Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
Key Words: Turkic languages, Kipchak Turkic, Kirghiz, converbs, lexicalization Giriş
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021
| Key Words: Turkic languages, Kipchak Turkic, Kirghiz, converbs, lexicalization
Giriş. Kırgızcada, zarf-fiiller sayıca çok olmakla birlikte geniş bir kullanım yelpazesine sahiptir. Zarf-fiiller sentaktik olarak, belli morfemlerce işaretlenen, sözdizimsel olarak bir üst yapıya altasıralı olarak bağlanan ve genelde belirteç işlevinde kullanılan bağımlı yapılardır. Bu yapılar, zamanla dilbilimsel süreçlerden geçerek farklı kategorilere gelişmiştir. Bu süreçlerden birisi de sözlükselleşmedir. Sözlükselleşme, aralarına herhangi bir öge kabul etmeyen, bir birleriyle semantik olarak kaynaşmış (fusion), sadece tek bir olayı ifade eden yapılardır (Johanson 1995: 314- 315). Aydemir sözlükselleşmeyi, eşzamanlı bakış açısına göre ögelerin olağan bir oluşum sonucunda dilin sözvarlığına girmesi şeklinde tarif etmiştir (2015b: 223). Bacanlı ise dinamik bir değişimin sonucu olan sözlükselleşmenin, morfemlerle (ekler ve analitik yapılar) meydana geldiğini, fakat bu değişimin sonucunda dilbilgisel biçim türetme rollerinin ortadan kalkabildiğini ifade eder (2014: 33-34). Bacanlı’nın analitik yapılardan kastı hem ekleşik fililer (Kırg. oqup tur ‘(sürekli) oku-’) hem de serbest iki fiilin (ciber- artzamanlı bakış açısına göre de değerlendirilmelidir. Art zamanlı bakış açısına göre sözlükselleşme, ‘sözlüğe girme’ ya da ‘gramerin üretken kurallarının dışına çıkma’ anlamında kullanılmaktadır (Aydemir 2015: 224). Daha çok gramerleşmenin ön aşaması olarak kabul gören sözlükselleşme (lexicalization) ile gramerleşme (grammaticalistion) birbirleriyle bağlantılı olmasına rağmen bu iki kategori farklı dilsel değişim sürecine sahiptir. Yani gramerleşme, dilbilgisi ile ilgiliyken sözlükselleşme ise sözlük ile alakalıdır. Aynı zamanda bu iki kategori dinamik bir sürece sahip olmakla birlikte bir unsur gramerleşmeden önce sözlükselleşme sürecinden geçmesi gerekir 10 (Lehmann 2002: 1). Kısacası her gramerleşme bir sözlükselleşmeye dayanmaktadır. Burada anlaşılacağı üzere gramerleşmiş bir zarf-fiil biçiminin gramer fonksiyonuna sahip olmadan önce sözlükselleşme aşamasını tamamlaması gerekiyor. Örneğin, Kırgızca körö ‘göre’, sözcüğü ilk başlarda sözlükselleştikten sonra gramatikal bir birime dönüşmüştür. Johanson, dört seviye/düzeyde incelediği zarf-fiil cümlelerinde sözlükselleşen zarf-fiilli yapıları 3. seviye altında değerlendirmiştir 11 . Kırgızcada sözlükselleşen ve zamanla farklı dilbilgisel 10 Gramer ve sözlük veya gramerleşme ve sözlükselleşme arasındaki temel farklar için bk. Lehmann 2002 11 Johanson’un zarf-fiilleri sentaktik açıdan betimlediği 4 seviye/düzey şöyledir (1995, ss. 313-315): a. Seviye 1: Temel parça ile zarf fiil parçasının öznesi ayrıdır: roller üstlenen çok miktarda zarf-fiil kökenli yapı mevcuttur. Bu yapılar; -A/-O;-y, -(X)p, -GAnI/- GOnU, -sA/-sO vb. biçimlerdir. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|