326
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
талады. Тағы бір мысал: қызметкердің қаншалықты жұмыс істейтінін және
қаншалықты қателесетінін нақты қадаға лауға болатын заманауи компьютер
бар. Қазіргі заманғы қызметкерлер де қада ғалаушылар ұйымының жеке ба-
қылауымен емес, бюрократияның жеке ере же лерімен бақыланады. Капита-
лизм үнемі өзгеріп келеді және онымен бірге жұ мысшылар да жаңа әдіспен
бақыланып басқарылады.
Сондай-ақ Майкл Буравойдың (1979) жұмысын және капиталистік жүйе-
дегі жұмысшылардың неге соншалықты еңбек ететініне қызығушылығын атап
өтуге болады. Ол Маркстің түсіндіруі бойынша, мұндай қиын жұмыс мәжбүр-
леудің нәтижесі екенін қабылдамайды. Кәсіподақтардың пайда болуы және
басқа да өзгерістер өнеркәсіптің өз еркімен билеп-төстеуін жой ды. «Мәжбүр-
леу жұмысшылардың цехтағы жұмыс орнына келгенде не істе генін түсіндіре
алмады» (Burawoy, 1979:xii). Буравойдың ойынша, ішінара жұ мысшылар ка-
питалистік жүйеде жұмыс істеуге келіседі және, ең болмаса, келісімнің бір бө-
лігі жұмыс орнында жасалады.
Біз Буравойдың көзқарастарын зерттеуінің бір аспектісінен көре аламыз.
Бұл аспект – жұмысшылардың жұмыс орында ойнайтын ойындары мен жал-
пы алғанда, олардың дамытатын бейресми практикалары. Сарапшылардың
көбі оларды иеліктен айыруға және жұмысқа байланысты басқа да наразылық-
тарды төмендету барысындағы жұмысшылардың күші ретінде қарастырады.
Бұдан басқа олар әдетте қызметкерлерді басшылыққа қарсы тұратын әлеумет-
тік тетік деп есептеді. Керісінше, Буравой бұл ойындар «әдетте тәуелсіз, басқа-
руға қарсы» емес деп қорытындылайды (1979:80). Іс жүзінде, «басшылық, кем
дегенде төменгі деңгейде, ойын ұйымдастыруда ғана емес, оның ережелерін
сақтауды қамтамасыз етуге де қатысады» (1979:80). Басшылыққа, ұйымға не-
месе, сайып келгенде, капиталистік жүйеге қарсы тұрудың орнына бұл ойын-
дар шын мәнінде оларды қолдайды. Біріншіден, ойыншылар өзара жалпыға
ортақ ойын ережелерін анықтайтын әлеуметтік қатынастар жүйесі (билеуші
менеджер жұмысшы) туралы келісім жасайды. Екіншіден, менеджерлер мен
жұмысшылар ойынға қатысқандықтан, ойынға жауап беретін антагонистік
әлеуметтік қатынастар жүйесі жасырын қалады.
Буравойдың пайымдауынша, белсенді ынтымақтастық пен келісімді қа-
лыптастырудың мұндай әдістері қызметкерлердің табысқа жету үшін ынты-
мақтастығын күшейтуге қарағанда әлдеқайда тиімді (мысалы, ынтымақтас-
тық жасамайтын адамдарды жұмыстан шығару сияқты). Ақырында Буравой
мұндай ойындар мен басқа бейресми практикалар қызметкерлердің жүйеге
мойынсұнуына, сондай-ақ табыстың үнемі өсіп отыруына өз үлесін қосады
деп есептеді.
Достарыңызбен бөлісу: