258
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
Толкотт Парсонс 1902
жылы Колорадо штатындағы
Колорадо Спрингс қаласында дүниеге келді. Діндар
әрі интеллектуалды отбасынан шықты. Әкесі конгре-
гациялық министр, профессор және шағын колледж
президенті болды. Парсонс 1924 жылы Амхерст кол-
леджінде бакалавр дәрежесін алды және Лондон эко-
номика мектебін бітіру үшін емтиханға дайындалды.
Келесі жылы Германияның Гейдельберг қаласына
көшті. Макс Вебер жоғары ғылыми мансап биігіне
Гейдельбергте қол жеткізді. Бірақ ол Парсонс кел-
местен бес жыл бұрын қайтыс болған еді. Сонда да
Вебердің ықпалы сақталып,
артында қалған жесірі
Парсонс қатысқан кездесулерін үйде жалғастырды.
Парсонсқа Вебердің жасаған жұмыстары ықпал етті,
сөйтіп, ол Гейдельбергте докторлық диссертациясын
жазып, ішінара Вебердің жұмысымен айналысты
(Lidz, 2007).
Парсонс 1927 жылы Гарвардта нұсқаушы болды, бірақ
бірнеше рет бөлімдерді ауыстырғанымен, 1979 жылы
қайтыс болғанға дейін Гарвардтан табан аударған жоқ.
Ол 1939 жылға дейін позициялық лауазымға ие болмады. Екі жыл бұрын
The Structure of Social
Action («Әлеуметтік іс-әрекет құрылымы») деген еңбегін жариялады. Бұл кітап көптеген социо-
логтермен қатар, Вебер сияқты ірі әлеуметтану теорияшыларын насихаттап қана қойған жоқ,
Парсонстың өз теориясының дамуы үшін де негіз қалады.
Содан бастап Парсонс жоғары академиялық табыстарға жетті. 1944 жылы ол Гарвард әлеу-
меттану кафедрасының меңгерушісі болып тағайындалды, екі жылдан кейін әлеуметтанушылар
ғана емес, басқа да көптеген әлеуметтік ғалымдардан тұратын әлеуметтік қатынастар басқар-
масының инновациялық бөлімін құрып, соған жетекшілік етті. 1949 жылы ол Америкалық әлеу-
меттанушылар қауымдастығының президенті болып сайланды. 1950–1960 жылдары
The Social
System («Әлеуметтік жүйе») (1951) сияқты кітаптарды басып шығара отырып, Парсонс америка-
лық әлеуметтануда зор беделге ие болды.
Алайда 1960 жылдардың соңында Парсонс америкалық әлеуметтанудың радикалды қанатының
шабуылына ұшырады. Парсонс саяси консерватор ретінде бағаланып, оның теориясы өте кон-
сервативті әрі категориялардың күрделірек сызбасына негізделген деп сыналды. 1980 жылдары
Парсонс теориясы АҚШ-та ғана емес, бүкіл әлемде (Alexander, 1982–1983; Buxton, 1985; Camic,
1990; Holton and Turner, 1986; Sciulli and Gerstein, 1985) қызығушылық тудырды.
Парсонстың
жұмысы «Маркс, Вебер, Дюркгейм немесе олардың қазіргі заманғы ізбасарларының кез кел ге-
ніне қарағанда әлеуметтану теориясына анағұрлым пәрменді үлес қосты» деп есептеген Холтон
мен Тернер өз пікірлерін жарыса жариялады (1986:13). Сонымен қатар Парсонстың идеялары
консервативті ойшылдардың ғана емес, неомарксистік теорияларға, әсіресе Юрген Хабермасқа
да зор әсерін тигізді.
Парсонс қайтыс болғаннан кейін, оның бұрынғы шәкірттері, өздері де социологтер ретінде ерекше
мән бере отырып, оның теориясы, сонымен қатар теорияның артында тұрған адам туралы (ерте
кездегі және тым жеке басқа қатысты естеліктер, [Fox, 1997]) ойларымен бөлісті. Бұл социолог-
тер өз естеліктерінде Парсонспен оның жұмысына қатысты көптеген деректер айтты. Парсонс
туралы мұнда айтылған пікірлер бірізді емес, кейбір көзқарастар бір-біріне сәйкес келмейтін
адамның жеке басы мен жұмысына қатысты қандай да бір арандатушылық ой лардың белең
алуымен сипатталады.
Достарыңызбен бөлісу: