлердің 
ұлылы-кішілі  оқиғаларына,  дамуымыздың  тарихи  ке- 
зеңдеріне,  әр  ғасыр  белесінде  ж асаған  әлем  таныған 
тұлғаларға  үлкен  гуманистік  тұрғыдан  кесімді  баға  берер 
кез  келді.  Әйтпесе,  алыс  елдің  алып  тұлпарын  танымай, 
өз  ж үрты ны ң  ш оқы рақ  тайын  оздырғанды  қалайты н  ала 
қолдықтан, 
жоғарыда 
айтылған 
ұлтты қ 
эгоизмнен, 
дүниені  қан   қақсатқан   қаны пезер  тирандарды  марапат- 
таудан,арыла  алмаймыз!
Тарихтың  бір  әрпі  қате  түскен  ж ерден  қазіргі  тағды- 
ры ңа  ғана  емес, 
келешегіңе  де 
қиянат  өрбитінін
ұмытпаған  абзал.
*

Ө М ір іМ ІЗ А Ө Г І
әйелдер 
немесе
Арулар 
хақында
өткен
поэзия
кеші

пен  қилы-қилы  қан  төгістерге,  ядрольщ  зардапт ар  мен 
жер  сілкіністеріне,  ғарышты  бағындыру  мен  ғылыми- 
техн икалык,  иіарыкдіауларға  куә  ғып  цена,  қоиған  жок,, 
сонымен  қатар  сан  мың  жылдар  үрпақшар  елегінен  өтіп, 
сүрыпталған 
рухани 
баилықтыҢі 
ең 
басшьісы, 
адамғериіілік  қасиеттердің  қүлдырауына, 
тіриіілікті 
азып-шозудан,  тоқыраудан  аман  сакдіап  келе  жашқан 
үлы 
махаббат 
сезімінің 
жадағайлануына, 
жо иқын
, 
бейәдеп  қылықтардың  мазағына  айналып,  әлсіреуіне  жол 
берді.  Меніңиіе, 
бүл  —  адамзаш  к,оғамына  ядрольщ
соғыстан  кейінгі  аса  қауіпті  қатер.
... 
Дәл  өзіңдей  қайдан  үқсын  қайғымды  ел, 
Ғаиіьщ  көңіл  — мәңгі жасыл  айдын  көл.
Ғашыкдіықпен  өткен  күндер  ғана  өмір,
Ал к,алғаны  -  жай  күндер.

Ш аханов.
  Шіке,  рухани  жағынан  тонның  ішкі  бауын- 
дай  ж ақы н  екі  еркек  оңаша  отырып,  тағы  бір  терең 
тақырыпқа  бой  ұрсақ...
Айтматов.
 
Оңашалағаныңа  қарағанда, 
әңгімеміз 
әйелдер  жайына  ойысады  ғой деймін.
Шаханов.
  Иә,  тірлік  атаулының  қозғаушы  күші  — 
әйелдер  хақында  ой  қозғар  кез  келген  сияқты.
Айтматов.
 
Ендеше  осы  әңгімеміздің  беташары 
қызметін  атқарсын,  аддымен  "Әйелдер"  атты  өлеңіңді 
оқы.  Өтіп  кеткен  күндерді  еске  түсірелік.  “Сан  түрлі 
дауыстардың  ішіндегі  ең  жағымды,  ең  тәтті  дауыс  — өзі- 
міз  ғашық  болған  әйелдің  даусы",  — демей  ме  Лабройер. 
Көңіл  сахнасында  көмескілене  бастаған  қымбат  бейнелер 
қиялымызда  қайтадан  сәулеленсін.  Тағы  бір  мәселеге 
келісіп  алайық.  Әйелдер  төңірегінде  өрбіген  әңгімелер 
тұсында  сен  өз  өлеңдеріңді  жиі  араластырып  отырсаң. 
Бір жағынан,  бұл өзі  арулар хақында екеуара өткен  поэзия 
кеші  сияқты  болсын.
Шаханов.
  Келістік.  Ал бастадым:
Не  толқытса,  соның  мүңын  тартасың... 
Аурухана  ауласында  сытырлатып  картасын, 
Ж анарында  әзіл  ойнап  жарасты,
Маған  бір қыз  бал  ашты:
— Наук,астан  ба  — ерініңіз  кезерген,
Жазыласыз,
Налымаңыз  бекер сіз.
Әйтсе  де,  әйел қауымына  ежелден 
Немқүрайды  қарамайды  екенсіз..
Сүюді  Сіз  ерлік деп  те  айтасыз,
Онсыз  ақын  боларсыз  ба  ой  өрген.
Дегенмен,  сіз  абайлаңыз,  байқаңыз,
Бағыңыз  да,  сорыңыз  да  әйелден.
— 
Бәрекелде,

Өркен  жайсын  талабың,
Сәуегейі  сен  боп  жүрме  қаланьщ.
Бүл  бетіңмен  цығандарды  жүмыссыз 
Қалдырарсың,  қарағым!  -  
Дедім  күліп.  Бірак,  қыздың  байсалды 
Әзіл  сөзі маған  біраз  ой  салды.
Дүниеге  қан  тамырдай  тарайтын,
Ж ер   бетінде  әйел жайлы  ертек көп.
Әйелдерге  немқүрайды  қарайтын 
Еркекті мен  санамаймын  еркек деп.
Қай  кезде  де  сүлулыкдіың  жолы  -м ү з .
Әйел
 -  
біздің  әзиз  байльщ кррьтыз,
Әйел -   біздің  тағдырымыз,
Тағдырымыз  болған  соң,
Белгілі  ғой,  бағымыз  не  сорымыз.
Хас  сүлулык,  әлсіздердің  қызғаныиіын  маздатқан, 
Ал к,ызғаныш  қүрды  деп  кім  айта  алады  аз  қакдан. 
Бір  әйелге  бола  кейде  ел  менен  ел  жауласып,
Ж ер  жастанған  боздакдіар.
Оған  куә  анау төбе томпиған,
А нау  шыңдар қүлақтары  қалқиған.
Сан  үрпаққа  түлға  болған  ақындар 
Бір  әйелдің  намысы  үшін  жан  қиған.
Мағынасыз  жылтыракдіы  сақтамайды  ел  еске. 
Жалын  болып,  жылу болмау,
Әйел  болып,  сүлу болмау 
Табиғатты  алдаумен  тең  емес  пе?
Гүлзар  әйел  қауымына  сүлульщсыз  бак,  қайда, 
Шынхүлулъщ  тереңдікте  жатпай  ма? 
Қайырлатқан  кемесін  талай  ердің 
Саяз  көлге  шашылмағай  шүғылаң.
Тереңдігі жоқ  әйелдің
Қ орқу керек  сыршқы  сүлулығынан.
Әйел  -   еркек намысының  қорғаны.
Нағыз  сүлу әйел  т абу —
Бүкіл  еркек  атаулының  арманы.
Нағыз  сүлу әйел  үшін  қажет  кезде жан  қию,
Бүл  -   жігіттік кодекстің  жазылмаған  тармағы. 
Бірак,,  бірақ  талайлардың  бақыты  алыс  сорынан, 
Бүл  кез  келген  бөріктінің  келе  бермес  қолынан. 
Ерлік  семсе,  азаматтык,  семеді,
Үлкен  ерлік  үлкен  күшке  келеді.
Маған  ғашьщ  бір  әйел  бар,
Ол  әйел
М енде  сондай  күш  барына  сенеді!

Айт мат ов.
  Бәрекелді!  "Әйел  болып,  сұлу  болмау 
табиғатты  алдаумен  тең  емес  пе?"  деген  жолдарыңа  те- 
реңдеп 
үңілер 
болсақ, 
ұрғашы 
атаулының 
бітім- 
болмысы,  сезімталдығы  мен  түйсігі  еркекке  қарағанда 
мүлде  өзгеш е  сипатта  екеніне  көз  жеткіземіз.  Еркектің 
етіне  найза  сұқсаң  да,  көзіне  тамшы  жас  алмайтын 
беріктігі,  әйелдің  одағай  айтылған  бір  ауыз  сөзден  жер- 
мен-жексен  болып,  пәсейіп  қалатын  нәзік  көңілі  —  осы- 
ның  дәлелі.  Біздің  қ а за қ   пен  қырғызда  әйел  затын 
ерекш е  ардақ  тұтатын  салт  бар.  Өмірдің  ащы-тұщысын 
көріп,  ысыла  берсін,  тұяғы  тасқа  салса  кетілер,  суға 
салса  жетілер  деген  оймен  ұлын  ж ел  өтінде  ұстаса, 
қызын  аз  күндік  қонағым,  алтынның  сынығы,  шұғаның 
қиығы  деп,  бөркінің  төбесіне  үкі  қадап,  үлпілдетіп  өсір- 
ген.  Қ ы лж ақтаған  көлденең  көк  аттының  көз  сұғынан 
жеңгелері 
қорғапггап 
баққан. 
Яғни 
сұлулық 
пен 
нәзіктікті  сақтау  —  ар-ұят  пен  иманды,  ұлттық  болмы- 
сымызды  сақтау  болып  табылған.  Ш аңырағына  ұя  салған 
қарлығаштың  балапандары  қанаттанып,  жетіліп  кет- 
кенше,  көшпей  отыратын,  обал  мен  сауапқа  аса  сақ 
қарайты н  халықтарымыздың  тұлпар  туған  биені  сой- 
майтын  ж ақсы   дәстүрі  болған.  Өйткені  өмірге  асыл 
перзент  берген  ана  қандай  құрм етке  де  лайық.  Оның 
алдындағы  кішілігіміз  — кісіліктің  белгісі.
Ш аханов.
  Кавказ  халықтарында  екі  еркек  жаға 
жыртысып,  дауласып,  айналаның  ала  шаңын  шығарып, 
төбелесіп  жатса,  орталарына  әйел  келіп,  а қ   орамал  тас- 
тайды  екен.  Осылай  етсе  бітті,  өштескен  екі  ж ақ  
міндетті  түрде  төбелестерін  тоқтатып,  ажырасып  кетуі 
қаж ет.  Өйткені  бұл  нәзіктік  пен  сұлулықтың  бастауы  — 
ананың  үкімі.  Бұл  үкімге  мойынсұнбағандар  табыла 
қалса,  нағыз  қасиетсіздік  сол  боп  есептеледі  екен. 
Кеңес  өкіметінің  тұсында  осы  нөзік  жандарға  деген 
ықыласымызды  бәсеңсітіп,  тіпті  олардың  тіршілігіне  кө- 
леңке  түсіріп  алдық  қой.
Айтматов.
  Иә,  әр  қоғамның,  әр  мемлекеттің  әйелдер 
жөнінде  қалыптастырған  өз  көзқарасы,  өзіндік  саясаты 
болды.  Қазан  төңкерісінің  алғашқы  кезеңі,  аштық,  р е­
прессия,  Отан  соғысы,  халық  шаруашылығын  қалпына 
келтіру  жылдары  өйелдің  өзіне  өйел  екенін  ұмыттырып, 
табиғи  арнасынан  шығарып  жіберген  ж оқ  па?  Тіпті,  осы 
аралықта  нәзік  жыныстың  арқасына  ешбір  ғасыр  арт- 
паған  жүкті  арқалаттық.  Екеуміздің  ақын  досымыз  Евге­
ний  Евтушенконың:

получиться  і
,ів  п эо  смысл
сместили,  мы
Унизили
деген  ж ы ры   кезінде  қоғамның  ағысына  қарсы   құлаш  
ұрғандай  эсер  қалдырып  еді.  Ө йткені  бұл  кезде  тек 
бұлш ық  еттері  ойнап  тұрған  күнггі  әйелдер  модаға  еніп,
марапатталып  жатты.
Еркекпен  құқы м ы з  тең  дегенді  әйелдер  ж үріс- 
тұрысында,  сөз  саптауында  ғана  емес,  киім  киісінде  де
дәлелдеп  бақты.
Есіңде  ме,  Апас  Ж ұмағүловты ң  үйінде,  ортамызда
А сқар  А қаев  та  бар,  кең  дастарқанны ң  басында  әйелдер 
хақы нда  қ ы зы қ   әңгіме  өрбіткеніміз.  Сол  бір  шырайлы 
кеш те  нағыз  еркектің  өзі  тұлпар  мінездес  екенін 
дәлелдейтін 
қуатты 
ж ы р 
оқып, 
бәрімізді 
аузы ңа 
қаратқансы ң. 
Кейіннен  мендегі  бар  кітаптарыңның 
ішінен  сондағы  оқылған  өлеңіңді  іздеп,  таба  алмай 
қойдым.  Сол ж ы ры ңа  қайта  оралсаң.
Ш аханов.
  Бұл  өзі  ұзақтау  өлең.  Өрбіген  әңгімеміздің 
рухына  сай  келетін  тұсынан  үзінді  оқиын.
Айт м ат ов.
  Мейлің.
Ш аханов.
...Отырарда  бір қадірлі к,арияның  қанатты,
Түлпар текшее  аты  бопты  сүйсінткен  бар  алапты. 
М інезі  сәл жайсыз  екен  иіодыр  бала  іспетті,
Шаршап-талып  шөлдесе  де,  арыкдіан  су іиіпепті.
Ж ек көргені  жақын  келсе,  куып-теуіп,  тістепті,
Содан  аяк,  шідерленіп,  бастан  жүген  түспепті. 
Бозбалалар  сымбатына  көз  тастайтын  табына, 
Қарияның  ай  дидарлы  қызы  бопты  тағы  да.
Сол жас  ару әкесіне  былай  депті  бір күні:
сенің  дарк,андығың  иіақырады  күлкіні.
Қиқар,  тентек мына  атьщды  мәпелеуді  қоймайсың 
Айырбастап,  сатып,  сойып,  неге көзін  жоймайсың?
-  Рас,  қызым,  сөзіңнің жок, қатесі,
Аттың  қиқар  мінезі  бар,
  -  
деп  күрсінді  әкесі,  -  
Тек  бүл  бейбақ  -  ат  біткеннің  зерегі,
Түскен  кезде  бәйгелерге,  жарысқа,
Ж аралғандай  шабу  үиіін  алыск,а,
Арын  салып, 
терін,  қанын  төгеді,
Бірак,  сөзсіз  біріниіі  боп  келеді.

Әйплеген  елге  күшін,
Сол ғаламат  еңбегі  үшін,
Қиқарлығын  кешіруге  болмай  ма?
Кешірмесек  - бетте  таңба  қалмай  ма?!
Аз  ба  елде  түлпарды  асқан  бағы  бар 
Ж уас,  көнбіс,  моп-момақан  жабылар.
Қасиетін  сезбесе  де тәлім  алар,  табынар, 
Жуасты  әр кез мащпайтын  жүрт  табылар. 
Бәлкім,  түлпар  сол  үшін  де ызалы.
Ызалыны  бағалауға  шабандаумыз  біз  әлі.
Нағыз  еркек  -т үлпарға  үқсас,  айнам-ау,
Саған  қылмыс  ол жайында  ойламау.
Толғағы  кем  талгамыңа  бар таңым,
Басыңа  бақ  қонбай  ма  деп  қорқамын...
Дүрыс  шығып  әкесінің  есебі,
Крлздың жолы  болмай  қапты  деседі.
Ойлы  әлемнің  әйелдерсіз  күні  бар  ма  көктеген, 
Әйтсе  де мен  әйелге  үқсас  еркектерді жек көрем! 
Еркектерге  еліктеген  әйелдің  де  аз  табары,
Иә,  әр жыныс  өз  мінезің  сақтауымен  багалы. 
Жігіт,  жігіт  санала  ма,  бүғып  жүрсе  тасаңда,
Өз  пікірі  жоқ  еркектен  қорку керек қашанда. 
Қанаттыны  кері тартып  табандап,
Үшар кезде  үша  алмайтын  шабандап,
Өз  пікірі жок,  еркектер  ел  баск,арса  не  болмак,? 
Ар-намыстың қүрбандыгы
Аз  болмапты,  қайраулы  әлі  әділеттің  балтасы.
Ж ердің  аман  түрғандығы
Сол намысқой  еркектердің  арқасы.
Әр кез  нүрлы  үміт  сеуіп,  алдымызда  таң жатсын, 
Қайғы  келсе,  жеңілмейтін,
Бақыт  келсе,  семірмейтін,
Ер мінезін  қадірлейтін 
Әйелдердің  даңқы  артсын!
Ал, 
қарағым,  түрмайды  ешкім  жолыңда,
Өз  тағдырың,  әрине,  өз  қолыңда.
Бақаның  да  әніне  сай  бағы  бар,
Іздегенің  жабы  болса  -т абылар.
Нағыз  бақыт түяғымен  түлпардың,
Қиялымен  сүіщардъщ 
Өлшенетін  мына  үищыр  заманда 
Бірте-бірте қүнсызданар  бағаң  да.
Мен  сенемін.  Шын  еркектің  алдында 
Қызаратын  күн  туады  саған  да...
Тек  сол күннің  кеш  туғаны  жаман  да.

Айтматов.
  Иә,  қай  қоғамда  өмір  сүрмесін,  әиел  мен 
еркектің  үй  ішілік,  әлеуметтік  өмірдегі  табиғи  орнын  ауыс- 
тырып  алуы  тапқырлыққа  жатпаса  керек.  Сұлулыққа  — 
қиянат,  нәзіктікке  —  шабуыл  әйелдердің  физиономиясын 
бұзып  қана  қойған  жоқ,  олардың  мінез-құлқына,  жүріс- 
тұрысына,  сөзі  мен  қылығына  елеулі  нұқсан  келтірді.  То- 
талитарлық  ж үйе  әйел  мен  еркек  тең  құқы лы   деген  ак- 
сиоманы  пайдаланып,  қыз-келіншектерді  техника  тілін 
білуге,  алып  зауыттар  мен  фабриктердегі  станок  басына, 
Тайганың  тоңды  аймақтарына  еңбек  етуге  шақырды. 
Ж ардай  трактордың  рулінде  жарғанатгай  боп  отырған 
әйелдердің суреттері  баспасөз  бетінен  түспейтін.  Иә,  еркек 
пен  әйелге  бір  талғам,  бір  көзбен  қарау  —  сол  дәуірдің 
зандастырылған  қателігі  еді.
Ш аханов.
  1960  жылдардың  бас  кезінде  Қ азақстанда 
Семей  облысы,  Ш ұбартау  ауданының  комсомол  ж астары  
бастама 
көтеріп, 
бүкіл 
республикадағы 
мектеп 
бітірушілерді  мал  бағуға  үндеді.  Ш ымкент  облыстық  га- 
зетінде  корректор  болып  істеп  ж үрген  кезім.  Үндеуді 
қуаттап,  мал  шаруашылығына  барамыз  дескен  бір  мек- 
тептің  шәкірттері  жайында  мақала  жазғанмын.
О блыстық  шығармашылық  ж астар  клубын  ашуға 
мұрындық  та  болғаным  бар.  Осы  тұста  қаламызға  Ғабит 
М үсірепов  келе  қалды.  Облыстық  комсомол  комитетінің 
хатшысы  екеуміз  классик  жазуш ыға  барып  сәлемдестік. 
Аман-саулықтан  соң: 
•  р М и   |
— Иә,  не  ж аңалы қ  бар?  — деп  Ғабең  сұ р ақ   қойды.  О б­
ком  хатшысы  пы сы қ жігіт еді:
— Облыс  бойынш а  екі  мың  ж ас  ш ұбартаулықтардың 
үндеуін  қолдап,  мектептен  соң  комсомолдық жолдамамен 
тікелей  мал  шаруашылығына  баруға  әзір  отыр.  О ның  тең 
жарымынан  астамы  қыздар,  —  деді.  Осы  кезде  Ғабең 
(маңғаз  адам  еді  ғой)  қабағын  шытып:
—  М үйіздерің  шықса,  ата-бабаларыңнан  бері  қарай 
қой  бағып  келе  ж атқан  ж оқсы ңдар  ма?  Ал  әйелге  ер- 
кектің  жүгін 
арту  —  біздің  қоғамның 
басты 
па- 
рықсыздығы,  — деп  ж ақты рм ай  қарады.
П артияның  үндеуіне  Ғабеңнің  тосын  мінезі  мені  ке- 
ремет  таңғалдырған.  Ол  кезде  партияның  саясатына 
қарсы   сөз  айту  ешкімнің  түсіне  де  кірмейтін.  М ұны 
кеңестік  әсіре  қы зы л  идеологияның  жемісі  дейік.  Ал  ел 
басына  қиы н-қы стау  күн  туып,  ер  етігімен  су  кешкен, 
тұлпар  ауыздығымен  су  ішкен  заманда  да  әйел  қауымы 
небір  ауыр  бейнетке  арқасы н  тосқан.  М әселен,  Луи  Ара­
гон  "әлемдегі  ең  тамаш а  хикая"  деп  атаған  туын-

