Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021
| 1. Fiil Leksemleri
Sözlükselleşmeyi daha çok fiil + zarf-fiil + fiil yapısıyla oluşan fiil leksemleri açısından ele alan Johanson, sözlükselleşmiş bu gibi yapılarda temel parçanın daha sınırlı olmakla birlikte bu yapıların fiil öbek biçiminde olduğunu ifade eder. Bu durumda zarf-fiilli biçim, ekleşik fiil yapısının bir bileşeni olarak bu yapı içinde leksikalleşmekte ve böylece yeni fiil leksemlerinin oluşumuna yardımcı olmaktadır. Johanson sözlükselleşen bu tür yapılarda, temel parçanın sadece yüklemin ikinci çekirdeğini oluşturduğunu ve zarf-fiil parçası (ZP) ile temel parçanın (TP) sadece bir eyleyene (actant) sahip olduğunu belirtir. Johanson, bu yapıları şu şekilde sembolleştirmiştir (1995, ss. 314-315): Yüklem ([özne] yüklem (yüklem çekirdek 1+ yüklem çekirdek 2)) ZP TP Türkiye Türkçesi al-ıp gel- al-ZF gel-TP ‘getirmek’ Johanson’un verdiği bu örnek doğrultusunda, birbirleriyle bütünleşip bir olayı ifade eden bu fiil leksemleri aralarına herhangi bir öge kabul etmeyen, yeni fiil oluşumları olduğunu görebiliriz. Kırgızcada bu tip leksikalleşmiş yapılara baktığımızda, içeriksel olarak zarf-fiil ekli ana fiilin semantik değeri oldukça kaybolmuş, bunun aksine yardımcı fiil içeriğinin anlamı ise daha belirginleşmiştir. Bundan dolayı Kırgızcada, bu biçimde oluşan fiil leksemleri ayrı fiil leksemi olarak sözlükte yer edinmiştir. Bu zarf-filli leksemlerde, ikinci fiil semantik olarak esas alınır. Bu durumda, zarf-fiilli birinci fiil ise leksikal anlamını kaybederek leksikalleşir ve böylece ikinci fiilin içeriğini niteler. Başka bir deyişle bu tür yapılarda, zıt bir içeriksel niteleme ilişkisi vardır. Dolayısıyla Türkçede ekleşik fiillerde semantik niteleme ilişkisi genellikle yardımcı fiilden asıl fiile doğru iken, sözlükselleşen fiil leksemlerde bu semantik niteleme yönü birinci fiilden ikinci fiille doğrudur (Aydemir, 2015, ss. 225-226). Ayrıca sözlükselleşen bu yapılar, öbekleşme (phraseologism) olarak da adlandırılmaktadır (Bacanlı, 2014, s. 35). Kırgızcada ǰiber- (<їd- ‘gönder-’ + u + ber- ‘ver-’) ‘gönder-’, alїp kel- (< al- ‘al-’ + їp + kel ‘gel-’) ‘getir-’, satїp al- (sat- ‘sat-’ + ip + al- ‘al-’) ‘satın al-’, tosup čїq- (tos- ‘rastlan-’ + ip + čїq- ‘çık-’) ‘karşılaş-’ gibi sözlükselleşen zarf-fiilli yapılar mevuttur: (1) Qabїlan tūġan Almambet, bir adamsat körünsö tegi-ǰayїn suratїp bir čorunu ǰiberseŋ! (Radloff, 1995, s. 159) Yüklemli 1 ([ özne] yüklem) + yüklemli 2 ( [ özne] yüklem) ZP TP Ali gelince Osman şaşırdı. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|