160
I бөлім
•
Классикалық әлеуметтану теориясы
тұрғыдан кальвинизмге және, тұтастай алғанда, дінге қарама-қайшы келеді.
Капитализм бүгінгі күні нормалар, құндылықтар, нарықтар, ақшалар мен заң-
дарды біріктіретін шынайы ұйымға айналды. Ол – Дюркгеймнің терминінде,
адамға тән сыртқы және мәжбүрлейтін әлеуметтік факт. Вебердің пікірінше:
«Капитализм – бүгінгі таңда адам дүниеге келетін және оның, кем деген-
де, жеке өмір сүруіне қажетті өзгермейтін тәртібі бар ғажайып ғарыш.
Ол индивидті нарықтық қатынастар жүйесімен айналысу барысында ка-
питалистік әрекеттер ережелеріне үйлесуге мәжбүр етеді».
(Weber, [1904–1905] 1958:54)
Бұл жерде тағы бір маңызды мәселе – кальвинистер саналы түрде капи-
талистік жүйені құруға ұмтылмаған. Вебердің пікірінше, капитализм протес-
танттық этиканың
күтпеген салдары болды (Cherkaoui, 2007). Вебер жұмы-
сында күтпеген салдар тұжырымдамасының зор мәні бар, өйткені ол «адам-
дар мен топтардың ниеттеніп жасаған істері көбінесе олардың ниеттеріне
қайшы келе тін бірқатар салдарға душар етеді» деп сенді. Вебер бұл ұғымды
тереңдеп түсіндірмегенімен, бұл оның «адамдар әлеуметтік құрылымдар-
ды құрады, бірақ олар тез арада жаратушы ықпал ете алмайтындай дербес
өмір сүреді» дейтін көзқарасымен сәйкесетін сияқты. Адамдар бақылаусыз
қалғандықтан, құрылымдар мүлде күтпеген бағытта дамиды. Вебердің ой-
пікірлері Артур Мицманды (1970) оның қайтадан заттану әлеуметтануын
қалыптастырғаны туралы тұжырымдауға мәжбүрледі. Маркс пен Вебер ка-
питализмді талдауында көрсеткендей, заттанған әлеуметтік құрылымдар
күтпеген бағытта қозғалады.
Достарыңызбен бөлісу: