81
2-тарау
•
Карл Маркс
өзін қайта құру үшін, Харвидің (2011:90) айтуынша, «кем дегенде үш пайыздық
өсімге жол табу» керек. Басқаша айтқанда, тіршілік ету үшін капитализм шек-
сіз ұлғая беруі қажет. Алайда капитализм өсімнің ұлғайып жатқан шектеулері-
не ұшырайды. Валлерстайн (2011b:80) шектеудің үш түрі бар деп мәлімдейді:
персоналдың өсіп отырған шығындары, кіріс шығыны және салық салу шығы-
ны. Уақыт өте келе капитализм бизнесті жүргізу үшін соншалықты қымбатқа
түседі, бұл жүйе тұрақсыз болуы керек. Валлерстайн дағдарыстардың бұдан
былай оларды жеңе алмайтын нүктеге жететінін айтады. Демек, ол капиталис-
тік жүйенің болашақта аяқталуын болжайды.
Сондай-ақ кейбіреулер Маркстің экологиялық мәселелерді талдауға әлеует-
ті үлесін талқылады. Мысалы, Фостер (2015) Маркстің жазбаларында маңыз-
ды, бірақ ұзақ уақыт еленбеген қоршаған ортаны қорғау теориясы бар деп бекі-
теді. 1850 жылдары Маркс
әлеуметтік метаболизм тұжырымдамасын әзірледі
(Foster, 2015:2). Фостердің пікірінше, Маркстің кейінгі экономикалық тео-
риясында адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас орталық рөл атқарды:
«Адам өзі және табиғат арасындағы зат алмасуды реттейді, бақылайды және
жөнге салады» (Marx, Foster 2015:2). Идеалды түрде адамдар табиғатпен қа-
рым-қатынасты теңестіре алады. Бірақ капитализм шексіз қорлануға деген ұм-
тылысымен бұл тепе-теңдікті бұзады. Бұл адамдар мен табиғат арасында «ме-
таболикалық ажырауды» қалыптасты рады. Аталған идеяларды осы уақытқа
дейін кеңейте отырып, Фостердің ай туынша, ғасырлар бойы капиталистік қор-
ланудан кейін біз «жаһандық эко логиялық күйреулерге» тап боламыз (Foster,
2015:9). Бүкіл ғаламшардың мета болизмі қауіп-қатерге ұшырайды. Бұл күй-
реуді жеңудің жалғыз жолы – адамзатты шексіз қорлану құндылықтарынан
экономикалық теңдік пен тұрақ тылық құндылықтарына көшіру. Марксистік
диалектика тұжырымдамасына сүйене отырып, Фостер (2015:11) қауіптерге
идеологиялық тұрғыда соқыр болып қалса да, бұл ауысым
экологиялық про-
летариаттың пайда болуымен «сөзсіз» дүниеге келмек. Экономикалық және
экологиялық қиындықтарға тап болғандар капитализмге немесе әлеуметтік
метаболизмді бұзатын кез келген болашақ экономикалық жүйелердің тоқтаты-
луын талап ету үшін көте ріледі.
Маркс капитализмдегі теңсіздіктің тарихи негізін және оны қалай өзгерту керектігі
жайлы кешенді және әлі де өзекті талдауды ұсынады. Маркстің теориялары көптеген тү-
сіндірме лерге ашық, бірақ бұл тарау оның теорияларының шынайы тарихи зерттеулерге
сәйкес келетін түсініктемелерін ұсынды.
Бұл тарау Маркстің Гегельден алған және Маркстің барлық жұмысын қалыптастыра-
тын диалектикалық көзқарасын талқылаудан басталады. Маңыздысы, Маркстің пайым-
дауынша, қоғам әлеуметтік өзгерістер арқылы шешілуі мүмкін қарама-қайшылықтар айна-
ласында құрылған. Маркс қарастырған негізгі қарама-қайшылықтардың бірі капитализмде-
гі адами әлеует (табиғат) пен еңбек жағдайлары арасында болды. Маркс үшін адам табиға-
ты адамның әлеуетін білдіретін және өзгертетін еңбекпен тығыз байланысты. Капитализм
жағдайында біздің еңбегіміз тауар ретінде сатылады және еңбегіміздің тауарлық айна лымы
бізді өндірістік қызметімізден, өндіретін заттарымыздан, әріптестерімізден, тіпті өз-өзіміз-
ден алыстатады.
Достарыңызбен бөлісу: