Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021
| 2. Edatlar
Bugün Kırgızcada, edat olarak işlev gören pek çok öge, belli zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi sonucunda oluşmuştur. Örneğin, Kırgızcada de- ‘de-’ fiilinin zarf-fiil biçimi olan dep ‘diye, için’ (<de-p) sebep edatı, dilsel gelişim sonucunda sözlükselleşerek oluşmuş bir ögedir. Aynı şekilde Kırgızcada körö (<kör-ö) ‘göre’, közdöp (<közdö-p) ‘doğru’, qaray (<qara-y) ‘doğru’, baštap (<bašta-p) ‘itibaren’, tartïp (tart-ïp) ‘itibaren’, bolso (<bol-so) ‘ise’ gibi edat işlevi gören sözcüklerin zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi sonucunda oluşmuştur: (4) ‘Emi bürgönün azabïnan qutulayïn’ dep kiyizdin ȫnün tištep alïp sūġa keldi. (Karadavut, 2006, s. 98) ‘Pirenin azabından kurtulayım’, diye keçenin kırpıntılarını dişlerinin arasına alıp suya gelmiş.’ (5) Ošol kündön tartïp ištey albadïm. (Kasapoğlu Çengel, 2005, s. 343) ‘O günden beri çalışmadım.’ (6) Ar bir qïzmatkerdin aylïġï iš taǰrïybasïna qarap kötörülöt. (Gültekin, 2011, s. 111) ‘Her bir çalışanın aylığı iş tecrübesine göre yükseltilir.’ Öreğin (6)’ya bakıldığında qarap edatı aslında qar (bak-) + a (ZF) birleşmesi sonucunda sözlükselleşmiştir. 3. Zarflar Belli zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi neticesinde ortaya çıkan gramer birimlerinden biri de zarflardır. Çağdaş Kırgızcada, zarf olarak işlev gören pek çok öge, belli zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi sonucunda meydana gelmiştir. Örneğin, aydap (< ayda-p) ‘ay boyu’ zaman zarfı, bu şekilde oluşmuş bir ögedir. Kırgızcada; aylap (<ayla-p) ‘ay boyunca’, ǰïldap (<ǰïlda-p) ‘yıl boyu’, ertelep (<ertele-p) ‘erkenden’ gibi zaman zarfları; anday (<anda-y) ‘öyle’, mïnday (<mïnda- y) ‘böyle’, ušunday (<ušunda-y) ‘şöyle’, ǰaqšïlap (<ǰaqšïla-p) ‘iyice’ gibi tarz zarfları; dalay (<dala-y) ‘pek çok’, ötö (<öt-ö) ‘çok, aşırı’ gibi miktar zarfları; qanday (<qanda-y) ‘nasıl’ qantip (<qanti-p) ‘nasıl’, qančalap (<qančala-p) ‘ne kadar’, nečelep (<nečele-p) ‘ne süreyle’ gibi soru zarfları zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi neticesinde oluşmuş ögelerdir: (7) Qül-Čoro tiru-de bolso, ertelep barsam men alam! (Radloff, 1995, s. 234) ‘Kül-Çoro eğer hayattaysa, erkenden ben gidip elinden alayım!’ zaman (8) Olturġan ǰerimde mïltïġïmda ǰaqšïlap daġï bir sïyra tazalap čïqtïm. (Kasapoğlu Çengel, 2005, s. 201) ‘Oturduğum yerde tüfeğimi iyice bir kez daha temizledim.’ (9) Čapandïn ǰaman sapatï ötö ele köp da qaysï birin aytayïn. (Gültekin, 2011, s. 108) ‘Çapan’ın kötü yönü o kadar çok ki, hangi birini söyleyeyim.’ (10) Qantip učup ketišti… (Kasapoğlu Çengel, 2005, s. 203) ‘Nasıl uçup gittiler…’ Yukarıda verdiğimiz örneklere bakıldığında (7)’deki ertelep ‘erkenden’ zaman zarfı, (8)’deki ǰaqšïlap ‘iyice’ tarz zarfı, (9)’daki ötö ‘çok fazla’ miktar zarfı ve (10)‘daki qantip‘nasıl’ ise soru zarfı olarak işlev gören zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi sonucunda oluşmuş öglerdir. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|