Алеуметтану тероиясы indb

82
I бөлім
•
Классикалық әлеуметтану теориясы
1. Бұл жердегі тәсіл Маркстің адам әлеуетіне қатысты ерте жасаған жұмысы мен оның
ка пи талистік қоғамның құрылымына арналған кейінгі жұмысы арасында ешқандай ал-
шақ тық немесе қайшылықтың жоқ екеніне, оның ертеректегі идеялары капитализмнің 
эко номикалық құрылымдарын зерттеу арқылы өзгеріске ұшыраса да, тіпті оның кейінгі 
жұмы сында да жалғасатынына негізделеді.
2. Иосиф Сталиннің Кеңес Одағында Марксті «дұрыс» түсіндіруіне қатысты ешқандай 
мәселе болған жоқ. Сталиннің өзі түсіндіруді қамтамасыз етті және барлық келіс пе ген-
дердің, мысалы, Лев Троцкий сияқтылардың қатыгездікпен көзін жойды.
3. Алайда Маркс кейде социализмнен құтыла алмаушылықты талқылады.
4. Маркс таптық қақтығыстарға этникалық, нәсілдік, жыныстық және діни сияқты басқа 
стратификация түрлерінің көп әсер ететінін мойындады, дегенмен олардың бастапқы 
болу мүмкіндігін мойындамады.
Ескертпелер
Бұдан кейін тарауда Маркстің капиталистік қоғамды талдауы ұсынылды. Біз тауар-
дың орталық тұжырымдамасымен бастаймыз, содан кейін олардың тұтыну құндылығы мен 
айырбас құндылығы арасындағы қайшылықты қарастырамыз. Капитализмде тауар лар-
дың биржалық құны адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін олардың нақты пай-
дасы бойынша басымдыққа ие болады, сондықтан тауарлар адамның еңбегінен және мұқ-
таждықтарынан бөлек көрінеді және ақырында адамдарға билік етуі мүмкін. Маркс мұны 
тауарлық фетишизм деп атады. Бұл фетишизм – қайта жасаудың формасы, ол тек тауар-
ларға ғана қатысты емес, атап айтқанда, ол біздің өмірімізді анықтайтын объективті, сая-
си емес күш сияқты көрінетін экономикалық жүйеге әсер етеді. Осы заттандырудың себе - 
бінен капиталдың идеясында инвестициялардан пайда табатындар мен нақты еңбегі пайда-
ны құрайтын, қосымша құнды қамтамасыз ететін жұмысшылар арасындағы қайшы лыққа 
толы әлеуметтік қатынастар бар екенін көре алмаймыз. Басқаша айт қанда, капиталдың пай-
да табу тәсілі пролетариатты қанауға негізделеді. Бұл негізгі қарама-қайшылық про ле та-
риат пен буржуазия арасындағы таптық қақтығысты тудырады, ол ақырында революцияға 
әкеп соғады, өйткені пролетарландыру пролетариат қатарын көбейтеді. Бұл бөлімде капи-
тализмге қатысты сынға қарамастан, Маркс капитализмнің игілікті қоғам екеніне және өзі-
нің сын-пікірлері капитализмнің болашағы тұрғысынан айтылғанына сенді. 
Маркс капитализмнің болашағына өз көзқарасын білдіруге өзінің тарихи материалис- 
тік тұжырымдамасы мүмкіндік береді деп есептеді. Өндірістік күштерге назар аудара 
отырып, Маркс саяси әрекеттің қай жерде тиімді болатынын анықтауға мүмкіндік бере - 
тін тарихи үрдістерді болжай алды. Саяси әрекеттер, тіпті революция керек, өйткені өн діріс 
пен идеология қатынастары өндіріс күштерінің қажетті дамуын тоқтатады. Маркстің пікі-
рінше, бұл өзгерістер соңында коммунистік қоғамға әкеледі.
Біз Маркс теориясының, әсіресе идеологияның және діннің маңызды емес, материал-
дық емес (мәдени) аспектілерін, сондай-ақ экономиканың белгілі бір идеяларын, әсіресе 
еңбек құндылығы теориясын талқылаймыз.
Бұл тарау Маркс теориясына кейбір сын-пікірлерімен аяқталады. Бұл сын-пікірлер өз 
маңыз дылығына қарамастан, тіпті Маркстің басты ұстанымдарының кейбіреуінен бас тар-
туға әкелгенмен, марксистік көзқарасты күшейтуге ықпал етті. 

83
2-тарау
•
Карл Маркс
5. Оның теориялық жұмысы, негізінен, осы екі тапқа арналса да, тарихи зерттеулері әр-
түрлі таптық құрылымдарды қарастырды. Ең маңыздысы – жұмысшылардың аз тобын 
жалдаған ұсақ дүкеншілер сияқты кіші буржуазия, сондай-ақ капиталистерге оңай са-
тылатын про летариат – люмпен-пролетариат. Маркс үшін бұл басқа таптарды тек бур-
жуазия мен про летариат арасындағы алғашқы қарым-қатынастарға қатысты терминде-
рінде ғана түсінуге болады.
6. Марксті өз теориясынан да ерекшелеп алып қарастыруға болады. Ол буржуазияның 
кей бір тұлғалары өз табиғатына тән мінез-құлықтан безініп, коммунистік сана-сезімді 
қабылдауы мүмкін екенін мойындайды (Marx and Engels, [1845–1846] 1970:69).
7. Антонио (2011:119–120) қатты және жұмсақ материалдық детерминизмдерді ажыра-
тады. «Маркстің мәтіндерінде қатты детерминистикалық үзінділер бар болса да, ол
«технологиялық детерминизмге» (яғни техникалық өзгерістерден туындайтын әлеу-
меттік өзгерістерге) немесе «рефлексиялық теорияға» келмейтін күрделі, тарихи кон-
тингент материализмін әлдеқайда жиі ұсынды (яғни идеялар материалдық шындықтың 
жай-күйі ғана)».
8. Маркстің экономикалық теориясын (мысалы, еңбек құны теориясы) зерделеудің бір
жолы – оның жалпы әлеуметтану теориясының ерекше қолданылуы. Бұл Г.А. Коэннің 
(1978) еңбегіне қарама-қайшы келеді, онда Маркстің еңбегіндегі негізгі экономикалық 
теория оның ерекше алаңдаушылығын тудырады. Коэн Маркстің еңбегіндегі «эко номи-
калық» және «әлеуметтік» ұғымдарын бір-бірін алмастыра алатын ретінде көргенімен, 
Маркстің экономикалық теориясы анағұрлым жалпы сипатта екенін анық айтады.

3
Эмиль Дюркгейм 

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: