87
3-тарау
•
Эмиль Дюркгейм
Эмиль Дюркгейм 1858 жылы 15 сәуірде Францияның
Эпинал қаласында дүниеге келген. Ол раввиндер әуле-
тінен шыққанына және раввиндік тәрбие алғанына қа-
рамастан, жасөспірім шағында-ақ бұл мұра герлік жолды
мүлде қабылдамады (Strenski, 1997:4). Осы кезден бас-
тап дінге теологиялықтан гөрі академиялық тұрғыдан
ден қойды (Mestrovic, 1988). Дюркгейм тек діни білім
алумен шектелмей, сонымен қатар жалпы, әдеби және
эстетикалық мәселелерге қатысты білімге баса назар
аударды. Ол әлеуметтік өмірді зерттеу үшін қажетті ғы-
лыми әдістермен және адамгершілік принциптермен бі-
лімін толықтыруды қалады. Дюркгейм философиядағы
дәстүрлі академиялық мансаптан бас тартып, орнына
қо ғамның адамгершілік басшылығын дамытуға қажет ті
ғы лыми білім жинақтауға ұмтылды. Әйткенмен ғылыми
әлеу меттануға ынта танытса да, ол уақытта әлеуметтану-
дың ешқандай саласы болмады. Осы ретте ол 1882–1887
жылдар арасында Париж аймағындағы бірқатар про-
винциялық мектептерде философиядан дәріс оқыды.
Оның ғылымға деген құлшынысы Германияға жасаған сапарында одан әрі қыза түседі. Дюрк-
гейм онда Вильгельм Вундттің алғаш ашылған ғылыми психологиясымен танысты (Durkheim,
[1887] 1993). Германияға сапарынан кейінгі жылдары өзі жүргізген жұмыстарына, оған қоса сол
жерде жинақтаған тәжірибесіне сүйеніп, біршама еңбектерін жарыққа шығарды (R. Jones, 1994).
Осы басылымдардың арқасында 1887 жылы Бордо университетінің философия кафедрасына
жұмысқа орналасты.
Бордодағы қызметінде Дюркгейм әлеуметтану ғылымдары бойынша қоғамдық дәрістер оқыды,
оның ішінде әлеуметтік ынтымақтастық, отбасы, суицид, қылмыс және дін сияқты тақы рып тар-
ды қамтыды. Бұл – француз университетінде оқылған әлеуметтік ғылымдар бойынша алғашқы
курстар болды. Дегенмен оның басты міндеті моральдық білім беруге негізделген мек теп мұға-
лімдеріне арналған курстар өткізу еді. Дюркгейм өзін тек білім беруші және «ғалым» ғана емес,
сонымен бірге қоғамның «азаматымын» деп есептеді (Fournier, [2007] 2013:117). Нәтижесінде
оның дәрістері күнделікті жұмыста кездесетін қиындықтарды шешетін «практикалық сипатқа»
ие болды. Дюркгейм ерекше, жүйелі және «керемет күшке ие» деп сипатталған оқыту тәсілде-
рімен жоғары бағаланды. Оның дәрістері оқушыларына және кейде қызығушылық та нытқан
университет басқармасына «елеулі ықпал» етіп, «үлкен ықыласпен» тыңдалды (Watz, cited in
Fournier, [2007] 2013:348).
Кейінгі жылдары Дюркгейм өзінің жеке жетістіктерімен ерекшеленді. 1893 жылы Монтескье
бойын ша латындық тезисін жазды және көп ұзамай
Division of Labor in Society («Қоғамдағы
еңбек бөлінісі») туралы зерттеуі жарық көріп, сол еңбегі бойынша докторлық диссертациясын
қорғады (Durkheim, [1892] 1997; Fournier, [2007] 2013). Жұмысқа кейбір қарсылықтар болды.
«Моральдық және детерминистік» деп сипатталып, кейбір сарапшыларды Дюркгеймнің «со-
циализммен шамадан тыс байланысты» әлеуметтануға назар аударуы алаңдатты (Perreur, cited
in Fournier, [2007] 2013:153). Дегенмен қорғау үлкен табысқа жетті деп танылып, «ауызша емти-
хандардың ең үздігі және қорғау толық қанағаттанарлық жұмыстардың бірі болды» деген баға
алды (Fournier, [2007] 2013:155). Оның негізгі әдіснамалық мәлімдемесі болып саналатын
The
Rules of Sociological Method («Әлеуметтану әдісінің ережесі») еңбегі 1895 жылы жарық көрді
және осы әдістерді тәжірибеде қолдану арқылы өзіне-өзі қол жұмсау дертін зерттеуде жал-
ғасын тапты (1897 жылы). Осы еңбектердің әрқайсысы әлеуметтану саласының дамуындағы
басты тұлғаларының бірі ретінде Дюркгеймнің беделін өсірді.
Достарыңызбен бөлісу: