339
8-тарау
•
Неомарксистік теорияның әралуандығы
қабылдады. Қалалардың бұрынғы түрлеріне үйренген, өмір сүретін адамдар
абыр-сабыр сапырылысқан қозғалыс пен кептелістен ығыр болады. Олар жұ-
мыс істеуге, жұмыс орнына баруға бірнеше сағат жұмсайды және жеңіл актокө-
ліктермен
жұмыс істейді, ал шет аймақтардағы үйлер өздерінің жеке өмір сүру
орталығына айналады.
Лефевр марксистік теорияшылар ретінде соңында дерексіз кеңістіктің де
жойылуына алып келетін қайшылыққа толы екенін атап өтті. Мысалы, капита-
лизм салдарларының бірі – байлар мен кедейлер арасында айқын әрі өсіп келе
жатқан үлкен айырмашылық. Бұл теңсіздік бай қала маңы мен дамыған қауым-
дастықтарды өркендету барысында туындайды. Жабық қауымдастықтар бай-
лардың мүліктерін табысы аз аймақтарда және қаланың лас түпкірлерінде өмір
сүретін кедейлердің күштеп басып алуынан қорғауға арналған. Егер теңсіздік
өсе берсе (марксистер болжағандай), онда бай мен кедейлер арасындағы кеңіс-
тіктік алшақтықты күтуімізге болады. Дегенмен қазіргі уақытқа дейін ғалым-
дар бұл кеңістіктер арқылы айқындалған теңсіздіктерді ғана түсіндіргенімен,
Лефевр бұл қайшылықтардың түптің түбінде кеңістіктік бөліністерге және
жаңа кеңістіктің пайда болуына әкелетінін көрсетеді.
Бұл
бізді Лефеврдің дифференциал кеңістік тұжырымдамасына алып
келеді.
Абстрактілі кеңістік барлық нәрсені бақылауға және гомогендеуге ұмтыл-
ғанмен, дифференциал кеңістік айырмашылықты және басқару еркіндігін
атап көрсетеді. Абстрактілі кеңістік әлемдегі табиғи бірлікті бұзса да, диф-
фе ренциал кеңістік бұл бірлікті қалпына келтіреді. Дифференциал кеңістік
абстракция және есептеу қағидалары арқылы көрінбейтін кеңістікті пай дала-
нуға мүмкіндік береді. Дифференциал кеңістік капитализм тұрғысынан емес,
оның ішінде өмір сүретін адамдар тұрғысынан жасалатын кеңістік болар еді.
Лефеврдің дифференциал кеңістігі адам мүдделері үстемдік еткен табиғи ке-
ңістік күшіне жақындатады деп тұжырымдаған. Шындығында, дифференциал
кеңістік революциялық және трансформациялық болып келеді, өйткені ол
кернеу, айырмашылық және адамның кеңістіктік формасының ерекше нысан-
дарын дамытуға мүмкіндік береді. Абстрактілі кеңістіктен айырмашылығы,
дифференциал кеңістік бұл кеңістікте өмір сүретін әртүрлі адамдарға тәуелді
және соның мүддесіне жауап беретін динамикалық кеңістік болып саналады.
Марксизм теориясының аясында Лефеврдің кеңістікті талдауы екі себеп
бойынша маңызды. Біріншіден, ол талдаудың
және сынның жаңа бағытын
ұсынады. Біздің назарымыз капитализмнің өндіріс құралдарымен байлық
өндірісінен капитализмнің заманауи қоғамның жалпы кеңістігін қалыптас-
тыруына ауысу керек. Басқаша айтқанда, капитал күштері, яғни фабрика мен
қаржы орталықтарында ғана емес, сонымен қатар күнделікті өмірдің кеңістігін
ұйымдастырады. Екіншіден, Лефевр бұл талдауды әлеуметтік өзгерістерге ын-
таландыру үшін жүргізеді.
Біз мемлекет, капиталист пен буржуазия кеңістікті
басқаратын әлемде өмір сүреміз. Бұл – мазмұннан айырылған жабық, стериль-
ді әлем (мысалы, автожолдар) жергілікті қауымдастықты алмастырады және
бұзады.
Лефеврдің пікірінше, біз адамдарға тіршілік етіп, өркендеу үшін қажет кеңіс-
тіктердің түрлерін шығару мақсатында өзгелермен үйлесімді жұмыс істейтін
әлемді қажет етеді екенбіз. Олар кеңістікті
басқаруға тырыспайды, алайда таби-
ғи кеңістікті олардың ұжымдық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өзгертеді.
Осылайша, Лефеврдің мақсаты – абстрактілі жүйелерден гөрі адам мен өнімнің
340
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
көрінісі бола алатын кеңістіктің өндірісі. Бұл күнделікті өмірді өзгерту үшін
негіз бола алатын планета кеңістігі еді. Өндіріс құралдарына мемлекеттік және
жекеменшік мұндай жүйеде жойылатынын айта кету керек.
Достарыңызбен бөлісу: