Алматы «рауан» 1991
жүктеу/скачать 9,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| талқан ет, күлін көкке үшыр, т. б. 4. Бөлу, ажырату етістіктері:
бөл, екиіе, ажырат, айыр, сүрыпта, т. б. 5. Өлшеу етістіктері: метр- ле, қарыста, білемде, литрле, адымда, т. б. 6. Белгілі бір кұралмен орындалатын амал-әрекетті білдіретін етістіктер: балтала, бауыз- да, бүрғыла, пыіиақта, т. б. II. Қозғалу етістіктері. Бұл топтағы етістіктердің жалпылаушы семасы қозғалысқа түскен заттардың не адамның орыннан екінші бір орынға өткендігін, орын ауыстырғандығын білдіреді: жүр, шап, кел, кет, бар, т. б. Қозғалу етістіктерін мынадай семантикалық топтарға белуге болады. 1. Жердегі қозғалысты білдіретін етістік- тер: жүр, кел, еңбекте, сырғана, жорғала, т. б. 2. Судағы қозға- лысты білдіретін етістіктер: жүз, сүңгі, малты, жалда, т. б. 3. Ауа- дағы қозғалысты білдіретін етістіктер: үиі, самға, қалықта, іиүйгі, т. б. 4. Белгілі бір бағытқа қаратылған қозғалысты білдіретін етістіктер: кел, кет, бар, жақында, т. б. 5. Бағытсыз қозғалысты білдіретін етістіктер: арала, шарла, кез, қыдыр, т. б. 6. Объектіден алыстауды білдіретіп етістіктер: кет, алыста, уза, без, т. б. III. Қарым-қатынас етістіктері. Бұл топтағы етістіктер заттар не адамдар арасындағы түрлі қатынастарды білдіретін семалары мен байланысты топтастырылады. Олар мынадай семантикалық топтарға бөлінеді: 1. Теңестіру мәнді етістіктер: қос, теңестір, са- лыстыр, бала, т. б. 2. Меншіктеу, тәуелдеу етістіктері: иемде, мен- іиікте, жіп так,, ие бол, т. б. 3. Амандасу, қоштасу етістіктері: аман- дасу, сәлемдесу, көрісу, танысу, қоштасу, қайырласу, т. б. 4. Құр- меттеу, қадірлеу етістіктері: қүрметте, қадірле, ізетте, к,үрмет 189 көрсету, т. б. 5. Бастыру, бағындыру етістіктері: басқар, әмір жүр- гізу, сөз өткізу, т. б. 6. Бағыну етістіктері: көну, бас иіу, ьірқына көну (журу), бағыну, т. б. IV. Сезіну етістіктері. Бұл топтағы етістіктер сезім мүшелері- нің қызметімен байланысты жалпылауыш семаға ие болады. Олар мынадай семантикалық топтарға бөлінеді. 1. Жалпы сезіну мәнді етістіктер: сөз, байқа, абайла, аңғар, пайымда, т. б. 2. Көру етіс- тіктері: көр, көз сал, үңіл, т. б. 3. Дәм сезу етістіктері: кермектену, аищылтымдану, т. б. 4. Иіс сезу етістіктері: бықсы, мүңкі, аңқы, т. б. 5. Терімен байланысты сезіну етістіктері: сыздау, ашу, қышу, тызылдау, т. б. 6. Есіту етістіктері: тыңда, есіт, қүлақ сал, т. б. V. Ойлау етістіктері. Бұл топтағы етістіктер адамның ойлау процесімен байланысты болады да сан жағынан онша көп бол- майды. Оларға 1) жалпы ойлау мәнді етістіктер (ойла, байымда, ой жүгірт, т. б.), 2) жорамалдау, болжау етістіктері (болжа, бағ- дарла, түспалда, межеле, т. б.), 3) қорытындылау етістіктері (қо- рытындыла, шешімге кел, бел байла, тэуекел ет, т. б.), 4) сенім етістігі (сен, дос деп сана, дос көр, жак,ын сана, т. б.), 5) еске сақ- тау етістіктері (еске ал, зердеңде сақта, жадына алу, т. б.) сияқты етістіктер енеді. VI. Сөйлеу етістіктері. Бұл топтағы етістіктер дыбыс толқын- дары арқылы белгілі бір информацияны екінші біреуге жеткізу жалпылауыш семасы арқылы топтастырылған. Олар: 1) хабарлау етістіктері (айт, жеткіз, хабарла, т. б.), 2) сөйлеу етістігі (сөйлесу, әңгімелесу, әзілдесу, т. б.), 3) сұрау-жауап етістіктері (сұра, жауап бер, жауап қайтар, т. б.), 4) эмоционалды сөйлеу етістіктері (мың- қылда, көкі, отта, т. б.), сияқты бірнеше семантикалық топтарға бөлінеді. VII. Дыбыс-сес етістіктері. Бұл етістіктің тобына табиғаттағы заттар мен құбылыстардың шығарған дыбыстарына байланысты қолданылатын етістіктер енеді. Мысалы, тарсылда, сатырла, тырс жүктеу/скачать 9,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|