Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021
| b. Seviye 2: Zarf-fiil parçası ile temel parça ortak özneye sahiptir:
Yüklemli ([özne] yüklem 1 + yüklem 2) ZP TP Ali gelince (Ali) şaşırdı. c. Seviye 3: Zarf-fiil parçası ile temel parça birleşik bir yüklem oluştururlar: Yüklem ( [özne] yüklem ( yüklem çekirdeği 1+ yüklem çekirdeği 2)) alıp gel- ‘getir-’ Bu seviyedeki parçaların arasına herhangi bir öge giremez. Her iki parçacık da leksikal olarak anlamlarını yitirerek sözlükselleşir ve sadece bir olayı ifade etmek için kullanılır. e. Seviye 4: Bu seviyede, temel parça, yüklem çekirdeğinin bir parçasıdır ve ekleşik fiil oluşumunda rol oynayanlar bu gruba girer. Yüklem ([özne] yüklem (yüklem çekirdeği (leksem + ekleşik fiil)) ZP TP Ttü. Yaz-p dur-du. ‘(sürekli) yazdı.’ ‘Kaplan doğan Er Almambet, orada bir adam gördüysen, kim olduğunu anlamaya bir delikanlıyı göndersen!’ (2) Bala menen sodalašїp on dildege bir ešekke satїp alat. (Karadavut, 2006, s. 180) ‘Çocukla pazarlık yaparak onu on altın ve bir eşeğe satın alır.’ (3) Sїrttanїm, men bul etti buzup, qazanġa salġїča, kičipeyildik qїlїp sū alїp kele qoyuñuz? (Tan, 2005, s. 159) ‘Kaplanın, ben bu eti parçalayıp kazana koyana kadar bir zahmet suyu (hemen) getirir misin?’ Öreğin (1)’e bakıldığında ( sonucunda sözlükselleşmiştir. Bacanlı ǰiber- (ida ber-) ‘gönder-’ gibi öbek fiillerin daha sonra fonetik büzüşmeye maruz kaldığını ifade eder (2013, s. 29). Bu duruma ileri bir sözlükselleşme de denilebilir. Yukarıda verdiğimiz örneklerdeki fiil leksemleri Gökçek’e göre bazı sentaktik özelliklere sahiptir (2013, s. 50): a. Zarf-fiil parçası ve temel parçadaki fiillerin dizilişi sabittir. b. Yalnızca iki fiil art arda dizilebilir. c. Gramerleşmiş yardımcı fiillerin esas sözlüksel anlamları korumuştur. d. Ana fiil ve yardımcı fiil güçlü bir biçimde bitişik olma mecburiyeti yoktur. e. Birleşme neticesinde ses kayıpları olmaz. f. Ön-fiil birleşmeleri neticesinde oluşan yapılar çoğunlukla sözlükleşmeye doğru bir eğilim söz konusudur. Eski Türkçeden beri zarf-fiillerin çok sayıda fiili edatlaştırdığı veya zarflaştırdığı, oluşan bu yeni sözcük biçimlerinin daha sonra sentaktik olarak daha esnek ve serbest bir ilişkiye geçerek sıfat, isim ve bağlaca dönüştüğü bilinmektedir (Bacanlı, 2013, s. 30). Kırgızcada edatlaştırma, zarflaştırma ve bağlaçlaştırmada -A/-O;-y, -(X)p, -GAnI/-GOnU, -sA/-sO vb. yapılar karşımıza çıkmaktadır. Ancak bunlar arasında en işlek zarf-fiil biçimi ise -A/-O;-y’dir жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|