дыңыздың  кейіпкері  —  Ж әмиланы  алайық.  Отан  соғысы 
жылдары  елдегі  кәрі-құртаң,  бала-шағамен  қоса,  ауыртпа- 
лықты  тең  бөлісіп,  жаны  жабырқау  тартып  жүрсе,  бұл  -  
сол  кезеңнің  ащы  шындығы  еді.  Яғни  тағдыр  салған  сал- 
мақ.  Бірақ  та  сіз  оның  ісі  мен  сыртқы  тұрпатын 
кызықтап  қоймай,  буырқанған  ішкі  дүниесіне,  сезіміне 
үңілдіңіз.  Тек  қана  жұмыспен  адамның  бақытты  бола 
алмайтынын  дәлелдеп  бердіңіз.  Бұл  —  Ж әмила  арқылы 
оның  миллиондаған  тұлғаластары  мен  мүңдастарына  ой, 
сезім  еркіндігін  сыйлау  еді.  Ж әмила  бейнесі  кеңес 
әдебиетінде  тағдырдың  алуан  соққысын  көрген  әйел  за- 
тына  қоғамның  үстемдігін  ж үргізбеу  үшін  жасаған 
қарсылығыңыз  тұрғысында  қабылданды.
Өмірімізге  әр  беріп  тұрған  нәзіктікке  нәзіктік  деп 
қарамаған  жерден  тұрпайылық басталмақ.
1950  жылдардың  басында  болса  керек,  біздің  ауылда 
бір  әйел  айы-күні  жетіп  отырған  екіқабат  кезінде  отын 
әкелуге  шығады.  Бұл  пәниде  жоқ-жітіктен  қатты  не  бар, 
даладан 
тезек 
теріп, 
тауға 
барып, 
қурап 
қалған 
бұтақтарды  жинайды.  Нән  арқа  отынды  арқалап  келе 
жатқанда  толғақ  қысып,  айдалада  босанады.  Ш ырқырап 
түскен  баланың  кіндігін  тастың  үшкірімен  өзі  кесіп,  бай- 
лайды.  Көйлегінің  етегіне  орап,  еңбектеніп  жинаған  оты- 
нын  да далада  қалдырмай,  арқалаған  қалпы  үйіне  жетеді. 
Қалың  ғып  төсек  салдырып,  қалжа  жеп  жату  қайда, 
жүгіріп  жүріп  шай  қояды.  Ж ылаған  баланың  даусын 
естіген  күйеуі  мен  жанына  ере  келген  кісілері:  — Ж ылап 
жатқан  бұл қай  бала? — деп  таңырқаса,  әлгі  әйел:
— 
Біздікі 
ғой, 
мана 
отынға 
барғанда 
босанып 
қалғанмын,  -  депті  ж айбарақат  күйі.

жүктеу/скачать 22,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: