Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021
- Бұл бет үшін навигация:
- Kısaltmalar
| 5. Bağlaçlar
Kırgızcada belli Zarf-fiilli yapıların sözlükselleşmesi neticesinde oluşan gramer birliklerinden biri de bağlaçlar/bağlayıcılardır. Bağlayıcılar, üç grupta ele alınabilir; sıralama bağlayıcısı (Konjunktor), yüklemlileri sözdizimsel açıdan eşit bileşenler olarak birbirine bağlayan öge demektir. Müstakil cümle bağlayıcıları (Adjunktor), iki yan yana sıralı bağımsız cümleyi sentaktik olarak birbirine bağlayan bağlayıcı ögelerdir. Bu bağımsız ögeler daha çok söylem ve metinsellik işlevi gören gramer birlikleridir. Bağlaşık cümle bağlayıcıları (Junktor) ise ardışık iki cümleyi sözdizimsel olarak birbirine bağlanmakla birlikte bağlayıcı öge sözdizimsel olarak ikinci cümlenin bir parçası olarak kabul edilmektedir (Aydemir, 2015, ss. 226-229). Kırgızcada sözlükselleşen zarf- fiilli yapılarından gelişen bağlayıcıların görece azdır. Bunlar: ǰana (<ǰan-a) ‘ve’, antkeni menen (<ant-keni menen) ‘ancak’, antkeni (<ant-keni) ‘çünkü’, ošondoy bolsa da ( (11) Bütürsöñör bügün bütürgülö, bolboso toqtotup qoyġula! (Tan, 2018, s.61) ‘Bitirecekseniz bugün bitirin, yoksa bırakınız!’ (12) Körsö, al bizdin köčödö cašayt eken. (Kasapoğlu Çengel, 2005, s. 326) ‘‘Meğer, o bizim sokakta oturuyormuş.’’ (13) Jalbarïp olturġan Toqtoġol tündö tüš körǖgö mümkün emes ele, antkeni al taŋ atqanča kirpik irmegen emes. (Öner, 1998, s. 243) ‘Yalvarıp duran Togtogul’un geceleyin rüya görmesi mümkün değil, çünkü o tan atıncaya kadar gözünü yummuş değil.’ Öreğin (11)’e bakıldığında bolboso bağlacı aslında bol (ol-) + ba (-maz) + so (-sa (ZF)) birleşmesi sonucunda sözlükselleşmiştir. Sonuç. Kırgızcada zarf-fiiller, sentaktik özellikleri ve işlevleri açısından oldukça ilginç bir kategoriye sahiptir. Bu kapsamda, zarf-fiil kategorisi belirteç işlevli yancümle kurma işlevi dışında çok değişik sözdizimsel rollerde karşımıza çıkmaktadır. Bu yapıların önemli rollerinden biri de hiç şüphesiz sözlükselleşmedir. Kırgızcada zarf-fiilli yapıların zamanla sözlükselleşmesi neticesinde yeni sözlüksel birimler ortaya çıkmış ve bunlar daha sonra çeşitli gramatikal işlevler üstlenmiştir. Sözlükselleşen zarf-filli yapılar fiil leksemleri, zarflar, edatlar, bağlayıcılar gibi değişik gramer birlikleri meydan getirmiştir. Kırgızcada -A/-O;-y, -(X)p, -GAnI/-GOnU, -sA/-sO vb. yapılar sözlükselleşme işlevi görmüştür. Bu çalışmada, bu yapılar aracılığıyla yeni oluşan sözlüksel birimlerin üstlendikleri gramatikal işlevleri ayrıntılı bir şekilde ele aldık. Kısaltmalar Kırg :Kırgızca Ttü : Türkiye Türkçesi TP :Temel Parça ZP :Zarf-fiil Parçası s. :sayfa |