196
Щегловтар да айтты: ғалым қаламгермен арқашықтықты сақтай отырып, оған "не
ұстаздықты, не сұхбаттасты, не шәкіртікті таңбайды", ол авторға "ұшар биіктен" -
"әдебиеттанудің тәжірибелік қояндары" ретінде қарайды[731]. (Бұл жерде бахтиндік
сұхбаттылық концепциясына – оқырманның автормен жолығысуына айқын емес
пікірталастың ұштығы аңғарылып тұр).
Әдеби туындыны қарастырудың принциптері, әлбетте, аяқталуы мүмкін емес, түрлінше
түсіндірулерге жол ашады. Аксиомдарға қарағанда шешуін таппаған проблемалар жетіп
артылады.
Соған
қарамай,
біз
әдебиеттанудағы
интерпретацияға
қатысты
жалпытеориялық ережелерді түйіндей аламыз.
Біріншіден: көркем мазмұны әлдебір туындының жекелеген тәпсірленуі арқылы өзін
түгесе аламады. Әдебиттанулық интерпретация (ғылыми білімнің басқа формалары
сияқты) өзіне тек ықтимал ақиқаты таңдап алуға қабілетті. Өнер туындысындағы ешбір ой
жүгірту актісіне (тіпті ол ең ендірімді, ең тереңдіктегі болса да) бірден бір және түгесуші
құқығы берілмейді. Ұлығ туындылардың мәніне қол жеткізу процесі шексіздікке ие болып
келеді. Олардың әрқайсына кейде өте кең көлемді, түзетуші және адекваты оқылым
ауқымдылығы сай болып келеді.
Екіншіден: бірнеше мәрте айтылған пікірлер негізінде (оның ішінде -А.П.
Скафтымовтың) сөздік көркем шығарманы әдебиеттанушылық тәпсірлеуде ең алдымен,
күрделі де, көп қырлылығы есепке алатын дәлелдеуші, әрі айқындықтағы мәтіннің әр
элементінің тұтастығымен байланыс қажет екен деп санауға еш болмайды. Егер ол
әлдебір ғылымилықтың дәрежесіне ұмытылатын болса, интерпретацияға қойылатын
біртұтастықтағы талап осындай болып келеді. Әдебиеттанушылық оқуларға белгілі
ақиқатты шексіз қайталаушылық, автордық айтқан ойынан аулақтап кететін көркем мәтін
сілемін қиялдың жетегінде кетушілік қайшы келеді. Интерпретацияның соңына басы бүтін
түсуді мақсат еткен әдебиеттанушы нар тәуекелдің қайығына мініп, көркем туынды
құрамында бұғып жатқан құпиялардың соңына сақтана және ұқыптылықпен жайлап
жақындай түседі [732].
Ақыр соңында, үшіншіден: Осыған дейін біз сөз етіп келген имманенті зерттеу біз қазір
тоқталатын контекстуалды (конмәтіндік) қарастыруға ілесіп, бекемделетін болса, онда
әдебиеттанушылық интерпретация толықтық пен тереңдікке ие бола түседі.
Достарыңызбен бөлісу: