154
I бөлім
•
Классикалық әлеуметтану теориясы
Вебер заңда дін сияқты кәсібилендіру үдерісіне ерекше мән берді:
заңгер
мамандығы Батыс заңын рационалдандыру үшін шешуші мәнге ие. Әрине,
басқа да факторлар бар (мысалы, Рим заңының әсері), бірақ заң мамандығы
оның ой-пікірінде басты орынға ие болды: «саналы түрде қол да нылатын қағи-
далар жиынтығын құрайтын формалды түрде әзірленген заң ешқашан білім-
ді мамандардың қатысуынсыз жүзеге асырылмады» (Weber, [1921] 1978:775).
Вебер көптеген сыртқы ықпалдың болатынын, әсіресе заңды рационалдан-
дыруға итермелейтін рационалданушы экономика ықпалын жақсы білді,
әйтсе де «ең маңызды күш – заңгер мамандығын кәсібилендіру» деп санады
([1921]:1978:776).
Вебер құқықтық оқытудың екі түрі
бар екенін айтады, бірақ рационалды
құқықтың дамуына үлес қосатын біреуін ғана айрықша атады. Ол –
қолөнерді
оқыту, шәкірттер шеберлерден, ең алдымен, құқықты іс жүзіндегі тәжірибе
барысында үйренеді. Оқытудың мұндай түрі жағдайлық басымдығымен сипат-
талатын заңның формалды түрін қалыптастырады. Мақсат – заңның толық-
қанды рационалды жүйесін құру емес, керісінше, қайталанатын түрлі
ахуал-
дармен айналысатын практикалық тиімді жағдайларды жасау. Осы жағдайлар
әлемдегі нақты мәселелерге байланысты болғандықтан, жалпы рационалды
және жүйелі құқықтық заң шығарылмайды.
Керісінше,
академиялық құқықтық оқыту Батыстың рационалды құқығы-
ның негізін қалады. Бұл жүйеде заң теориясы мен ғылымына ерекше назар ау-
дарылды, басқаша айтқанда, заңды құбылыстар рационалды және жүйелі түрде
реттелетін арнайы мектептерде оқытылды. Қалыптасқан заңды ұғымдар дерек-
сіз нормалар сипатына ие. Бұл заңдарды түсіндіру қатаң формалды және логи-
калық түрде жүреді. Олар арнайы оқу-жаттығулар
кезінде дайындалған заңдар-
ға қарағанда жалпылама болып келеді.
Академиялық құқықтық оқытудың бірқатар сипаттамалары бар, оның ішінде:
1. Әрбір айқын заңды шешім абстрактілі құқықтық ұсыныстардың нақты
жағдайларға қолданылуын қамтиды.
2. Әрбір нақты жағдайда абстрактілі заңды ұсыныстардан логикалық түрде
шешім қабылдауға мүмкіндік болуы керек.
3. Заңдық-құқықтық ұсыныстардың мінсіз жүйесі болуы немесе кем дегенде
солай қарастырылуы керек.
4. Құқықтық мінсіз жүйе барлық әлеуметтік қызметтерде қолданылуы тиіс.
Вебер заң нормалардың мәдени жүйесінен формалды заңдардың анағұрлым
жетілген құрылымдық жүйесіне көшіп, «дамығанына тарих куә болды» деген
пікірді қолдады. Тұтастай алғанда, акторлар барынша көп рационалды құқық-
тық жүйе арқылы шектеліп келеді. Бұл дұрыс болса да, Вебер актордың маңыз-
дылығын назардан тыс қалдырмады.
Бір жағынан, Вебер ([1921] 1978:754–755)
акторлар заңның пайда болып, өзгеріп отыруына пәрменді ықпал етті деп са-
найды. Алайда заңды жалпы рационалды процестің бөлігі деп қарау жөніндегі
Батыстағы пікірталас Вебердің осы саладағы жұ мыстарының маңызды аспекті-
сіне айналғаны мәлім.